ایمان ولی پور: در این سال‌ها هر بار که آمار بیکاری منتشر شده است، این شائبه در افکار عمومی شکل گرفته که این اعداد و ارقام واقعیت ندارند و تعداد بیکاران بسیار بیشتر از این حرف هاست. یکی از دلایل این شائبه آماری به تفاوت در تعریف شاخص‌های اقتصادی برمی‎گردد.

مثلاً تعریفی که عموم مردم از شخص بیکار دارند، با آنچه در تعاریف آماری گفته می‌شود، متفاوت است و بسیاری از افرادی که از نظر مردم بیکار هستند، به لحاظ آماری در گروه بیکاران قرار نمی‌گیرند. از جمله این افراد، کسانی هستند که بازار کار را ترک کرده‌اند و در جست وجوی شغل نیستند. این افراد در حالی از نگاه مردم بیکار شناخته می‌شوند که در علم آمار جزء جمعیت غیرفعال محسوب می‌شوند.

در این راستا، سازمان بین المللی کار برای درک بهتر وضعیت بازار کار جوانان، شاخص NEET را طراحی کرده است. این شاخص، جوانان غیرشاغلی را در برمی گیرد که مشغول تحصیل یا مهارت آموزی نیستند. در واقع شاخص NEET  (Not in Education, Employment, or Training)، نمایانگر سهم جوانان بیکار و غیرفعالی است که نه در حال تحصیل هستند و نه به کسب مهارت مشغولند. بنابراین شاخص NEET که متاسفانه معادلی در زبان فارسی برای آن تعریف نشده است، هم جوانان بیکار و هم جوانان غیرفعال غیرمحصل را شامل می شود. حالا آنطور که بازوی پژوهشی وزارت کار گزارش داده است، در پایان سال 99 از جمعیت 16.7 میلیون نفری جوان کشور، بیش از 6.3 میلیون نفر یعنی 38 درصد جزو جمعیت  NEETهستند و در فرآیند تولید ملی هیچ نقشی ندارند. نسبت 38 درصدی NEET در ایران در حالی است که این نسبت در جهان 22.1 درصد، در ترکیه 24.4 درصد، در پاکستان 31 درصد و در کشورهای عربی 34.4 درصد است.

 
تحلیل بازار کار با شاخص NEET

بازار کار، سه بازیگر عمده دارد و کل جمعیت در سن کار (۱۵ سال به بالا) را می توان در سه گروه «غیرفعال اقتصادی»، «شاغل» و «بیکار» قرار داد. شاغلان و بیکاران در مجموع کل نیروی کار را که به لحاظ اقتصادی فعال محسوب می شوند، تشکیل می دهند. همواره بین این سه گروه، جریان های مختلفی وجود دارد. در واقع، بیکاری را می توان وضعیتی بین «غیرفعال» و «شاغل» دانست؛ یعنی افراد بیکار در جست وجوی خود یا موفق به یافتن شغل می شوند یا اینکه سرخورده از شکست دست از جست وجوی شغل می کشند. بدین ترتیب، از گروه بیکاران، دو جریان خروجی وجود دارد که یا آنها را به گروه «شاغل» یا «غیرفعال» می رساند. در این بین، به جمعیت 15 ساله و بیشتری که شغلی ندارند و تحصیل نمی کنند و در دوره های مهارت آموزی نیز ثبت نام نکرده اند،  NEETگفته می شود. در مجموع، نرخ بیکاری و نرخ NEET، مکمل یکدیگر بوده و تفاوت هایی با هم دارند. چنانکه نرخ بیکاری جوانان به جمعیت فعال اقتصادی که قادر به یافتن شغل نیستند، اشاره دارد، حال آنکه نرخ NEET، سهمی از جمعیت جوانان غیرشاغلی است که نه در حال تحصیل هستند و نه به کسب مهارت می پردازند.

براساس آمارها، از جمعیت حدود 16.6 میلیون نفری جوانان ایران در سال 1399، بیش از 6.3  میلیون نفر معادل 38 درصد جمعیت جوان کشور، غیر شاغل و غیرمحصل هستند؛ حال آنکه میانگین جهانی این رقم 22.1 درصد است. از سوی دیگر، بیش از 73  درصد جمعیت  NEET در ایران را زنان تشکیل می دهند. طبق آمارها، میزان NEET برای زنان ایرانی، بیش از 1.3 برابر کل کشور و دو برابر رقم مردان است؛ یعنی تعداد زنان غیرشاغل و غیرمحصل کشور بیش از دو برابر تعداد مردان در این گروه است.

