هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنم، چند سالِ پیش، ایام نوروز، دریک برنامه زنده تلویزیونی، مجری یکی از شبکه‌های سراسری از مجری شبکه استانی افلاک درخواست کرد که چندجمله‌ای به زبان شیرین لری با مخاطبان صحبت کند، در کمال ناباوری، مجری مربوطه در این برنامه پربیننده، گفت:"لری بلد نیستم حرف بزنم."

همان لحظه به‌عنوان یک لرستانی خیلی متأسف شدم و این در حالی بود که خانم مجری، اصالتاً لر و لرستانی بود. قطعاً اگر نگارنده در آن حیطه مسوولیتی داشتم، خانم مجری را به خاطر حاشا کردن اصالت و فرهنگ هم استانی‌هایش، سخت توبیخ می‌کردم. بِگذریم .....

تکلم به زبان فارسی از یکی دو دهه گذشته در استان لرستان شروع‌شده و هم چنان ادامه دارد. این موج ابتدا از شرق استان و از الیگودرز، ازنا، دورود و بروجرد شروع شد و رفته‌رفته مرکز استان و نیز غرب و جنوب استان را هم درنوردید.

هم‌اکنون نسلی در این استان پا به عرصه گذاشته که فقط اسم لر و لرستانی را به یدک می‌کشند و متأسفانه کاملاً از گذشته و هویت خود بیگانه شده‌اند. البته خود این نسل بی‌تقصیر بوده و والدین آن‌ها مسبب ایجاد این وضعیت هستند.

توجیه بیشتر پدر و مادرها در آموزش ندادن زبان مادری به فرزندانشان این است که؛"اگر با بچه‌هایمان فارسی صحبت نکنیم، فردا و پس‌فردا که به مدرسه یا دانشگاه می‌روند، فارسی را با لهجه تکلم می‌کنند و این باعث تمسخر آن‌ها می‌شود."

این در حالی است که متأسفانه به‌جز ما لرها، هیچ‌کدام از قومیت‌ها در کشور از کرد و آذری گرفته تا دیگر هم‌وطنان اصفهانی، یزدی، شمالی و .... از فارسی صحبت کردن با ته‌لهجه مختص به خودشان، ابایی ندارند.

در پاسخ به والدینی که با توجیه جلوگیری از تمسخر فرزندانشان با آن‌ها فارسی حرف می‌زنند، باید گفت؛ اتفاقاً صحبت کردن با لهجه، نشان‌دهنده غنای فرهنگی و وجود خرده‌فرهنگ‌های مختلف در کشور بوده و لزومی ندارد که یک شهروند لرستانی، فارسی را نظیر یک شهروند تهرانی "ولنجک نشین" صحبت کند.

فارسی صحبت کردن با ته‌لهجه لری یا کردی یا آذری ضمن افزودن بر شیرینی زبان رسمی، نشان‌دهنده تبار، موقعیت جغرافیایی و محل سکونت گوینده آن است.

اکثر قریب به‌اتفاق مردم لرستان با زبان و لهجه‌های مینجایی، لکی، بختیاری و ثلاثی تکلم می‌کنند که البته متأسفانه به دلیل این‌که فارسی صحبت کردن با فرزندان نورسیده در استان باب شده، این زبان‌ها و لهجه‌ها در حال فراموشی هستند.

برخی دیگر از والدین بر این باورند که فارسی صحبت کردن با بچه‌ها، باعث از بین رفتن زبان مادری نمی‌شود، چون کودکان در فضای بیرون از خانه یعنی در محله و مدرسه و در صحبت کردن باهم سالان خود، زبان مادری را خواه‌ناخواه می‌آموزند.

این توجیه نیز اشتباه است، چون نسل جدید اکثراً فارسی صحبت می‌کنند و فضای عمومی جامعه به‌ویژه در بین نسل جوان به سمت فراگیر شدن زبان فارسی سوق پیداکرده و تعداد گویشوران لرزیان در بین این نسل هرروز کم‌تر و کم‌تر می‌شود.

