ويروس عامل اين بيماري يعني ويروس كرونا يكي از چند نوع ويروس خانواده بتا كروناويريده است كه بيماري‌هايي مثل سرماخوردگي و آنفلوانزا را ايجاد مي‌كنند اما اين ويروس ميزان سرايت بسيار بيشتري نسبت به ساير هم‌خانواده‌های خود دارد و تاكنون توانسته است بيش از 68 ميليون نفر را مبتلا كرده و تقريباً یک‌میلیون و 580 هزار نفر را در سرتاسر جهان به كام مرگ بفرستد

ميزان موفقيت واكسن هم از هر نوعي كه باشد، وابسته به سيستم ايمني فرد گيرنده است. لذا اين سؤال پيش مي‌آيد كه دوام پاسخ ايمني و به‌تبع آن ميزان موفقيت واكسيناسيون چقدر است؟

دكتر علي شيخيان متخصص ايمونولوژي: اين كه پاسخ ايمني طبيعي در برابر اين ويروس چقدر طول مي‌كشد، هنوز به طور قطعي مشخص نيست چون بيماري كوويد 19 نوظهور است و هنوز زمان زيادي از همه‌گيري اين بيماري نمي‌گذرد كه با قاطعيت بتوان به اين سؤال پاسخ داد. به طور كلي مي‌توان گفت كه مدت زمان پاسخ ايمني در افراد مختلف، يكسان نيست؛ اما با شك و ترديد گفته مي‌شود كه ايمني طبيعي در برابر اين بيماري بين سه تا دوازده ماه دوام مي‌آورد. در مجموع مي‌توان گفت كه پاسخ ايمني طبيعي در برابر عوامل عفوني مثل كرونا ويروس مشتمل بر دو بازوي ايمني هومورال و ايمني سلولي است. ايمني هومورال به واسطه عوامل پروتئيني به نام آنتي‌بادي روي مي‌دهد. این‌ها به عامل عفوني متصل شده، باعث خنثي‌سازي آن‌ها و نيز انهدامشان توسط ساير مكانيسم‌هاي ايمونولوژيك مي‌شوند. ميزان توليد آنتي‌بادي و دوام آن در افراد بيمار نقش مهمي در ممانعت از عفونت مجدد دارد. مطالعات انجام شده در خصوص ساير كروناويروس‌ها نشان داده‌اند كه ايمني هومورال در برابر آنها حتي تا چندين سال دوام داشته است. ميزان توليد و دوام آنتي‌بادي در افرادي كه بدون علامت هستند و نيز افرادي كه به بيماري خفيف كوويد 19 مبتلا مي‌شوند، در مقايسه با افرادي كه شكل شديد بيماري را مي‌گيرند، كمتر است. ولي به طور متوسط ايمني هومورال در برابر اين بيماري حدود شش تا نه ماه دوام مي‌آورد.

اما اين كل داستان نيست. بخش مهمي از مصونيت در برابر اين بيماري مديون بازوي سلولي ايمني اكتسابي است كه توسط نوعي از لنفوسيت‌ها تحت عنوان لنفوسيت‌هاي تي ميانجيگري مي‌شود. دوام ايمني سلولي در برابر ساير كروناويروس‌ها تا دو دهه هم گزارش شده است؛ اما ميزان دوام دقيق آن در بيماري كوويد 19 هنوز مشخص نيست.

حالا سؤال ديگري مطرح مي‌شود مبني بر اين كه اگر پاسخ ايمني طبيعي اين اندازه کوتاه‌مدت است، آيا واكسن مي‌تواند مدت‌زمان مصونيت بيشتري در فرد به وجود آورد؟

دكتر علي شيخيان متخصص ايمونولوژي: پاسخ اين سؤال مثبت است. واكسن‌ها به دلايل متعدد مي‌توانند ايمني طولاني‌تر و قوي‌تري نسبت به عفونت طبيعي در فرد القا كنند. واكسن نقش نوعي عفونت بي‌خطر اوليه را دارد كه باعث القا پاسخ ايمني اوليه و شكل‌گيري خاطره ايمني در فرد مي‌شود. همين خاطره ايمونولوژيك سبب مي‌شود كه بدن ما در اولين مواجهه با عامل عفوني، آمادگي بيشتري داشته باشد و از تكثير افسار گسيخته ويروس جلوگيري كند و در نتيجه ويروس قدرت جولان چنداني ندارد. واكسن را مي‌شود طوري طراحي كرد كه نسبت به ويروس وحشي پاسخ ايمني قويتر و طولاني مدت‌تري القا كند. از طرفي، خود ويروس‌ها داراي يك سري مكانيسم‌هاي فرار از چنگ سيستم ايمني و نيز مكانيسم‌هايي براي سركوب اين پاسخ‌ها و گاهاً انحراف آن‌ها هستند و در نتيجه مي‌توانند از بيماري ايجاد كنند. اين در حالي است كه واكسن‌ها فاقد اين خواص مضر هستند. تجويز واكسن را هم مي‌توان طوري انجام داد كه باعث متمركز شدن پاسخ ايمني در محلي از بدن شود كه بيشترين كارايي را در برابر ورود و آسيب‌زايي ويروس يا عامل عفوني داشته باشد. تاكنون 115 واكسن براي مبارزه با اين بيماري ساخته شده است كه هشت مورد آن‌ها در فاز كارآزمايي باليني هستند و كارايي آن‌ها بنا به اظهارات سازندگان، بين 60 تا 97 درصد بوده است. البته كارايي حقيقي آن‌ها بعد از واكسيناسيون وسيع مشخص خواهد شد. نتايج مطالعات انجام شده در برخي از كشورهاي اروپايي نشان داده‌اند كه واكسن سل يا همان ب ث ژ هم تا حدودي مي‌تواند باعث تقويت پاسخ ايمني و كاهش ابتلا و نيز شدت عوارض بيماري در مبتلايان به كوويد 19 شود. متذكر مي‌گردد كه اين اثرات محافظتي واكسن‌هاي غيرمرتبط، بسيار جزئي است و نمي‌توانند جايگزين واكسن اصلي شوند.

دیدگاه‌ها