نهضت زنان که صد سال پیش در افغانستان آغاز شد در مراحل مختلفی، فراز و فرودهای بسیاری را گذرانده است. یک حکومت در افغانستان راه را برای زنان در این سفر پر خم و پیچ هموار کرده و حکومتی دیگر مانع از پیشرفت در وضعیت زنان شده است. شاه امان‌الله پس از کشته شدن پدرش حبیب‌الله خان در بیست و هشتم فوریه هزار و نه‌صد و نوزده (۱۲۹۸ شمسی) به قدرت رسید. سفرهای اروپایی شاه امان‌الله به همراه همسرش ملکه ثریا، او را برای پیشرفت و تحقق حقوق و آزادی‌های‌ زنان مصمم‌تر می‌کرد. ملکه که متأثر از اندیشه‌های روشنفکری و عدالت‌خواهانه پدرش محمود طرزی بود، با حضورش به عنوان وزیر فرهنگ در آن زمان، شاه را برای شکل دادن نهضت زنان در افغانستان همراهی کرد. او اولین مدرسه و بیمارستان زنانه را به نام «مستورات» در سال هزار و سیصد و هزار و سیصد و سه خورشیدی در کابل افتتاح کرد. ملکه در مجمع افراد بانفوذ از سراسر کشور حضور یافت و سن ازدواج دختران را به هجده بالا برد و تعدد ازدواج و ازدواج مأموران نظامی و اداری افغانستان با زنان خارجی را منع کرد. همچنین عده‌ای از دختران را برای تحصیل به ترکیه فرستاد. ثریا، ارشادالنسوان، اولین نشریه چاپی برای زنان را به مدیریت مادرش اسما رسمیه در سال هزار و سیصد خورشیدی ایجاد کرد؛ اما با سقوط نظام شاهی امان‌الله و به قدرت رسیدن حبیب‌الله خان کلکانی این آزادی‌ها با بن‌بست روبه‌رو شد.

 حبیب‌الله خان کلکانی در مورد سلب آزادی‌های افغان‌ها ازجمله زنان فرمانی صادر کرد. در آرشیو ملی افغانستان نسخه‌ای از این فرمان موجود است که در آن برای زنان نوشته‌شده: " ترک ستر را که (شاه قبلی) حکم کرده بود مسترد کردم، برآمدن زنان و دختران بالغه را بدون اجازه ولی‌شان و مکتب مستورات را موقوف کردم." مورخان می‌گویند با رسیدن نادرشاه به قدرت در سال هزار و سیصد و هشت خورشیدی نیز وضعیت زنان بهبود نیافت. عبدالحمید مبارز، نویسنده و روزنامه‌نگار افغان می‌گوید: "اعلیحضرت نادرشاه حجاب را اجباری اعلام کرد و در چهار سال سلطنتش کار مثبتی برای زنان انجام نداد" اما با روی‌کار آمدن محمد ظاهر شاه در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، نهضت زنان دوباره رنگ گرفت. اولین مدرسه ابتدایی دخترانه به نام "عصمت" در سال ۱۳۱۳ خورشیدی ایجاد شد و دانش‌آموزان از کلاس اول زبان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی یاد می‌گرفتند.

در سال ۱۳۲۲ به پیشنهاد زینب داود، موسسه عالی نسوان ایجاد شد و در آن کودکستان، مدرسه سینما و ...ساخته شد‌. در این موسسه زنان بزرگ‌سال و یا متأهل مکتب می‌خواندند و یا سواد می‌آموختند و در کنار آن صنایع‌دستی و دست سازه‌های خود را به فروش می‌رساندند. در آن زمان زنان با پوشیدن برقع به کار و تحصیل می‌پرداختند. تا اینکه در سال ۱۳۳۸ محمد داوود، صدراعظم آن زمان به مناسبت جشن استقلال رفع روبند یا چادری را اعلام کرد. در آن زمان فعالیت سیاسی هم برای زنان میسر شد، زنانی مثل رقیه ابوبکر، معصومه عصمتی و آناهیتا راتب زاد به عنوان نمایندگان مردم ولایت‌های کابل و قندهار در مجلس نمایندگان راه یافتند. حمیرا سلجوقی و عزیزه گردیزی هم به عنوان سناتور انتخاب شدند. سازمان دموکراتیک زنان افغانستان به منظور حمایت از حقوق زنان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی بنیان گذاشته شد که‌ هزاران زن جذب آن شدند. گروه‌های افراطی هم با شروع به فعالیت کرده و بعضاً به زنانی که لباس‌های بازتری می‌پوشیدند در دانشگاه‌ها و خیابان‌ها با اسید حمله می‌کردند. با سقوط نظام سلطنتی و روی کار آمدن اولین جمهوریت از سوی محمد داوود در سال ۱۳۵۲ نهضت زنان به روال عادی خود ادامه داد اما جلو فعالیت‌های سیاسی گرفته شد و اعضای سازمان دموکراتیک زنان مجبور بودند که مخفیانه فعالیت کنند. در دوره‌های بعد فعالیت‌های زنان دچار تحولات بزرگی شد...

ادامه دارد...

شهره عرب شیرازی/ استاد دانشگاه و فعال اجتماعی

 

دیدگاه‌ها