پارک  و دریاچه مصنوعی کیو، هتل جلب سیاحان (هتل شهرداری کنونی)، اخذ سند ثبتی اراضی و املاک شمشیر آباد، احداث میدان دانشجوی کنونی، احداث لونا پارک و استخر مجاور آن، تکمیل پارک شریعتی، بازسازی تکمیل و مرمت کاروانسرای میرزا صیدرضا و تبدیل آن به بازارچه طلافروشان فعلی، تبدیل حمام قدیمی به رستوران و چایخانه سنتی (کتابخانه شهید مطهری فعلی) ساماندهی بازارچه اطراف امامزاده زید ابن علی (ع) در محله پشت بازار ، ایجاد کمربندی پشت بازار، ایجاد کمربند سبز در اطراف خرم آباد، تعریض خیابان شریعتی ، ساخت ساختمان صدا و سیمای مرکز لرستان، تنها گوشه از خدمات ارزشمند علی محمد ساکی در زمان  تصدی شهرداری خرم آباد است.

جوانی خرم آبادی، بزرگ شده در خانواده ای عشایری در اطراف خرم آباد و با خانواده ای سنتی با عزم و اراده خود به جایی می رسد که در دوران مدیریت خود خدمات ارزنده ای را در استانهای جنوبی و غربی کشور به یادگار گذاشته است.

مرحوم علی‌محمد ساکی  سگوند در سال 1314 خورشیدی در دهستان ازنا چشم به جهان گشود، پدرش مرحوم کربلایی محمد در همان دهستان ازنا یا ایمان آباد دکان مختصری داشت که از طریق آن گذران معاش می کرد.

سه برادر دیگر و یک خواهر جمع خانواده علی محمد را تشکیل می داد، بعدها که پدرش به خرم آباد می آید و در میدان بزرگ پشت بازار مغازه ای راه می اندازد علی محمد  در مدرسه شاهپور و بعدها دبیرستان پهلوی سابق تا پنجم علمی آن زمان ادامه داده و دیپلم ادبی را در تهران اخذ و در سال 1335 به استخدام فرهنگ خرم آباد درآمده و در دبستان سعادت درب دلاکان به کار آموزگاری مشغول و در همان حال هم در دانشگاه پذیرفته شد.

از مرحوم حاج روح اله سراجی نقل است که " در سال 1323 که در ازنا محمیل مدیر و معلم بوده است مرحوم ساکی کلاس دوم دبستان را طی می کرده است و از همان دوران کودکی بهره هوشی بالایی داشته و از دانش آموزان کلاس های بالاتر یک سر و گردن فراتر نشان می داده".

مرحوم ساکی تا سال 1341 در دبیرستان بهار به تدریس اشتغال می ورزد و در زمان مدیریت مرحوم فتحعلی پورپرویز با توجه به شایستگی ها و شیوه مدیریتی به ریاست دبیرستان ملک الشعرای بهار بعد از مرحوم اسداله فاطمی برگزیده می شود و تا سال 1348 که به عنوان رییس فرهنگ آنجا معین می شود و دبیرستان بهار را به یکی از بهترین آموزشگاههای خرم آباد تبدیل می کند.

***

زنده یاد دکتر ایرج کاظمی از مورخین و اساتید برجسته فرهنگی استانمان که از دوستان و نزدیکان مرحوم ساکی به شمار می آید در خصوص وی می گوید:

{ درباره علی محمد ساکی به حق باید گفت او مردی بود در ارتفاع واقعی انسانهایی که محصول دوران خاصی از زمانه هستند که تکرارشان ناممکن است. از آنها که از دل افسانه می آیند دست طمع کوتاه می کنند و آستین همتشان چشمه خورشید را شرمنده می سازد.

آزادگی و وارستگی، جلال و جلوه دانش او بود. چه ناگزیر دردناکی است بحر را در کوزه ای ریختن یا عظمتی چنان احترام انگیز و رعب آور را در صحیفه ای گنجانیدن در فضایی که بیچارگی و ناتوانی واژه ها چنان نمایان و ملموس است که چاره ای جز به دور افگندن خامه نیست و سر اندوه و نامیدی در دست گرفتن...

اولین بار در سال 1339 در کلاس پنجم رشته ادبی دبیرستان محمدیه که بعدها به ملک الشعرای بهار تغییر نام داد با مرحوم علی محمد ساکی آشنا شدم.

