با تمام اهمیتی که آب در اقتصاد ایران دارد، هر ساله سیلاب حجم زیادی از آب‌ها و خاک‌های حاصلخیز کشور را از دسترس خارج نموده و به کویرها، دریاچه‌ها و دریاها انتقال می‌دهد.

بارش از مهم‌ترین و سرکش‌ترین عناصر اقلیمی است که تغییرات این عنصر هم در بعد مکان و هم در بعد زمان به‌ویژه در مناطقی که از بارش کمتری برخوردار هستند، بسیار زیاد است. نتایج بررسی‌های بارش ایران نشان می‌دهد که این عنصر جوی در زمستان و پاییز روندی افزایشی دارد، به عبارت دیگر بارش فصولی از سال افزایش نشان می‌دهد که از قبل هم‌زمان‌هایی پر بارش بوده‌اند؛ و در فصول گرم سال روندی کاهشی نشان می‌دهد. این بدان معناست که بارش کشور در نیم سده گذشته متمرکز شده است. دور شدن از حالت یکنواخت بارش در طول سال و حرکت به سوی یک رژیم بارش متمرکزتر که عمده بارش در چند ماه فرو می‌ریزد و بخش بزرگی از سال بدون بارش سپری می‌شود برای کشور کم‌بارشی مانند ایران بسیار نامطلوب است و بهره‌برداری از آب در چنین شرایط اقلیمی نیازمند مدیریت بسیار قدرتمند آب است. حوضه آبریز کشکان با مساحت 9560 کیلومترمربع در مجموع 4/22 درصد از کل حوضه آبریز کرخه را شامل می‌باشد. این حوضه به لحاظ تقسیمات سیاسی تماماً در استان لرستان قرار گرفته و شهرستان‌های خرم‌آباد، کوهدشت، دوره چگنی و پل‌دختر با مساحتی حدود 33 درصد کل مساحت استان لرستان در قالب حوضه مزبور گسترش یافته‌اند. در این حوضه هفت شاخه آبراهه اصلی همیشگی و چندین شاخه ادواری، شبکه زهکشی آن را تشکیل داده‌اند. توزیع کاربری اراضی حوضه شامل: جنگل 76/45 درصد، مرتع 24/11 درصد، کشاورزی 96/39 درصد، اراضی انسان‌ساخت 04/1 درصد می‌باشد.

 

رودخانه کشکان با طول 290 کیلومتر و شیب 26 درصد پرشیب‌ترین و سیل خیزترین زیر حوضه کرخه است.

از نظر توزیع سازندهای زمین ساختی، حدود 50 درصد سطح این حوضه از سازندهای آبرفتی جدید، امیران و مشترک آسماری- شهبازان که دارای پتانسیل بسیار بالا تولید رواناب هستند، تشکیل شده است.

بررسی وضیعت فیزیوگرافی این حوضه بیانگر این واقعیت می‌باشد که فاکتورهای مساحت، زمان تمرکز، ضریب فشردگی حوضه، پتانسیل بسیار بالای در تولید رواناب در مدت‌زمان کوتاه و افزایش توان سیل‌خیزی آن را دارند.

بر اساس پژوهش‌هایی که به برآورد و پیش‌بینی احتمال وقوع سیل و دوره‌های بازگشت آن در این حوضه صورت گرفته، بیانگر احتمال وقوع 99/99 درصد هرسال سیلی، به میزان دبی 32/606 مترمکعب و هر 25 سال یک‌بار سیلی با دبی 9/1092 مترمکعب (بدون محاسبه دبی پایه) در نقطه خروجی این حوضه، یعنی شهر پل‌دختر می‌باشد.

 

افزایش کشت محصولات آب‌دوست در حوضه کشکان به میزان 32000 هکتار در طول رودخانه کشکان در دوره گرم سال؛ که حدود 440 میلیون مترمکعب آب‌های سطحی و زیرزمینی برای این محصولات استفاده می‌گردد.

از آنجایی‌که که رژیم آبی رودخانه کشکان مبتنی بر بارش- برفی می‌باشد بنابراین انتظار می‌رود که در آینده سیلاب‌های شدیدتری به وقوع بپیوندد، زیرا بر اساس بررسی پراکنش ماهانه بارش در حوضه کشکان بیانگر این نکته است که بارش منطقه به سمت تمرکز در اواخر دوره سرد و اوایل فصل گرم سال می‌رود، زمانی که به دلیل شرایط حرارتی، ریزش‌های جوی عموماً از نوع مایع بوده و تبدیل به سیلاب‌های شدید می‌شود؛ و در دوره گرم سال نیز به دلیل خشک‌سالی‌های شدید دوره‌ای اقلیمی و هیدرولوژیکی با کاهش دبی این رودخانه مواجه می‌شویم.

 

 

از آنجایکه که استان لرستان در بین استان‌هایی دارای تنش آبی بسیار شدید قرار گرفته و میانگین آورد بلند مدت این حوضه 636/1 میلیارد متر مکعب در سال است. امید است با پیگیری‌های کارشناسانه و تخصصی مدیریت محترم شرکت آب منطقه استان لرستان، وزارت نیرو با احداث سد و تخصیص حدود یک شانزدهم ذخیره آب این رودخانه از محل سیلاب‌های فصلی و استفاده از بخشی از این آب ذخیره شده برای جبران دبی پایه در دوره گرم سال برای حفظ زیست‌بوم و کشاورزی مناطق پایین‌دست این حوضه، همچنان که اگر در سال 1394 دریچه‌های سد ایوشان برای جبران دبی پایه رودخانه کشکان باز نمی‌گردید، آثار و اثرات آن خشک‌سالی شدید دامنه اجتماعی بسیار بالای می‌گرفت و به یک بحران اجتماعی در سطح استان لرستان تبدیل می‌گردید و منشأ خیر و برکت برای کل مردم حوضه کشکان شود، موافقت نماید.

 

منابع

مهدی نسب، مهدی و همکاران (1394) مدل‌سازی بارش- رواناب حوضه آبریز کشکان بر اساس مدل‌های آماری، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 26، شماره پیاپی 58، تابستان، 84- 67.

مهدی نسب، مهدی و همکاران (1391) مدل‌سازی تولید رواناب حوضه آبریز رودخانه کشکان بر اساس روش‌های آماری، فصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، سال 3، شماره 6، پاییز و زمستان،92- 81.

مهدی نسب، مهدی و همکاران (1390) بررسی شدت سیل‌خیزی حوضه آبریز رودخانه کشکان، فصلنامه جغرافیایی طبیعی، سال 4، شماره 13، پاییز،58- 49.

مهدی نسب، مهدی و همکاران (1393) پیش‌بینی احتمال وقوع سیل و حداکثر بارش متحمل زیر حوضه پل‌دختر با استفاده از روش سری‌هایی جزئی، فصلنامه اکوسیتم های طبیعی ایران، سال 5، شماره 1، بهار، 109- 97.

دیدگاه‌ها