 

همچنین جغرافیای استانی جمعیت NEET در ایران نشان می دهد که در سال 1399 بیشترین نسبت این شاخص به استان‎های آذربایجان غربی با 47.6 درصد، سیستان و بلوچستان با 47.5 درصد و ایلام با 47.4 درصد تعلق داشته است. در سمت مقابل نیز کمترین نسبت از آن استان های یزد با 27.2 درصد، خراسان جنوبی با 29 درصد و سمنان با 29.8 درصد بوده است. علاوه بر استان   های آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان و ایلام، نسبت NEET در استان‎های کرمانشاه، کردستان، خوزستان، گلستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان شمالی و همدان نیز نامطلوب و بالای 40  درصد است.

در همین حال، یافته های طرح آمارگیری نیروی کار در سال های 1398 و 1399 نشان می دهد که به طور متوسط نرخ NEET برای جوانان 15 تا 29 ساله در نقاط شهری 37  درصد و در نقاط روستایی بیش از 41  درصد بوده است. به نظر می رسد احتمال NEET شدن یک فرد در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری بیشتر است و این موضوع دلایل مختلفی دارد. پایین بودن تحصیلات، ناتوانی نظام آموزشی در تطبیق مهارت های موردنیاز برای روستاییان و عدم جذابیت مشاغل موجود در روستا از جمله دلایل نرخ بالاتر NEET در روستاها نسبت به شهرهاست.

 

جوانان به دلایل مختلفی از جمعیت فعال کشور خارج شده و به جمعیت NEET می پیوندند. دسته نخست، دلسردشدگان از کار هستند که عمدتا امیدشان برای یافتن شغل را از دست داده اند. این گروه تمایل به کار دارند اما به دلایلی در جست وجوی آن نیستند و آن را تلاشی بیهوده می دانند. گروه دیگری از این افراد، وظیفه مراقبت از اعضای خانواده خود را برعهده دارند و به همین علت از جمعیت فعال کشور خارج می شوند. همچنین دسته دیگری از جمعیت NEET، جوانان بیمار و معلول هستند و در نهایت آخرین دسته از جوانان غیرفعال، کسانی هستند که برای تحقق اهداف خود در سفر یا فعالیت های هنری مشغول به کارند.

 

در همین زمینه، بازوی پژوهشی وزارت کار در یک گزارش آماری-تحلیلی با عنوان «وضعیت جوانان غیرشاغل که در حال تحصیل و مهارت ‏آموزی نیستند»، نسبت به جمعیت بالای NEET در ایران هشدار می دهد و می‏ نویسد: «زیاد بودن تعداد NEET به معنای به حاشیه رانده شدن جوانان است. همچنین علت دیگر آن، درک نادرست عامه مردم از واژه شاغل است. تلقی مردم از فرد شاغل عموما کسی است که مزد و حقوق بگیر بوده و در یک بنگاه فعالیت می ‏کند؛ در حالی که گروهی از این افراد که ترک تحصیل می کنند (به ویژه در مناطق روستایی) برای یکی از اعضای خانوار خود فعالیت می کنند که در این صورت در زمره کارکنان فامیلی بدون مزد قرار گرفته ولی به اشتباه خود را بیکار قلمداد می کنند و یا افراد بسیاری هستند که کارکن مستقل بوده یا در محل سکونت خود مشغول انجام شغل خانگی و کسب درآمد (به ویژه زنان) بوده که در این صورت، آنان نیز در زمره شاغلان محسوب می شوند.

 

همچنین برخی از جوانان به صورت داوطلبانه از چرخه آموزش و بازار کار خارج شده‏ اند. مثلا جوانان دارای درآمد بدون کار (در خانواده‏ های با تمکن مالی بالا) و یا مادران جوانی که حتی در یک خانوار با درآمد بالا زندگی کرده و توانایی پرداخت هزینه مراقبت از کودک را دارند، ولی تصمیم می‏ گیرند که به طور داوطلبانه برای مراقبت از فرزندان خود از بازار کار خارج شوند. برخی از جوانان نیز اجبارا به دلایلی مثل ناتوانی، بیماری و معلولیت قادر به اشتغال، تحصیل و یا کسب مهارت نیستند و یا حتی مادر جوانی که توانایی پرداخت هزینه مراقبت از کودک یا کودکان خود را نداشته و به اجبار، بازار کار را ترک می‏ کند. زیاد بودن میزان NEET در مقایسه با میزان بیکاری جوانان، بدان معناست که تعداد زیادی از جوانان از یافتن کار ناامید بوده یا امکان دسترسی به آموزش و مهارت ‏آموزی را ندارند، اما قسمت نگران ‎کننده ماجرا، جوانانی هستند که در هیچ یک از مصادیق مذکور قرار نگرفته و در عین حال نه در جست وجوی کار بوده و نه در حال آموزش یا کسب مهارت هستند. این گروه به شدت در معرض خطر به حاشیه رانده شدن از بازار کار و مواجهه با محرومیت ‏ها و ناهنجاری ‎های اجتماعی هستند.»

دیدگاه‌ها