او در قالب یک دبیر جوان 25 ساله که فاصله سنی اش با من بین 5 تا 6 سال بیشتر نبود و تازه از دانشکده الهیات که آن زمان نام معقول و منقول برآن اطلاق می شد، درجه لیسانس گرفته بود.

شاید تعداد دبیران بومی و غیر بومی آن زمان در رشته های مختلف از بیست تن تجاوز نمی کرد و او یکی از این 20 تن بود.

پایان نامه تحصیلی وی که به راهنمایی دکتر منوچهر ستوده طی یکسال تهیه و تنظیم شده بود در آن زمان یکی از بهترین رساله های تدوین یافته  بوسیله دانشجویان بود که به توصیه دکتر منوچهر ستوده و همچنین مرحوم استاد دکتر عبدالحسین زرینکوب به چاپ رسید.( همین کتاب تاریخ و جغرافیای تاریخی لرستان که با اندکی گذشت می توان آنرا یکی از بهترین منابع تاریخ و جغرافیای لرستان شناسی به حساب آورد.)

مرحوم اسماعیل اسلامی مدیر دبیرستان که اصالتا از اهالی الیگودرز و سالها در خرم آباد معلمی کرده بود وی را با خود به کلاس آورد و به عنوان دبیر تاریخ و برخی دروس ادبیات معرفی کرد.

آن روزگار اینچنین بود که یک معلم تازه وارد به حوزه فرهنگ را مدیران به کلاس آورده و به دانش آموزان کلاس های بالا و به اصطلاح سیکل دوم که سالهای آخر را می گذراندند معرفی می کردند.

پس از رفتن مدیر ایسان به طور خلاصه به معرفی خود پرداخت و اینکه وی را قبل از اینکه در هیات و قالب یک معلم به حساب آورند، به چشم یک دوست و کسی که می خواهد از دانسته ها و آنچه که آموخته به دانش آموزان یا همان دوستان منتقل کند، نگاه کنند.

بیان گرم و صمیمی و اطلاعات وسیع توام با ظرافت های حرفه معلمی که خود از عوامل جذب دانش آموز و اعتماد راسخ به یک معلم است، حتی بی تفاوت ترین دانش آموز کلاس را متوجه این قضیه کرد که این معلم با سایر معلمانی که تا آن زمان با آنها سروکار داشته ایم، تفاوت محسوسی دارد.

از چیزهایی می‌گفت که در آن زمان برای ما تازگی داشت، نامهای استادان مسلم آن روزگار، بدیع الزمان فروزانفر، دکتر مهدی حمیدی، لطفعلی صورتگر، محمود شهابی، مدرس رضوی را بر زبان آورد و وجاهت علمی هر یک از آنان را به مناسبت هایی بیان می کرد و ما را که تا آن روزگار تنها ذکر مطالب کلیشه ای و تکراری را شنیده بودیم به عوالم دیگری می برد.

یکسالی را با وی گذراندیم و این یکسال به اندازه همه سالهای دبیرستان نکته آموختیم و در خلال تدریس من هر لحظه به او بیشتر نزدیک می شدم بطوریکه در سال آخر دبیرستان روابطمان از قالب یک معلم و شاگرد به دو دوست و گاه هم دل و همراز تبدیل شد با این تفاوت که احترام و اعتبار او برای من موجب این نمی شد که از این دوستی جز بهره وری علمی انتظاری دیگر داشته باشم.

 از کارهای ارزنده وی تکمیل کتابخانه دبیرستان با چهار هزار عنوان کتاب، تشکیل انجمن های مختلف ادبی و شعر با حضور و شرکت مرحوم علی اصغر ادیب محمدی فرماندار کل وقت لرستان که خود از شاعران و ادیبان روزگار بود.

تالیف و چاپ دو سالنامه بسیار ارزشمند در سالهای 43 و 46 از کارهای عمده و نادری بود که تنها فردی نظیر مرحوم ساکی از توان بالفعل و بالقوه آن بر می آید.

آن مرحوم در سال 1348 به عنوان رییس آموزش و پرورش شهرستان ایذه انتخاب و شالوده فرهنگ این شهر کوچک و این فرهنگ نوپا را به گونه ای ساخت و پرداخت که هنوز که هنوز است نسل گذشته فرهنگیان ایذه نام علی محمد ساکی را از خاطره فرهنگ پژوهشی و فرهنگ پروری وی فراموش نکرده و این امر در سال بعد در فرهنگ منطقه شوشتر به شکل دیگری نمود پیدا کرد.

