در دهه‌ي دوم سده‌ي حاضر نيز "بهمن كريمي" در يادداشت‌هاي 19 ارديبهشت 1315 نوشته است: «...براي رسيدن به خرم‌آباد از جنگلي قشنگ و آبي گذشتيم و به خرم‌آباد وارد شديم. اين نيز بايد گفته شود كه در راه ما، همه جا زراعت ترياك بوده دولت در نظر دارد كه اين يكي دو سال، ترياك را موقوف نموده و به جاي زراعت ترياك، زراعت پنبه‌ي آمريكايي مرسوم و از اكنون هم مشغول تهيه‌ي مقدمات اداره‌ي فلاحت مي‌باشد...[در خرم‌آباد] آب‌ها مازادش به باغاتي چند در آخر شهر منتهي مي‌شود...» 13
"محمدباقر عباسي" از فرهنگيان كهن‌سال و خوش‌نام خرم‌آباد، با اشاره به باغ "ملامحمد تقي" و باغ "ملا خسروي" در حد فاصل چهارراه "بانك‌ملي" و ميدان "سعدي/ شهدا"، مي‌گويند: «... اين دو تاكستان كه به ترتيب علاوه بر درختان انگور و سماق اطراف هر دو باغ با گل‌هاي رز زردرنگ جلوه‌ي خاصي داشتند و به همين مناسبت اين دو باغ به "باغ گل زرد" نيز ناميده مي‌شدند. هر دو باغ از سطح خيابان بيش از دو متر ارتفاع داشتند و خاك اين باغات از خاك رس تشكيل شده بود و براي مصارف ساختماني از خاك آن‌جا برداشت مي‌شد و خاك آن را "گل باغ چاله" مي‌گفتند».
نمايي از پل صفوي (گپ) و باغ‌هاي شمال خرم‌آباد در سال 1279 هجري خورشيدي
در گزارش "حسين رامتين" نيز كه 1325 خورشيدي براي روزنامه‌ي اطلاعات نوشته، مي‌خوانيم: «...ديگر از امكنه‌ي ديدني خرم‌آباد "باغ كشاورزي" است؛ اين باغ يكي از بهترين و زيباترين باغ‌هاي باختر ايران است... انواع و اقسام درختان ميوه و غيره در اين باغ يافت مي‌شود. به هنگام بهار قشنگ‌ترين و بهترين گل‌ها در اين باغ مي‌رويد، روي هم رفته يكي از جاهاي تماشايي خرم‌آباد همين باغ كشاورزي است كه در حقيقت گردشگاه عمومي مردم نيز مي‌باشد» 14
باغ‌هايي كه در سايه‌سار درخت و جوي آب، محيط پرسايه و خنك و فضاي معطر فراهم آورده بودند و بسيار ساده هر قطعه باغ با پرچين محصور شده بود و مالكين حدود باغ خود را با پرچين مي‌شناختند؛ يكي پس از ديگري از ميان رفتند. سرآغاز ويراني باغ‌ها، ساخت بناهايي براي اداره‌هاي ماليه، دارايي، امور اقتصادي و دارايي، غله، قند و شكر، دخانيات، ثبت و دادگستري بود. نشانه‌هاي عظمت باغ‌هايي كه اين بناها را به جاي آن‌ها ساختند با تك‌درخت‌هايي كه اكنون در حول و حوش اين ساختمان‌ها وجود دارند مي‌توان دريافت.
باغ‌هاي سده‌ي حاضر را كه به شهر جلوه‌ي خاصي بخشيده بودند و اكنون اثري از آن‌ها نيست احصا كرده‌ام كه نامشان در پي مي‌آيد:
باغ فيض، باغچه‌ي پشت عمارت، باغ نجف‌قلي‌خاني، جنگل صنعت‌گر، باغ چنار، باغ محمد‌حسين، باغ ميرزا جوادي، باغ حاج صفرعلي، باغ آخوند صادقي، باغ تكيه، باغ ملا خسروي/ باغ سماق، باغ ميرزا اشرفي، باغ گل زرد، باغ سيدها، باغ نارون، باغ گرداب سنگي، باغ منوچهرآباد، باغ ميدان، باغ ميان گلال، باغ رحيم، باغ درازه، باغ شاه‌آباد، باغ سراب، باغ چاله‌چاله، باغ مله، باغ ميدان، باغ بالاي رود كرگانه، باغ علي‌آباد كه سابقاً جنت‌آباد بوده، باغ زرين، باغ شيخ، باغ حاج محمدتقي، باغ‌هاي دره‌گرم، باغ نرگسي، باغ عبدلي، باغ عباس‌خاني، باغ ميكائيل، باغ دختران، باغ سبزي، باغ وقف، باغ پلوي، باغ داراب، باغ برفي، باغ آخوند، باغ قاضي، باغ ره‌تاوه، باغ سهراب، باغ سيري، باغ خيرآباد، باغچه‌ي سيدعلي نقي، باغ وقفي‌ها مشهور به باغچه شيخ عباس، باغچه شيرازيان، باغ ابوالفتح‌خاني، باغچه‌ي سرگرداب، باغ صفيران، باغ شاه، باغ برفي، باغ تخت‌حمزه، باغچه‌ي ميرزا زنيل، باغچه واليان و باغچه‌ي حاج آغا قشنگ، باغچه‌ي درب قلعه، باغچه‌ي گل باغ، باغ محمديان، باغ مهدي‌بيگي، قلمستان، كيوستان، چم‌چقل و... 15
اكنون نيز به مرور بخشي از باغ‌هاي "كمالوند" و باغ‌هاي "اسبستان"، "ماسور" با ساخت و ساز در حال از بين رفتنند و دور نيست كه بوستان 137 هكتاري "شوراب" را نيز در بر بگيرد.
