آرش کاظمی/ یافته: بر اساس مصوبه هیئت‌وزیران در جلسه مورخ ۱۳۸۸/۲/۲۰ شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌های مندرج در تصویب‌نامه هیئت‌وزیران، حسب مورد به عنوان مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته در امور حمایتی تعیین می‌شوند. مناطق کمتر توسعه‌یافته و محروم اختصاراً در این تصویب‌نامه، «مناطق کمتر توسعه‌یافته» نامیده می‌شود. در مواردی که نام شهرستان یا بخش در فهرست پیوست این تصویب‌نامه آمده است، حسب مورد شامل بخش‌ها، نقاط شهری و دهستان‌های تابع آن‌ها نیز خواهد بود.

همچنین محدوده جغرافیایی فعلی شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌های موضوع فهرست پیوست، ملاک اعمال تسهیلات و حمایت‌های موضوع این تصویب‌نامه است و تغییرات آتی تقسیمات کشوری و محدوده آن‌ها تأثیری در تداوم اعمال تسهیلات و حمایت‌های یاد شده نخواهد داشت.

این لیست توسط مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه شده و به تصویب هیئت وزیران رسیده است و در خردادماه سال نودوهشت طی نامه شماره ات ۵۶۱۶۵ ه‍ به تاریخ ۱۳۸۸/۳/۱ مجدداً توسط آقای جهانگیری تنفیذ گردیده است، برای تعیین معیارهای محرومیت استان‌های کشور و به‌تبع آن شهرستان‌ها و بخش‌ها و دهستان‌های تابعه از مدل ترکیبی و بر اساس شاخص‌ها و عوامل متعددی این امر صورت گرفته است که در ذیل به بخشی از این عوامل تأثیرگذار اشاره خواهد شد

بررسی شاخص مذکور نشان می‌دهد که استان‌های خوزستان، بوشهر و کهکیلویه و بویراحمد بیشترین و استان‌های لرستان، کردستان، سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی کمترین تولید سرانه را دارا بوده‌اند.

شاخص‌های مهم اقتصادی عبارت‌اند از:

تولید ناخالص داخلی

تولید سرانه

درآمد ناخالص خانوار

مابه‌التفاوت میان درآمد و هزینه ناخالص خانوارها از کلیدی‌ترین شاخص‌های اقتصادی برای تعیین میزان شکاف‌های اقتصادی میان استان‌های هستند.

بررسی مابه‌التفاوت (شکاف) درآمد و هزینه ناخالص خانوارها می‌تواند شاخص مناسبی از تغییر قدرت خانوارها باشد.

 

 1-سرانة ارزش افزودة ناشي از فروش كالا و خدمات 99/.

2- سرانة درآمد ناشي از فروش خدمات فرهنگي و هنري 99/.

3- تعداد انبارهاي خدماتي به كل مراكز خدماتي 99/.

4- سرانة درآمد ناشي از تبليغات كالاها 98/.

5 نسبت شاغلان در بخش خدمات و بازرگاني به كل شاغلان 98/.

6- نسبت درآمد ناشي از خدمات نشر و پخش آثار فرهنگي، هنري و خبري به كل درآمد خدمات و بازرگاني 97/.

7- تعداد شرکت‌های تعاوني خدماتي در شهر و روستا 97/.

8- ميزان سرماية ناشي از خدمات به كل سرماية اقتصادي 97/.

9- نسبت تعداد مسافرت‌های هوايي به كل جمعيت در سال 95/.

10- تعداد کارگاه‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی در شهر و روستا 95/.

11- نسبت تعداد اقامتگاه‌ها و مهمان‌سراها به كل جمعيت استان 79/.

12- نسبت شاغلان در حمل و نقل عمومي به كل شاغلان 68/.

 

1- نسبت زراعت (مقدار تولید گندم، جو، ذرت و غيره) به سطح زير كشت 97/.

2 -نسبت پرورش ماهي و ميگو (ميزان بهره‌برداری) به زمین‌های كشاورزي 96/.

3- نسبت دامداري (تعداد دام به جمعيت دام‌پرور) 89/.

4- نسبت ميزان بهره‌برداری محصولات كشاورزي به مساحت زمين كشاورزي 88/.

5- باغداري (ميزان توليد ميوه به سطح زيركشت) 87/.

