با توجه به گذشت مدت‌زمانی از برگزاری دوازدهمین نمایشگاه کتاب لرستان، اکنون مجال مناسبی برای بررسی این نمایشگاه از ابعاد مختلف است.
پیش از آغاز این یادداشت بر خود فرض می‌دانم که از زحمات کارکنان و مدیریت محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، در بر پایی 5 دوره متوالی این رویداد فرهنگی که باعث شد بار دیگر ذهن‌های عموم جامعه به موضوع کتاب معطوف شود، تشکر کرده و تأکید می‌کنم این یادداشت به دنبال نادیده گرفتن زحمات و مساعی این عزیزان نیست، بلکه تلاشی است برای گشودن باب گفت‌وگو و تعامل در حوزه حساس فرهنگ.

 در بررسی میزان موفقیت دوازدهمین نمایشگاه کتاب لرستان، می‌توان دو گونه به آن نگریست، از منظر کمی و از منظر کیفی. در نگاه کمیت گرا، اعدادی مانند، تعداد ناشران، میزان فروش و میزان مراجعه مردم به نمایشگاه و... می‌تواند به عنوان شاخص سنجش میزان موفقیت یا عدم موفقیت این نمایشگاه باشند؛ اما عرصه فرهنگ، عرصه کیفیت است. عرصه فرهنگ، عرصه حضور انسان و عرصه شناخت، شعور، احساسات و عواطف انسانی است و نگاه کمیت گرا هیچ‌گاه در حوزه فرهنگ نمی‌تواند تحلیل درستی ارائه دهد. از این رو بایستی این رویداد فرهنگی را به شاخص‌های کیفی سنجید. شاخص‌های که نمایشگاه را به‌گونه‌ای دیگر ارزیابی می‌کنند و معتقدند میزان موفقیت نمایشگاه کتاب استان را بایستی با میزان دست‌یابی به اهداف نمایشگاه بررسی کرد. در این نگاه، میزان موفقیت نمایشگاه کتاب را باید با میزان وارد شدن کتاب در سبد مصرفی خانواده‌ها، تسهیل دسترسی عموم به کتاب، افزایش توجه عمومی به موضوع کتاب و کتاب‌خوانی و ایجاد انس با کتاب سنجیده می‌شود.

 بدون شک طراحی و برگزاری نمایشگاه کتاب در استان، کاری سخت و طاقت‌فرسا است، اما به نظر می‌رسد این نمایشگاه‌های کتاب نمی‌توانند، منجر به تغییری اساسی در گرایش مردم به کتاب شوند. واقعیت این است بسیاری از هم استانی‌های نجیب ما، به این نمایشگاه اساساً هیچ‌گونه دسترسی ندارند و در صورت دسترسی، ممکن است تمکن مالی جهت خرید کتاب و یا حتی فراغتی و ذوقی که بتوانند به دیدار این یار مهربان بروند وجود نداشته باشد. با عدم حضور اقشار متوسط به پایین جامعه در نمایشگاه کتاب عملاً این نمایشگاه، فروشگاهی برای طبقه متوسط شهری می‌شود. طبقه‌ای که هم تمکن مالی مناسب‌تری دارند و هم احتمالاً فراغتی برای مطالعه.

 نرخ متوسط سوادآموزی در کشور حدود 88 درصد و در لرستان متأسفانه این نرخ کمتر از میانگین کشوری و حدود 83 درصد است؛ از سوئی دیگر طبق آمارهای رسمی کشوری، حدود 21 میلیون نفر کم و بی‌سواد و حدود 11 میلیون حاشیه‌نشین در کشور زندگی می‌کنند که عملاً امکان بهره‌مندی از فضاهای فرهنگی که متأسفانه اکثراً در نقاط مرکزی شهرها تمرکزیافته‌اند را ندارند. تمرکز فضاهای فرهنگی در مناطق مرکزی شهرها، باعث عدم استقبال عمومی و کاهش اثربخشی این مراکز شده است و این فضاهای فرهنگی، به یک فضای تجملی و فانتزی در مناطق شهری تبدیل شده‌اند. فضاهای فرهنگی که علی‌القاعده می‌بایست در خدمت عدالت فرهنگی و افزایش توانمندی‌های اجتماعی اقشار محروم جامعه که اتفاقاً نیازهای فرهنگی و آموزشی و بهداشتی بیشتری دارند قرار گیرند، نه طبقه مرفه شهری (اساساً طبقه مرفه شهری به علت داشتن سرمایه اقتصادی و اجتماعی بالا، نیاز خاصی به سرمایه فرهنگی و نمادین احساس نمی‌کند).