مرحوم ساکی در سال 49  و  در طی یکسال ریاست فرهنگ شوشتر نیز که بعد از مسوولیت ایذه به او محول شده بود، به عنوان بهترین رییس فرهنگ سال 1349 معرفی و به دریافت نشان لیاقت فرهنگ از باب توسعه مدارس، جذب دبیران لیسانسه، قبولی فارغ التحصیلان منطقه در کنکور سراسری و دهها مورد دیگر نائل گردید.

در سال 1350 انجمن شهر خرم آباد با آگاهی و توجه به کارآیی و مدیریت بالای وی و به کمک نمایندگان وقت مجلس ایشان را به عنوان شهردار خرم آباد انتخاب و این انتخاب که مدت 6 سال ادامه داشت چهره خرم آباد را به گونه ای از هر جهت دگرگون کرد.

***

علی تقی شفیعی شهردار نورآباد در اوایل دهه 50  و رییس حسابداری شهرداری خرم آباد در سالهای 53 به بعد، او را مردی خستگی ناپذیر، مصمم و جدی در کار دانست و گفت: شهردار ساکی بنیانگذار بسیاری از خدمات و زیرساختهای کنونی گردشگری در خرم آباد بوده بطوریکه عملکرد ایشان به عنوان سرلوحه ای برای دیگر شهرداران استان و کشور مطرح می شد.

وی می گوید:  { شهردار ساکی با افق دید بلند خود برای آبادانی خرم آباد از هیچ کوششی فروگذار نکرده و در این راستا نیز با تهمت و افترا و مخالفت برخی از افراد مواجه بود که بدون توجه به این صحبت ها با تمام توان به ادامه خدمت رسانی مشغول بود.

شهردار ساکی در ابتدای امر به دنبال رفع مشکلات جامع شهری و همچنین ایجاد زیرساختهای مناسب گردشگری در خرم آباد بود.

محله کیو امروزی نیز به عنوان چند منزل روستایی با سرچشمه ای دائمی وجود داشت که شهردار ساکی با بلند نظری و با افق دید و با استفاده از  توان علمی و ظرفیت موجود در منطقه، نقشه اولیه دریاچه کیو را اجرایی کرد.

عملیات اجرایی این طرح در سال 54 آغاز شد و در تابستان 1355 با بکارگیری 6 فروند قایق موتوری که از تهران خریداری شد، این طرح زیبا و ماندگار به بهره برداری رسید.

در زمان بهره برداری بسیاری از مردم شهر در اطراف دریاچه کیو حاضر شدند و طی مراسم خاصی این قایق ها به آب انداخته شدند و دریاچه کیو به صورت رسمی به بهره برداری رسید.

شهردار ساکی با بهره گیری از دانش مدیریتی نوین و توان علمی خود در ساماندهی مناطق مختلف گام برمی داشت به طوریکه با خریداری یک حمام تخریبی قدیمی در محله درب دلاکان، آنرا به زورخانه طیب فعلی تبدیل کرد تا جوانان این محله بتوانند در ساعات مختلف در این محل ورزشی حضور یابند.

 شهردار ساکی در ساعات اداری در شهرداری حضوری فعال و مستمر داشت و در ساعات غیر اداری به وسیله یکدستگاه سواری آریا متعلق به شهرداری به سرکشی از طرح های عمرانی شهر می پرداخت که این بازدید ها تا پاسی از شب به طول می انجامید.

مطالعه دقیق، تصمیم گیری قطعی و اجرای به موقع از خصوصیات بارز شهردار ساکی بود و با تمام وجود برای اجرای طرح ها اقدام می کرد و در این راستا با تقسیم کار مناسب بین نیروهای شهرداری، با پیگیری شخصی، روند اجرای کارها را رصد می کرد.

پس از 5 سال و 5 ماه خدمت صادقانه در کسوت شهرداری  خرم آباد به دلیل ارائه خدمات ارزشمند در لرستان به عنوان مدیر عامل اتحادیه شهرداری های جنوب و غرب کشور منصوب و در شهر اهواز شروع به فعالیت کرد.

در دوران انقلاب اسلامی نیز از طرف دکتر حسین عالی استاندار لرستان به عنوان شهردار خرم آباد دعوت به کار شد که شهردار ساکی به دلیل برخی مسائل شخصی و تصمیم گیری در راستای تحقیق و نوشتار برخی از کتب و دست نوشته ها، موافقت نکرد.}

***

زنده یاد دکتر کاظمی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص زندگی مرحوم ساکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 57 نیز گفت:{ مرحوم ساکی با پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان معلم در تهران به فعالیت های خود ادامه داد و پس از یکسال  بازنشسته شد و در عین جوانی و توانایی برای ادامه زندگی و معیشت به کار تدریس در آموزشگاهها و بعد از آن برخی کارهای تجاری پرداخت.