با وجود آن كه كمربند جنگلي شهر، آسيب ديده اما هنوز سه بوستان جنگلي، خرم‌آباد را احاطه كرده كه بوستان "مخمل‌كوه" با 500 هكتار در كش و قوس تحويل به شهرداري است. اگر اين اتفاق رخ ندهد اين بوستان را نيز تحويل نهادهايي خواهند داد تا اردوگاه بسازند! و اين جنگل نيز به سرنوشت"باغ گلستان ارم" كه به وسيله‌ي نظاميان، بيشترينش از بين رفت و باغ 45 هكتاري "فلاحت/ كشاورزي" دچار خواهد شد.
نمايي از بالغ‌هاي جنوبي خرم‌آباد در سال 1270 هجري خورشيدي
در شهر ما، نه به باغ بل به تك‌درخت‌ها، سروهاي زيبا و چنارهاي كهن‌سال نيز رحم نكردند. سروي به بلنداي 30 متر در ورودي گورستان شهر قرار داشت كه به «سرو مرده شورخانه» نام‌بردار بود؛ نابخرد يا نابخرداني آن سرو كهن‌سال را بريدند و "بانگ مرغي برنخاست". درختان حاشيه‌ي "درياچه كيو" خرم‌آباد را شبانه از ميان برداشتند و 2 درخت تنومند به خاطر ديدن نماي يكي از بانك‌ها قطع شد! با 
سنگفرش و موزاييك فرش و بتون پياده‌رو، ميخ‌كوبي‌هاي بي‌رويه، درختان سايه‌افكن را يكي پس از ديگري به نيستي فرستادند. تخريب و فرسايش‌هاي آبي و بادي نيز كه حكايت خاص خود را دارد.
سنگفرش و موزاييك فرش و بتون پياده‌رو، ميخ‌كوبي‌هاي بي‌رويه، درختان سايه‌افكن را يكي پس از ديگري به نيستي فرستادند. تخريب و فرسايش‌هاي آبي و بادي نيز كه حكايت خاص خود را دارد.تنها نقطه‌ي اميد اما انجمن‌هايي هستند كه در دهه‌ي اخير فعالانه تلاش دارند تا از پيش‌روي اين روند ناصواب جلوگيري كنند. هم‌چنين كوشش‌هاي سازمان حفاظت از محيط زيست را نبايد از ياد برد. سازمان بوستانها و فضاي سبز شهر نيز با برخورداري از افراد دلسوز با توسعه‌ي بوستانها سعي دارد با توسعه‌ي پوشش‌هاي گياهي و درختي و جايگزيني آب نماهاي مصنوعي به جاي آبشارهاي طبيعي پيشين و مجموعه‌اي از بوستانها، جنگل‌هاي حاشيه‌اي، چهارباغ‌ها/ بلوارها و ميدان‌ها، مرهمي بر اين زخم باشد.
سيد فريد قاسمي
____________________________________
منابع و پي‌نوشت‌ها:
13. جغرافياي مفصل تاريخي غرب ايران، بهمن كريمي، تهران، بي‌نا، 1316، ص 28.
14. اطلاعات، س 21، ش 6222، چهارشنبه 20 آذر 1325، ص 1 و 5.
15. خرم‌آبادشناسي، سيد فريد قاسمي، خرم‌آباد، افلاك، 1378، ج 2، ص 12. باغ‌هاي ياد شده از پايه‌هاي اصلي اقتصاد شهر قلمداد مي‌شد. محصول سيب، انگور، انار، كلابي، گردو، به، زردآلوي اين باغ‌ها به شهرهاي ديگر و حتي خارج از كشور صادر مي‌شد. انار اين باغ‌ها «ياقوت سرخ ايران» نام گرفت و همواره به عنوان نخستين توليدكننده انجير سياه در كشور از اين باغ‌ها ياد مي‌شود. بنا بر سالنامه‌ي آماري ميزان توليد باغ‌هاي شهرستان خرم‌آباد به 20459 تن رسيده است. باغ‌هايي كه بعضي درختانش جنبه‌ي تقدس داشت و اين درختان «دارمرا»/ درخت مراد نام گرفته بودند و بيش‌تر زن‌هايي كه در باغ زايمان مي‌كردند نام فرزند خود را «گل باغ» مي‌گذاردند. امروز اما نام بعضي از محله‌ها «باغ دختران» يا «باغ فيض» است اما دريغ از يك درخت. نكته‌ي تأسف‌آورتر آن كه به تقليد از تهران‌نشينان و قصه‌ي بافت‌هاي فرسوده خانه‌هاي قديم و فضاهاي سنتي را از بين مي‌برند تا همه‌ي شهرهاي ايران شبيه هم شوند و هيچ شهري ويژگي خاص خود را نداشته باشد. از يك سوي پرونده ثبت جهاني دره‌ي خرم‌آباد در يونسكو مطرح است و از سوي ديگر گرداگرد بناهاي تاريخي مي‌خواهند «برج» بسازند و با بلندمرتبه‌سازي پرونده‌ي ثبت جهاني را از دستور كار خارج كنند!
کلیک کنید
دیدگاه‌ها
و خرم اباد امروزی
نه توسعه شهری داشتیم به لطف مسئولین که بگیم اگه باغ ها و بوستانها نابود شدن و به جای آن توسعه شهری داشتیم و نه چیز دیگه ای
ناراحتی اینجاست که هم آبادانی و سرسبزی رو ازدست دادیم و هم توی زمان جا موندیم ،
کاش خرم و آباد می ماند