توزیع ناعادلانه ثروت، قدرت و امکانات و خدمات در شهرها موجب فاصله طبقاتی در بین اقشار مختلف شهری می‌شود که درنتیجه برخی از محلات شهر توسعه‌یافته و برخی دیگر در وضعیت کمتر توسعه‌یافته قرار می‌گیرند.
در اثر افزایش جمعیت و مهاجرت روستاییان به شهرها به‌ویژه در کلان‌شهرها و مراکز استان‌ها و همچنین گرانی مسکن، شاهد گسترش حاشیه‌نشینی و سکونت‌گاه‌های غیررسمی در جامعه هستیم.«حاشیه‌نشینی به‌عنوان «آپاندیس» شهرهای بزرگ محسوب می‌شود و شرایط نابرابر اجتماعی، فقر اقتصادی، سطح پائین آموزش، نبود امکانات مختلف، تنوع گروه‌ها و اقلیت‌ها با فرهنگ‌های متفاوت، بیکاری، نبود سرمایه‌ی کافی جهت سرمایه‌گذاری و عدم رغبت سرمایه‌گذاران و درنهایت عدم توجه کافی به چنین مناطقی زمینه‌های گسترش آن‌ها را فراهم کرده و از سوی دیگر مأمنی برای افراد ناهنجاری می‌گردد که به نحوی منافع آن‌ها در آنجا نهفته است» (1)
ازجمله مسائل اصلی که محلات کمتر توسعه‌یافته با آن مواجه‌اند و به‌نوعی باعث نابسامانی‌ها و مسائل و مشکلات برای ساکنین این قبیل محله‌ها گردیده است موضوع " آسیب‌های اجتماعی" می‌باشد.
در شهر خرم‌آباد به‌عنوان مرکز استان هم‌اکنون تعداد 15 محله حاشیه‌نشین ازجمله محلات دره گرم شرقی و غربی، فلک الدین و میدان تیر، جهانگیر آباد و پاچنار، اسدآبادی و کرگانه، کوی علی‌آباد و شمشیر آباد، اسبستان و پشته مطهری، گل‌سفید و پشت بازار و ماسور وجود دارد.
بیکاری، فقر، اعتیاد، مسئله کودکان کار، خودکشی و روسپیگری بخشی از آسیب‌های جدی در محلات حاشیه‌ای شهر خرم‌آباد محسوب می‌شود.
«مطابق با ماده 80 برنامه ششم توسعه کشور، کاهش آسیب‌های اجتماعی با اولویت اعتیاد، طلاق، حاشیه‌نشینی، کودکان کار و مفاسد اخلاقی باید در دستور کار دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد به‌گونه‌ای که آسیب‌های اجتماعی در انتهای برنامه (سال 1400) به بیست‌وپنج درصد)(٪25) میزان سال شروع برنامه کاهش یابد». بر این اساس، دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی از سال 1396 در 22 استان کشور شروع به فعالیت نمودند.
دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی به عنوان حلقه واسطه بین شهروندان با دولت و دستگاه‌های اجرایی دولتی به شمار می‌روند. این دفاتر با رویکرد اجتماع‌محور به دنبال توسعه اجتماعی محلات کمتر برخوردار هستند و با مشارکت اهالی محله و شناسایی نیاز جوامع محلی و افزایش سرمایه اجتماعی و اعتمادسازی در جامعه به دنبال توانمندسازی محلات هستند،
فلسفه تشکیل دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی در محلات حاشیه‌ای، شناسایی و استفاده از منابع و توانایی‌های درونی محله به‌منظور استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود در گسترش زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی محلی با هدف ایجاد رشد پایدار کالبدی، نهادی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در محله می‌باشد.
در راستای بهبود وضعیت ساکنین محلات حاشیه‌ای و تقویت هرچه بهتر فعالیت دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی، آگاهی از چالش‌های پیش روی دفاتر تسهیلگری و تعامل و همفکری جهت برطرف کردن آن‌ها ضروری می‌باشد.
