منزل "میرزا سيد رضا" در میان بافت قدیم شهر خرم‌آباد و دقیقا روبروی ورودی شمالی کاروانسرای میرزا سید رضا که اکنون به بازار طلا‌فروشان تبدیل شده قرار دارد. کوه سفید کوه و پناهگاه صخره‌ای پا‌سنگر که مربوط به دوران پیش از تاریخی می‌باشد در شمال این اثر بر دامنه کوه واقع شده اند.
راه دسترسی به این منزل از ضلع غربی خیابان حافظ (درب شمالي) و میدان بزرگ يا گپ (درب شرقي) امکان‌پذیر است.
تاریخچه و وجه تسمیه اثر: این منزل که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، متعلق به شخصی به نام میرزا سیدرضا تفرشي از مشاهیر لرستان در اواسط زمان قاجاریه است و کاروانسرای بزرگ میرزا سید رضا که در شهر خرم‌آباد قرار دارد متعلق به او بوده است.
این کاروانسرا اکنون به بازار طلا‌فروشان تبدیل شده و در فهرست آثار ملی کشور به شماره 1923 و تاریخ 16 شهريور 1376 به ثبت رسیده است.
ایرج کاظمی در کتاب مشاهیر لر راجع به این شخص نوشته: «میرزا سیدرضا سررشته دار و نایب‌الحکومه شهر خرم‌آباد در سال 1257 شمسي این کاروانسرا را در زمینی به مساحت تقریبی 1500 متر در حد فاصل دو منطقه پشت بازار و درب دلاکان ساخته است که از یک قرن پیش مرکز ثقل اقتصاد شهر به شمار می‌رود ساختمان کاروانسرا با بهره‌گیری از ذوق سرشار نایب‌الحکومه خلاق و مبتکر آن زمان و به وسیله معماران سنتی وقت ساخته شده است.میرزا سيد‌رضا از طرف محسن ميرزا مظفر‌الملک با حسن سلوک شهر را اداره می‌کرد و دهه 1270 نايب‌الحكومه بروجرد بود تا اين كه در اسفند 1276 درگذشت و در بروجرد به خاك سپرده شد.. او از اهالی تفرش و از منشیان زبر‌دست و با فضلی بود که اعقابش(خانواده‌های ستوده و میر‌آقايی) امروزه تیره بزرگی از شهر خرم‌آباد به شمار می‌آیند». این شخص (بانی کاروانسرا) منزل مذکور را که دقیقاً در روبه‌روی ورودی شمالی کاروانسرا قرار دارد، در همان زمان می‌سازد. همزمان با این دو بنا حمام گپ (حمام آسیا) نیز احداث شده است.
منزل میرزا سید رضا سال 1305 به اداره شهر‌بانی خرم‌آباد تبدیل می‌شود سپس حیاط این منزل را که بر سر نبش بوده و به دو خیابان راه داشته، به مغازه تبدیل می‌شود به طوری که اکنون در بین مغازه‌ها محصور شده است.
این منزل در حال حاضر مدت چندین سال است که متروک و بلا استفاده است و مالکین آن قصد تخریب آن را داشتند که با ثبت اثر در فهرست آثار ملی از این اقدام جلو‌گیری به عمل آمد.
منزل میرزا سید رضا با مساحتی حدود 420 متر مربع در ضلع شمال کاروانسرای بزرگ قرار دارد. میرزا سید رضا بانی هر دوی این بناها بوده است. مصالح ساخت و فرم ساخت آن دقیقا شبیه کاروانسرا است و تاریخ ساخت هر دو اثر نیز حدوداً همزمان است.
