همه‌گیری ویروس کووید ۱۹، در جهان و بالطبع در کشور ما و الزام سازمان‌ها و نهادهای اداری، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، اقتصادی و... به رعایت پروتکل‌های ابلاغی از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا، باعث تعطیلی یا تعلیق خدمات و فعالیت‌های بسیاری از مراکز آموزشی و فرهنگی مانند، مدارس، دانشگاه‌ها، سینماها، سالن‌های تئاتر، فرهنگسراها، کتابخانه‌های عمومی و.‌. شد.

در همان ابتدا، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، باعث ایجاد گفت‌وگوهای مختلف در بین خانواده، رسانه‌ها و نخبگان شد؛ اما متأسفانه تعطیلی کتابخانه‌های عمومی، آن چنان که باید توسط جامعه مورد توجه نگرفت! اتفاقی که به نظر می‌رسد نشان‌دهنده عدم آگاهی و آشنایی، خانواده، رسانه‌ها و نخبگان از جایگاه و نقش فرهنگی و اجتماعی کتابخانه‌های عمومی در حیات شهری و حیات فرهنگی جامعه است؛ از همین رو به مناسبت بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی (عج)، در این یادداشت به این سؤال می‌پردازد: چرا باید از بازگشایی (افتتاح) کتابخانه حضرت مهدی عج (یا هر مرکز عمومی فرهنگی دیگر) خوشحال بود؟!

 

الدنبرگ نظریه‌پرداز اجتماعی معتقد است، در کنار خانه و محل کار (یا تحصیل)، ما یک "مکان سوم" هم داریم. مکان یا فضای عمومی که مجموعه وسیعی از تعاملات، تجربه‌ها، یادگیری‌ها، دانش‌ها، مهارت‌ها و نیازهای انسانی و اجتماعی خود را در آن کسب می‌کنیم. به تعبیر ساده‌تر، ما علاوه بر خانه و محل کار یا تحصیل که بیشتر اوقات زندگی خود را در آن صرف می‌کنیم، یک مکان سوم نیز داریم که به‌صورت غیررسمی، منظم، ارادی، داوطلبانه و خوشایند با افراد مختلف گرد هم می‌آییم و برخی از اوقات خود را در آن می‌گذرانیم. در این مکان سوم، افراد خودِ واقعی‌شان هستند و این موضوع به آن‌ها کمک می‌کند تا خود را از استرس زندگی روزمره که عمدتا حاصل یک زندگی رسمی در محیط کار یا بعضاً خانه است، برهانند! مکان‌های مانند: قهوه‌خانه‌ها، پارک‌های عمومی، باشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و... از جنس همین فضاها یا مکان‌های سوم هستند. حضور در مکان‌های سوم حس عضویت، پیوند و تعلق به اجتماع را در افراد گسترش و توسعه می‌دهد. فضاهای که بستری برای تعاملات اجتماعی، اشتراک‌گذاری حوادث و دل‌مشغولی‌های روزمره است.

کتابخانه‌های عمومی یکی از بهترین مصداق‌ها، برای مفهوم، مکان سوم هستند. ویژگی بارز کتابخانه‌های عمومی که آن را از سایر نهادها و سازمان‌های آموزشی و فرهنگی، متمایز می‌کند و آن را به‌عنوان یک مکان سوم شاخص می‌سازد، "وجه عمومی" و "رایگان" بودن خدمات آن است؛ یعنی تمام شهروندان در هر سن، با هر سطح تحصیلی و مالی، فارغ از جنسیت، رنگ، نژاد، زبان و حتی بدون توجه به توانایی‌های جسمی و... می‌توانند (و باید بتوانند) از خدمات آن، بهره بگیرند. این وجه تمایز سبب شده تا کتابخانه‌ها، محل حضور، گرد هم‌آیی و رفت‌وآمد، افراد مختلف از کودک تا پیرمرد، از دانش‌آموز تا دانشجو، از خانه‌دار تا کارمند، از بازنشسته‌ تا کاسب و بقال و... توامان با هم باشد.