مهم‌ترین چالش‌های پیش روی دفاتر تسهیلگری در سطح شهر خرم‌آباد عبارت‌اند از:
1 - عدم شناخت و آشنایی دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی غیردولتی با دفاتر تسهیلگری و حیطه وظایف و اقدامات آن‌ها؛
متأسفانه با گذشت بیش از دو سال از شروع به کار دفاتر تسهیلگری در شهر خرم‌آباد و اقدامات و فعالیت‌های آن‌ها، بعضاً برخی نهادها و دستگاه‌های دولتی و عمومی غیردولتی در شهر خرم‌آباد، نسبت به دفاتر تسهیلگری و نقش و جایگاه آن‌ها آگاهی چندانی ندارند، این در حالی است که دفاتر به‌نوعی بازوان کمکی و توانمند دستگاه‌ها به شمار می‌روند و شایسته است که دستگاه‌های دولتی و عمومی غیردولتی آگاهی کاملی نسبت به چارچوب شرح وظایف و حوزه فعالیت دفاتر تسهیلگری در محلات حاشیه‌ای داشته باشند.
2- بی‌مسئولیتی و عدم پاسخگویی و همکاری برخی دستگاه‌های اجرایی با دفاتر تسهیلگری؛
ازجمله چالش‌های پیش روی دفاتر تسهیلگری این است که پس از آگاهی و شناخت نسبت به یک مسئله در سطح محله، می‌بایست در جهت برطرف کردن مسئله موردنظر تلاش کنند و ممکن است در این راستا نیازمند همکاری و حمایت از دستگاه‌های مرتبط باشد. متأسفانه برخی از مسئولین و دستگاه‌ها در این زمینه کوتاهی کرده و از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنند و با تلف کردن وقت و طولانی کردن فرآیند حل مسئله، باعث تقلیل انرژی اعضا و همیاران دفتر تسهیلگری می‌شوند.
3 -کمبود بودجه و نیروی انسانی لازم جهت اقدامات انجام‌شده پیش‌بینی‌شده برای دفاتر تسهیلگری در طول یک سال؛
در کنار گزارش‌های مدیریتی و موضوعی و سنجش وضعیت و سایر گزارش‌های مرتبط با مسائل محلات حاشیه‌ای، لازم است که بودجه و توان مالی جهت برخی پروژه‌ها به دفاتر تخصیص داده شود تا بر اساس اولویت‌بندی مسائل مهم محله، شاهد افزایش بیشتر فعالیت‌ها و اقدامات چشم‌گیر در سطح محله باشیم و اقدامات دفاتر صرفاً در مرحله شناخت نماند و منتج به نتیجه گردد.
4 -ضعف در برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی جهت توانمندسازی کارشناسان در خصوص فرآیند تسهیلگری؛
معاونت امور اجتماعی و فرهنگی استانداری در راستای بالا بردن سطح سواد کارشناسان دفاتر تسهیلگری و به‌روز کردن دانش و مهارت‌های آن‌ها، می‌بایست در طول سال دوره‌های آموزشی مرتبط با آسیب‌ها و مسائل اجتماعی را برای کارشناسان دفاتر برگزار نماید؛ چرا که کارشناسان می‌توانند نقش مؤثری در انتقال دانش‌ها و تجارب به همیاران و مردم محلی داشته باشند.
5 - نگاه از بالا به پایین نهادها و دستگاه‌های دولتی نسبت به دفاتر تسهیلگری و عدم ارتباط مستمر با کارشناسان دفاتر؛
متأسفانه بسیاری از دستگاه‌های دولتی به‌جای استفاده از نظرات کارشناسان متخصص در دفاتر، نوعی نگاه از بالا به پایین به کارشناسان دفاتر دارند و با توجه به فعالیت این کارشناسان در محلات حاشیه‌ای و آشنایی نزدیک و کامل از مسائل محلات حاشیه‌ای، می‌بایست در حوزه‌های مختلف از تجارب و ایده‌های آن‌ها استفاده کنند.