ورودی این منزل به سمت جنوب و دقیقاً روبه‌روی در شمالی کاروانسرا باز می‌شود. پس از عبور از راهرویی باریک به عرض 5.1 متر به فضای حیاط می‌رسیم. این حیاط به شکل مستطیل و ابعاد آن 8.13×65.8 متر است در ضلع شمال حیاط فضای داخلی و اتاق‌ها قرار دارند. فضای داخلی از دو قسمت طبقه همکف و زیر زمین تشکیل شده است. پلان طبقه همکف بسیار ساده بوده و از 2 اتاق ورودی کوچک (هشتی مانند) در طرفین ساختمان که به 2 اتاق بزرگ در انتها متصل می‌شود تشکیل یافته است.
بزرگ‌ترین اتاق در انتهای طبقه همکف قرار دارد ابعاد این اتاق 9.12×57.3 متر 9 طاق‌نما در شمال 6 طاق نما در شرق و غرب و 4 طاق نما در جنوب دارد و بوسیله یک در بزرگ با اتاق جنوبی نسبتاً بزرگی ارتباط دارد. این اتاق نسبتاً بزرگ از دو جهت شرق و غرب با اتاق‌هائی ورودی و از جهت جنوب به وسیله 5 طاق‌نما به ارتفاع حدودا 5.2 متر با فضای حیاط ارتباط منظری دارد. ابعاد این اتاق 7.6× 7.4 متر است. این طبقه فاقد سقف است و تمام دیوارها با گچ اندود شده‌اند و دارای طاقچه‌های زیبائی نیز هستند.
پلان طبقه زیر زمین دقیقاً شبیه پلان طبقه همکف است با این تفاوت که دو اتاق ورودی به اتاق بزرگ راه ندارند ونیز ارتفاع دیوارها در سطح حیاط کوتاه و به حدود ۲متر می‌رسد.
از تزئینات زیبای این منزل دو طاق نمای رفیع و زیبایی است که بر سر در هر دو ورودی به فضای داخلی قرار دارند. ارتفاع این طاق نماها حدود 6 متر است و طاق آن‌ها با آجر تزئین یافته این تزئینات در طر‌ه‌ی بام به شکل آجرهای دندان موشی و تزئین آجری مشبک نمودار هستند. از جمله تزئینات دیگر که در ضلع شرقی حیاط قرار دارد طاق‌نماهای کوچکی هستند که با آجرهای آبی‌رنگ به شکل تزئینات لانه زنبوری و مشبک پر شده است. همچنین طاق زیر زمین این منزل با آجر به شکل هندسی خاص و زیبائی ضرب شده است و کاملاً مسطح 
می‌باشد.
می‌باشد.وضعیت موجود تخریب شده و سقف هر دو طبقه آن کاملا فرو ریخته و درو پنجره‌های آن نیز از بین رفته‌اند فقط دیوارها، چهار چوب بنا وزیر زمین بنا سالم مانده‌اند.
عطا حسن‌پور
کارشناس ارشد باستان‌شناسی
کلیک کنید
دیدگاه‌ها
باز خوبه خرم آباد هفت هشت تا اثار باستاني ديگه هم جز قلعه از دوره ساساني و سلجوقي داره بقيه شهرها همين رو هم ندارن و همه ايران عيد به عشق ديدن قلعه تاريخي فلك الافلاك ميان لرستان . در مورد قدمت و عظمت قلعه نيز از قديم هم گفتن اب دريا به دهن ...
جای تاسف دارد که از قدمت فلک الافلاک خبر ندارید! تاریخچه قلعه به حداقل هزار و هشتصد سال قبل برمیگردد و تا دو هزار و پانصد سال هم تخمین زده شده آن وقت شما می گویید صد سال هم قدمت ندارد. مخالفان توسعه و پیشرفت لرستان بدانند که اهمیت و ارزش فلک الافلاک خرم آباد از تخت جمشید شیراز کمتر نیست.
سلام میشه اگه چیزی رسمی دارید کمکم کنید
پدر من مرحوم سید میرحسن خان وزیری از نوادگان میرزا سید رضاخان بودند و هیچ وقت این نسبت رو از ایشان نشنیدیم