خوشبختانه یا متأسفانه! در نبود سازمان‌های با این مشمولیت، بسیاری از شهروندان با مراجعه و حضور در کتابخانه‌های عمومی مجموعه وسیعی از تعاملات، تجربه‌ها، دانش‌ها، یادگیری‌ها و مهارت‌های انسانی، اجتماعی و فرهنگی خود را کسب می‌کنند. حضور در کتابخانه (به‌عنوان مکان سوم)، نه به عنوان یک الزام و نه به عنوان حضور در یک فضای رقابتی، بلکه به عنوان یک تجربه جدید است که تاثیرات بلندمدتی در روح و ذهن افراد می‌گذارد. افراد در فضاهای مختلف کتابخانه و سالن‌های مطالعه با ملاقات و گفت‌وگوهای متنوع و بلندمدتی که با سایر مراجعین و اعضاء کتابخانه انجام می‌دهند، تعاملات جدید و نوی را تجربه می‌کنند؛ تعاملاتی که حاصل مطرح کردن ابهامات و سوالاتی است که متأسفانه در نظام آموزش رسمی کشور، هیچ‌گاه به آن‌ها حتی اجازه مطرح‌شدن داده نشده است! حضور در کتابخانه و تشکیل انواع گروه‌های گفت‌وگومحور که بر اساس حس دوستی و نزدیکی، بنیان گذارده می‌شود، حتی اگر در آن درباره امورات روزمره، سیاسی، اجتماعی، ورزشی، تناسب بدنی و بیان مشکلات فردی و خانوادگی و.‌. باشد در نهایت منجر به ایجاد فهم یا فهم‌های مشترک از انسان، اجتماع، هستی، زندگی و... می‌گردد.

همچنین باید در نظر داشت تجربه کتاب خواندن، گوش دادن به موسیقی، تماشای فیلم در کتابخانه، یک تجربه بسیار متفاوت‌تر از انجام کارهای فوق در خانه است و همین امر بر جذابیت کتابخانه‌های عمومی از نگاه کاربران آن می‌افزاید.

 

فارغ از لزوم بررسی علل و عواملی که باعث تعطیل شدن کتابخانه عمومی حضرت مهدی (عج) شد که باید در جای خود کارشناسان و نخبگان فرهنگی به آن بپردازند و جای آن در این یادداشت نیست، کتابخانه عمومی حضرت مهدی (عج) با مساحت ۳۸۵۰ مترمربع، تنها فضای عمومی فرهنگی در منطقه جنوب شهر خرم‌آباد است که به کلیه شهروندان، بخصوص اهالی محترم مناطق اسبستان، ماسور، گلدشت شرقی و گلدشت غربی، سراب یاس، دارایی، پشته جزایری و... خدمت ارائه می‌دهد. تراکم جمعیتی بالا در مناطق فوق‌الذکر و ضرورت وجود یک مرکز فرهنگی که بتواند پاسخگویی نیازهای آموزشی و فرهنگی ساکنین این منطقه باشد، اهمیت این بازگشایی را چندین برابر می‌کند.

فارغ از خدمات اصلی که در کتابخانه‌ها با محوریت کتاب به مراجعین و اعضا ارائه می‌گردد، بازگشایی این کتابخانه برای شهروندان این مناطق، یعنی فراهم شدن بستری برای مطالعه و آموزش غیررسمی و یادگیری مادام‌العمر؛ بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی (عج) یعنی زمینه‌سازی برای بهره‌گیری از بخشی از غنا و میراث ادبی و فرهنگی جامعه که به‌صورت متن مکتوب گردآوری شده است؛ بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی (عج) یعنی ایجاد فضائی برای برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی با "دیگری"، دیگری که از نظر اعتقادات‌، باورها، شیوه تفکر، سبک زندگی و... با"من" متفاوت است؛ بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی (عج) یعنی ارائه فرصتی به شهروندان برای حضور در جامعه و مشارکت در حوزه عمومی؛ بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی (عج)، یعنی بازگشایی فضائی برای تمرین گفت‌وگو، شنیدن و شنیده شدن؛ بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی (عج)، یعنی بازگشایی فضائی جهت استانداردسازی هنجارهای اخلاقی شهروندان در یک "موقعیت برابر" از طریق گفت‌وگو؛ بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی (عج)، یعنی بازگشایی فضائی برای "توانمندسازی"، "خود تحقق بخشی" و رشد و شکوفایی شهروندان و... اینک که بازگشایی یک مکان فرهنگی، این‌همه محاسن برای شهروندان، خانواده‌ها، جامعه شهری، سیاست‌گذاران و..‌ دارد، چرا از بازگشایی کتابخانه حضرت مهدی عج خوشحال نباشیم!

 

شایان ذکر است، طبق اعلام روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی لرستان، طی روزهای آتی کتابخانه حضرت مهدی بازگشایی خواهد شد.

دیدگاه‌ها