6 -نبود رویکرد منسجم و اتحاد بین دفاتر تسهیلگری جهت برگزاری برنامه‌های مشترک؛
متأسفانه به دلیل نگاه‌های تنگ‌نظران و جو رقابت بعضاً منفی بین دفاتر، شاهد رویکرد منسجمی از جانب مدیران دفاتر در سطح محلات نمی‌باشیم؛ در صورتی که اگر مدیران و کارشناسان دفاتر باهم متحدتر و منسجم‌تر باشند، در دست‌یابی به اهداف دفاتر موفق‌تر خواهند بود. فراموش نکنیم توسعه و پیشرفت در سطح محلات زمانی اتفاق می‌افتد که همه محلات حاشیه‌ای شهر توسعه پیدا کنند و نه صرفاً یک محله.
7 -ضعف همکاری و مشارکت مردم در برنامه‌های اجتماع‌محور دفاتر تسهیلگری؛
به دلیل وعده‌های انجام‌نشده مسئولین در طی این سال‌ها و کمرنگ شدن اعتماد اجتماعی بین مردم و مسئولین و همچنین نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی از طرف مردم به‌خصوص ساکنین محلات حاشیه‌ای، برخی از اهالی نسبت به برخی فعالیت‌های دفاتر خوش‌بین نیستند و در برنامه‌ها و فعالیت‌های دفاتر ممکن است همراهی و مشارکت لازم را نداشته باشند.
8 -ضعف رسانه‌ای دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی؛
با توجه به اقدامات و فعالیت‌های خوبی که دفاتر تسهیلگری در سطح محلات حاشیه‌ای طی این دو سال
انجام داده‌اند، می‌بایست از طریق معاونت امور اجتماعی و فرهنگی استانداری و صداوسیمای استانی، نسبت به آشنا کردن بیشتر عموم مردم به‌خصوص ساکنین محلات حاشیه‌ای نسبت به شرح وظایف دفاتر تسهیلگری، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی بیشتری صورت گیرد.
9 -نداشتن چشم‌انداز میان‌مدت 5 تا 10 ساله دفاتر تسهیلگری برای محلات با توجه به مقطعی بودن این قبیل پروژه‌ها؛
با وجود اهمیت دفاتر تسهیلگری و جایگاه آن‌ها در محلات حاشیه‌ای و تلاش در جهت بهبود وضعیت ساکنین محلی و توانمندسازی آن‌ها به دلیل نبود سیاست‌های یکپارچه و منسجم بین دولت‌ها در کشور ما، چشم‌انداز دفاتر به‌طور دقیق روشن نیست و ممکن است در دولت بعدی، فعالیت این دفاتر متوقف گردند، درصورتی‌که حداقل فعالیت این دفاتر می‌بایست به‌صورت میان‌مدت 5 تا 10 ساله باشند.
10 -نگاه صدقه‌ای- خیریه‌ای اهالی نسبت به دفاتر تسهیلگری؛
به دلیل فقر مالی بسیاری از اهالی در محلات حاشیه‌ای، بعضاً شاهد این هستیم که خیرین و معتمدین محلی با توجه به اطلاعات دقیقی که دفاتر نسبت به خانواده‌های نیازمند محلی دارند، از دفاتر می‌خواهند که توزیع سبدهای غذایی و سایر موارد خیریه‌ای را بر عهده بگیرند، این موضوع باعث شده است که برخی از ساکنین، این تصور برایشان پیش بیاید که این دفاتر صرفاً کار خیریه‌ای انجام می‌دهند، درصورتی‌که این تصور غلطی است.
در پایان امیدواریم که مسئولین ارشد استانی، نگاه ویژه‌ای نسبت به مسائل و مشکلات ساکنین محلات حاشیه‌ای داشته و رسیدگی به وضعیت ساکنان محروم و کمتر برخوردار را در اولویت کاری‌شان قرار دهند.
پی‌نوشت:
ربانی، رسول؛ افشارکهن، جواد (1381). حاشیه‌نشینی و مشارکت اجتماعی شهری، مجله فرهنگ اصفهان، ش 23.
امین روشن پور/ (کارشناس ارشد جامعه‌شناسی)/ یافته
توجه: هرگونه استفاده از مطلب با ذکر منبع و نام نویسنده، نشانه‌ی احترام شما به تلاش فرهنگی آن‌ها است.
کلیک کنید
دیدگاه‌ها