فارسی صحبت کردن بیش از آن‌که یک ضرورت باشد، جنبه کسب وجهه اجتماعی پیداکرده و برخی افراد برای این‌که خود را متمدن و به‌اصطلاح "باکلاس" وانمود کنند، پشت پا به هویت و فرهنگ نیاکان خود زده و از تکلم به زبان مادری پرهیز می‌کنند!

اگر سری به سطح شهر و بازار خرم‌آباد بزنید، این رویه‌ی اشتباه، کاملاً ملموس است، بیشتر کسبه با مشتریان خود فارسی صحبت می‌کنند؛ بیشتر خانم‌ها و حتی بانوان سال‌خورده نیز فارسی حرف می‌زنند، در اماکن عمومی و وسایل نقلیه عمومی نیز وضع به همین منوال است.

تحت تأثیر همین موجِ بریدن از گذشته، خیلی از افراد و خانواده‌ها، فامیلی‌های خود با پسوندهای "وند" که مُعَرف لرستانی بودن آن‌هاست را عوض کرده و نام‌های فامیل جدید برگزیده‌اند تا در محافل عمومی از تبار خانوادگی آن‌ها پرس‌وجو نشود.

البته نگرانی از به فراموشی سپرده شدن زبان مادری فقط مختص به لرستان و حتی ایران نیست، سالانه چندین لهجه و زبان در دنیا به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن‌ها فراگیر شدن رسانه‌های گروهی است، از بین می‌رود.

نام‌گذاری روز ۲۱ فوریه (دوم اسفند) به‌عنوان "روز جهانی  زبان مادری" از طرف سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) نشان‌دهنده افزایش این نگرانی در جامعه جهانی است.

ما باید زبان مادری را ارج بنهیم و تأکید بر حفظ زبان مادری به‌منزله فارس ستیزی افراطی که برخی گروه‌های معاند این روزها به‌ویژه در فضای مجازی به راه انداخته‌اند، نیست. فارسی‌زبان رسمی کشور ایران اسلامی است و همه ما به فرهنگ و تاریخ کشورمان افتخار می‌کنیم.

به باور بیشتر کارشناسان و جامعه شناسان، تأکید بر حفظ زبان و لهجه‌ها در کشور نه‌تنها باعث ضعف زبان رسمی نمی‌شود، بلکه موجب غنای زبان رسمی کشور خواهد شد؛ لهجه‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها به‌منزله ریشه‌های فرهنگ، زبان و ادب پارسی است.

متأسفانه خود زبان فارسی هم آماج تهدید از طرف زبان‌های بیگانه به‌ویژه انگلیسی قرارگرفته و سالانه تعداد زیادی واژه‌های بیگانه وارد این زبان می‌شود. همان‌طور که برخی در استان، فارسی صحبت کردن را نوعی باکلاسی می‌دانند، برخی دیگر از هم‌وطنان، فارسی را با کلمات بیگانه آمیخته کرده و "فارسی انگلیسی" صحبت می‌کنند.

علاوه بر افراد عادی در جامعه، برخی مجریان رادیو و تلویزیون، کارشناسان رسانه، نویسندگان مطبوعات، فیلم‌نامه نویسان و ... نیز در این زمره هستند. اگر برای رفع این مشکل چاره‌اندیشی نشود، هویت زبان رسمی کشور دچار استحاله خواهد شد.

شعار امسال روز جهانی زبان مادری " پیش به‌سوی آینده‌ای پایدار از طریق آموزش چندزبانه " است.

خانواده‌ها و والدین به‌جای فارسی صحبت کردنِ "دست‌وپاشکسته" با فرزندان، می‌بایست زبان مادری را به آن‌ها بیاموزند، فارسی‌زبان رسمی، نوشتاری و رسانه‌ای کشور است، خودِ فرزندان آن را خواهند آموخت.

ضمن این‌که با توجه به تحولات جهانی و کوچک شدن جهان به یُمن رسانه‌های جمعی و اخیراً هم اینترنت و فضای مجازی، ضروری است خانواده‌ها آموزش زبان دوم به فرزندان را هم در دستور کار قرار دهند.