مرحوم ساکی به علت شرایط روانی و روحی و تاثیرپذیری های ناشی از بازنشستگی زودهنگام به بیماری دیابت دچار و همین بیماری آرام آرام سلامتی وی را به خطر انداخت تا در سال 1371 به سکته مغزی دچار شد و در سال 73 در تهران درگذشت.

مرحوم ساکی در سال 1341 با خانم گیتی هوشمند از زنان شایسته و مورد وثوق ازدواج کرد که حاصل این وصلت یک فرزند پسر که در حال حاضر مقیم آلمان است و دو دختر که دارای تحصیلات عالی و صاحب زندگی و آرامشی هستند.

در پایان دست نوشته های دکتر کاظمی با نگارشی ادبی و زیبا آمده است: " پایان بخش این غمنامه را که از بن جان و سویدای دل برخاسته و بی شک بر دلهای صاحبدلان حق شناس می نشیند با این چند بیت از استاد مشفق کاشانی که به نوعی زبان حال و بث الشکوای درون است، خاتمه داده و بر روان تابناک این انسان شایسته سرزمین الهی و اهورایی لرستان تقدیم می کنیم.

سالها رفت و زیادم نرود دوست هنوز

                                             عمر کوتاه و به آزار منت خوست هنوز

زیر بار غمت ار پشت من خسته شکست

                                     یاد او می دمدم جان به رگ و پوست هنوز

هم مگر یاد تو همت کند و تربیتی

                                                 طبع من لاله صحرایی خودروست هنوز

طرفه کاری که رسید از غم او کار به جان

                                   نکند زاری ما در دل او کار هنوز

***

عمليات ساخت‌ درياچه‌ كيو خرم‌آباد؛ سال 1354

شهردار ساکی در زمان حیات خود کتابهای زیادی همچون جغرافياي تاريخي و تاريخ لرستان،  سفرنامه دوارند، سفرنامه ويلسن،  سفرنامه فريااستارك،  زندگي كريم خان زند، تصحيح گلشن مراد و  دو جلد سالنامه بهار را به رشته تحریر درآورده و مقالات متعدد علمي پژوهشي همانند رفع اشتباهات خاطرات اعتماد السلطنه(راهنماي كتاب شماره 10)، مردم شناسي ايران(راهنماي كتاب شماره1تا3)سال 1347، دو سفرنامه درباره لرستان(بررسي كتاب نشر نو)سال 1361، سياحت نامه مسيوچريكف(آينه ساله دهم شماره3و2) 1363، دروغ ها و سهوهاي رستم التواريخ(نامواره دكتر افشار جلد5) سال 1368، باجلوند(دانشنامه جهان اسلام حرف«ب» جزوه اول) سال 1369، ايلات لر«مردم شناسي ايل بيرانوند» ( انتشارات اسپرك) سال 1370،  ژاندارمري در لرستان(زمينه ايران شناسي) سال 1370، قوم لر« بررسي كتاب» « كلك شماره 30» سال 1371،  تاريخ گيتي گشا در تاريخ خاندان زند نقد و بررسي كتاب« انتشارات فراز» سال 1371،  ميرنوروز(زمينه ايران شناسي) سال 1371، دفيه در لرستان(زمينه ايران شناسي) سال1371 و  روزنامه اخبار مشروطيت، انقلاب ايران(راهنماي كتاب 18-1341) سال 1371 را در کارنامه علمی پژوهشی خود به یادگار گذاشته است.

شهردار ساکی در طول حیات با برکت خود منشا خیر بود و در 22 خرداد 1373 به دلیل سکته مغزی در تهران دیده از جهان فروبست و در بهشت زهرای تهران قطعه 83 ردیف 82 قبر شماره 515 برای همیشه آرام گرفت.

روز هفتم وی در تهران و سپس در خرم آباد با سخنرانی سخنرانان و استادان زیادی همراه بود و مردم قدرشناس لرستان در آن روز با سخنرانی سفیر اسبق ایران در هند (اصالتا لرستانی) از محوطه مسجد صاحب الزمان (عج) در چهار راه فرهنگ تا میدان شهدا و خیابانهای اطراف  برای این لرستان پژوه و لرستان شناس سنگ تمام گذاشتند.

روحش شاد- یادش گرامی/ تهیه گزارش: وحید آریافر