6- ميزان توليد فرآورده‌های دامي (گوشت، شير و غيره) به تعداد كشاورزان 85/.

7- ارزش‌افزوده در بخش كشاورزی 79/.

 

1- تعداد شاغلان در بخش معادن به كل شاغلان 94/.

2- درصد ارزش توليدي ناشي از معادن 89/.

3- سرانة ارزش‌افزوده در بخش معادن 80/.

 

1- تعداد کارگاه‌های صنعتي 50 نفر كاركن و بيشتر 98/.

2- سرانة ارزش افزودة صنعتي به كارگران صنعتي 94/.

3- تعداد شاغلان در بخش صنعت به كل شاغلان 91/.

 

در این تحلیل، استان‌های ایران به چهار گروه: توسعه‌یافته، نسبتاً توسعه‌یافته، کمتر توسعه‌یافته و محروم طبقه بندی شده‌اند.

استان تهران با امتیاز شاخص ترکیبی 4.48 و با اختلاف بسیار زیادی در رتبه اول و اصفهان و خراسان رضوی، خوزستان، مازندران و فارس نسبت به سایر استان‌ها از بالاترین حد توسعه اقتصادی برخوردارند. شاخص ترکیبی این استان‌ها بین (1.83 تا 2.43) می‌باشد.

استان‌های نسبتاً توسعه‌یافته آذربایجان شرقی، کرمان، یزد، گیلان، بوشهر، آذربایجان غربی و هرمزگان ترکیب اقتصادی بین (1.10 تا 23.) قرار دارد.

گروه سوم کمتر توسعه‌یافته با امتیاز (28.- تا 1.73-)شامل استان‌های لرستان، خراسان شمالی، مرکزی، قزوین، خراسان جنوبی، گلستان، زنجان، همدان، اردبیل، کرمانشاه، سمنان و کردستان می‌باشد.

«لرستان» با امتیاز شاخص ترکیبی. 28.-در رتبه چهاردهم گروه سوم (مناطق کمتر توسعه‌یافته) قرار دارد.

 

گروه چهارم مناطق محروم که از نظر توسعه اقتصادی از سایر استان‌ها پایین‌تر بوده، شاخص ترکیبی توسعه اقتصادی آن‌ها بین (1.93-تا 2.79-) است که کهکیلویه و بویراحمد٬ ایلام٬ سیستان و بلوچستان٬ در این گروه قرار دارند.

 

وزارت رفاه در گزارشی که در سال ۱۳۹۹ با استفاده از داده‌های «پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان» و با استفاده از شاخص‌های موجود در این پایگاه یک شاخص ترکیبی ساخته که نمایانگر فقر و رفاه خانوار است. عضو بودن در پنج دهک پایین جامعه، فاقد شغل (فاقد بیمه) و تحت پوشش کمیته امداد بودن سه معیار اصلی است که جهت شناسایی خانوارهای محروم در استان‌های مختلف استفاده شده است

در این گزارش، محرومیت استان‌ها بر اساس شاخص؛ داده‌های اطلاعاتی خریدوفروش شاپرک و همچنین سهم خوراک از کل هزینه خانوار‌ها رتبه‌بندی شده است. در توجیه استفاده از این شاخص آمده است: «بهتریــن تخمیــن موجــود در خصوص هزینه‌های مصرفی خانوار را می‌توان از اطلاعات شــاپرک که مربــوط به اطلاعات شــبکه الکترونیکی پرداخت کارتی بانک مرکزی اســت اســتخراج کرد. امکان‌ســنجی این مساله نشــان داد که اطلاعات شــبکه الکترونیکـ…