بدیهی است که این کار دو حُسن دارد و آن این‌که؛ کودک در عین حفظ پیوند خود با آداب‌ورسوم نیاکان و گذشتگان، با تحولات و دستاوردهای سایر فرهنگ‌ها و ملل هم آشنا می‌شود و از قافله علم و دانش عقب نمی‌ماند.

زبان در دنیای کنونی ابزار انتقال فرهنگ و آداب‌ورسوم کشورهاست، بی‌دلیل نیست که اکثر کشورها سالانه هزینه‌های هنگفتی را صرف آموزش زبان خود به سایر کشورها می‌کنند. در حقیقت ابزار تهاجم و سلطه فرهنگی بر کشورها، زبان است.

کودکی که از گذشته خود بریده و با تاریخ، زبان و هویت قوم و تبار خود ناآشناست، در برابر تهاجم فرهنگی آسیب‌پذیرتر خواهد بود. حالا فرق نمی‌کند لر باشد یا آذری یا کرد و...این فرد بدون هیچ‌گونه مقاومتی، پذیرای فرهنگ مبتذل غرب است. آیا با خود اندیشیده‌ایم که چرا هرروز تعداد نوجوانان و جوانان دماغ عمل کرده و سربالا و زیر ابرو برداشته در خیابان‌ها بیشتر می‌شود؟!!

اگر این پدیده هزار دلیل داشته باشد، قطعاً یک دلیلش هویت زدایی و شکاف بین این نسل باارزش‌ها، هنجارها و آداب‌ورسوم گذشتگان است.

سخن در این خصوص بسیار است و بیان همه آن‌ها در این مقال نمی‌گنجد و آن را به زمان دیگری موکول می‌کنیم.

ناگفته نماند، تمام بار انتقال فرهنگ و هویت قوم لر به دوش موسیقی غنی این خطه افتاده است، خوشبختانه هنرمندان و فعالان عرصه موسیقی لرستان با تلاش خستگی‌ناپذیر، بکر بودن و اصالت این هنر که بخش مهمی از فرهنگ و هویت این قوم است را حفظ کرده‌اند.

موسیقی تنها وجه بارز فرهنگ قوم لر است که درگذر زمان حفظ‌شده و نقش خود را به‌درستی ایفا کرده است. حالا نوبت خانواده‌ها و نهادهای آموزشی و فرهنگی استان است که پای‌کار بیایند تا زبان مادری در کنار سایر آداب‌ورسوم گذشتگان این خطه، دچار زوال نشده و به دست فراموشی سپرده نشود.

به نظر نگارنده همان‌گونه که تلاش می‌کنیم آثار تاریخی‌مان نظیر قلعه فلک الافلاک، پل‌های تاریخی و...از بین نرود، باید بکوشیم زبان مادری مردمان این خطه هم حفظ‌شده و به دست آیندگان برسد، زیرا زبان مادری هم چون سایر آثار تاریخی، میراث گذشتگان و نیاکان ماست. در این راه اگر خانواده‌ها همت نکنند، تدریس زبان لری در مدارس، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی هم چاره‌ساز نخواهد بود.

در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هیچ زبانی در دنیا مثل زبان مادری نمی‌تواند مکنونات قلبی شمارا به دیگری منتقل کند؛ حتی زبان فرانسه که به زبان عشاق شهره است، نمی‌تواند جایگزین زبان مادری در انتقال این واژه‌ها باشد؛ ("جگرم وسیقت"، "حونه زنه ایم وسیقت"،"ستین دلم") و صدها و هزاران واژه دیگر؛ قابل ترجمه نیست. فقط و فقط با زبان مادری می‌توان بار معنایی و عاطفی این جملات را انتقال داد.

بیایید همه باهم زبان مادری را پاس داریم و ازاین‌پس با فرزندانمان با زبان شیرین مادری صحبت کنیم.

مصطفی رباطی

دیدگاه‌ها