 مسئولین محترم استانی آمار میزان مراجعه‌کنندگان به این نمایشگاه را حدود صد هزار نفر اعلام کردند (فارغ از تشکیکی که می‌توان در این آمار داشت) اما واقعیت این است استان لرستان دارای جمعیتی به مراتب بیشتر و گسترده‌تر از این صد هزار نفر است. استان لرستان با جغرافیایی متنوع و پراکنده از پل زال گرفته تا سیمره و درب گنبد، هفت چشمه و بیرانشهر، زز و ماهرو و سپید دشت و... نمی‌تواند محصور در شهر خرم‌آباد باشد.

 از این رو نمایشگاه کتاب اگر در راستای کمک به توانمند ساختن جامعه استانی در حوزه فرهنگ باشد و به دنبال دسترس‌پذیر و وارد کردن کتاب به عنوان ابزار توسعه در زندگی مردم باشد، نمی‌تواند به واقعیت‌های اجتماعی پیرامون خود، بی‌توجه باشد. واقعیت‌های که می‌گوید در مرکز استان یعنی خرم‌آباد، مناطق اسدآبادی، ماسور، اسبستان، دارائی، گلدشت شرقی و غربی، دره گرم، شهرک آذربایجان (پارسیلون)، جهانگیر-آباد، پشته حسین آباد، پشته جزایری، خیرآباد، شمشیرآباد، کوی علی‌آباد، کوی بسیج، فلک الدین و میدان تیر و... و اکثر مناطق شهری و روستاهای نزدیک، تقریباً هیچ‌گونه سازمان و نهادی که خدمات فرهنگی و به-زیستی ارائه دهد اساساً وجود ندارد! و ارتباطی بین ساکنین مناطق حاشیه‌ای و افراد کم و بی‌سواد با کتاب شکل نگرفته که حالا بخواهیم این ارتباط را در شکل نمایشگاهی آن! توسعه دهیم.

 همان‌طور که در ابتدا تاکید کردم فرهنگ، دقیقاً امری کیفی است، امری زمان‌بر و تحولی شناختی است. اگر به دنبال ایجاد انس و آشتی با کتاب و در دسترس‌پذیر کردن کتاب در زندگی مردم هستیم، بایستی از ساختارها و سازمان‌های فرهنگی مانند کتابخانه‌های عمومی و کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان حمایت شود. حمایتی که بتواند گستره فعالیت این نهادهای فرهنگی و اجتماعی را افزایش دهد و به جمعیت ساکن در مناطق حاشیه‌ای شهری و روستایی استان، «خدمات متناسب با نیازهای واقعی ایشان» ارائه نماید.

 این که یک نمایشگاه به مدت چند روز بر پا شود، نمی‌تواند به توسعه فرهنگ این استان کمک نماید. مسئولین محترم استانی بایستی با همت و نظری بلند توسعه زیرساخت‌های فرهنگی در مناطق حاشیه‌ای را مدنظر قرار دهند. زیرساخت‌های که به‌جای چند روز و چند نفر می‌توانند چند نسل را با فرهنگ و کتاب آشنا سازند.

نصرت‌اله امیری‌خواه

کتابدار کتابخانه‌های عمومی لرستان

دیدگاه‌ها