با دقت در لیست مناطق کمتر توسعه‌یافته درمی‌یابیم از میان شهرستان‌های استان لرستان تنها شهرستان دلفان شامل بخش‌ها و روستاهای تابعه این شهرستان، همچنین بخش‌های کمتر توسعه‌یافته تابعیت تقسیماتی استان لرستان به انضمام روستاهای تابعه این بخش‌ها شامل بخش بشارت شهرستان الیگودرز، بخش ززوماهرو شهرستان الیگودرز، بخش مرکزی شهرستان الیگودرز، بخش مرکزی شهرستان پل‌دختر، بخش پاپی شهرستان خرم‌آباد، بخش چغلوندی شهرستان خرم‌آباد، بخش زاغه شهرستان خرم‌آباد، بخش شاهیوند شهرستان دوره، بخش دوره چگنی شهرستان دوره، بخش ویسیان شهرستان دوره، بخش فیروزآباد آباد شهرستان سلسله، بخش مرکزی شهرستان سلسله، بخش درب گنبد شهرستان کوهدشت، بخش رومشکان شهرستان کوهدشت، بخش کوهنانی شهرستان کوهدشت،، بخش مرکزی شهرستان کوهدشت بخش طرهان شهرستان کوهدشت و از دهستان‌های این استان دهستان دره صیدی بخش مرکزی شهرستان بروجرد، دهستان کاکاشرف بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، دهستان ازنا بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، دهستان ده پیر شمالی بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، دهستان رباط بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، دهستان کرگاه غربی بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، دهستان سیلاخور بخش سیلاخور شهرستان دورود در لیست مناطق محروم قرار دارند که در راستای ایجاد توسعه متوازن مزایا و مواهبی به این مناطق محروم تعلق می‌گیرد، بنا بر قانون برنامه ششم توسعه این امتیازات شامل:

1-اختصاص 3% از درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز به استان‌های نفت‌خیز و گازخیز کشور و شهرستان‌ها و بخش‌های محروم کشور

2- نرخ سود تسهیلات ارزی در این مناطق 2% و سود تسهیلات ریالی 4% کمتر از سایر استان‌ها و طول دوره بازپرداخت دو سال بیشتر از سایر استان‌هاست.

3- معافیت حقوقی و عوارض دولتی و معافیت مالیاتی

4- استفاده از تسهیلات ذخیره ارزی

5- اختصاص بودجه برای تأسیس شهرک‌های صنعتی و ارائه خدمات و مشوق‌های در خور، شامل: وام‌های مناسب و معافیت‌های مالیاتی برای شهرک‌های فعال

6- استفاده از تسهیلات ذخیره ارزی

7- الزام دولت برای جبران عقب‌ماندگی‌های استان‌هایی که شاخص توسعه آن‌ها زیر شاخص میانگین کشوری می‌باشد.

8- پرداخت فوق‌العاده حقوق مناطق کمتر توسعه‌یافته به کلیه حقوق‌بگیران و کارمندان و یا کارکنان ارگان‌های دولتی و موارد ریز و درشت بسیاری که در برنامه ششم آمده است.

 آنچه از استخراج این آمار استنتاج می‌گردد توزیع نامتعادل امکانات و خدمات اقتصادی، اجتماعی، بی‌توجهی به آمایش سرزمین و توسعه عادلانه بین مناطق و استان‌های مختلف کشور است؛ حال با توجه به موارد بالا سؤال اینجاست وقتی اسامی تمامی شهرستان‌ها و روستاهای استان در مرکز پژوهش‌های مجلس و مدیریت برنامه‌وبودجه کشور وجود دارد و در سال‌های گذشته بودجه و اعتبارات و امتیازات بر همین اساس از مرکز برای این مناطق در نظر گرفته شده است، آیا مدیران استانی می‌توانسته‌اند در این امر دخل و تصرفی داشته باشند؟ و یا بر فرض اینکه اگر قرار بوده بودجه و اعتبار ویژه‌ای برای روستاهای محروم در نظر گرفته شود آیا نمایندگان استان که در کمیسیون تلفیق مجلس حضور داشته و بر این موارد اشراف و آگاهی نداشته‌اند؟

و سؤال اساسی‌تر اینکه اگر شرایط خاصی برای روستاها در نظر گرفته شده است مانند عدم داشتن راه دسترسی و یا آب شرب و بهداشت و یا تعداد خانوار ساکن در روستا که ممکن است در گذر زمان دچار تغییر شده باشد آیا نمایندگان با مراجعه به مرکز پژوهش‌های مجلس و یا سازمان برنامه‌وبودجه نمی‌توانسته‌اند لیست این روستاها را تهیه و به اطلاع تصمیم گیران برسانند؟

حرف آخر اینکه از سال هشتادوهشت و طبق برنامه پنجم و ششم توسعه تا سال ۱۴۰۰ در شهرستان‌ها و بخش‌ها و روستاهای تابعه آن‌ها که در لیست مناطق محروم کشور قرار دارند تغییری رخ نداده است.

دیدگاه‌ها