رخدادهای دگرگون ساز در جامعه ایلی لرستان/ نوشته ابراهیم موسوی نژاد

 جامعه‌شناسی ایلات و عشایر

شناسنامه کتاب:
 عنوان و نام پدیدآور: رُخدادهای دگرگون ساز در جامعه ایلی لرستان/ ابراهیم موسوی نژاد

‏مشخصات نشر: خرم‌آباد: پریسک، ‏‫۱۳۹۹.

‏ ‏عنوان دیگر: جامعه‌شناسی ایلات و عشایر.

‏موضوع: ایلات و عشایر - ایران - ‏‫لرستان

‏شماره کتابشناسی ملی:    ۷۴۰۰۶۰۷

شمارگان: 500 نسخه، چاپ اوّل 1399

مدیر هنری: امین رجبیان

صفحه‌آرا: راهبه خوشنود

 طراح جلد: شاهین صالح

چاپ و صحافی: روز

شابك: 978-622-97133-8-9

بهاء: 40000 تومان

 

بعضی جوامع در پشت سر خود تاریخ و فرهنگ بزرگی دارند که سایه بد یا خوب این تاریخ و فرهنگ بر گرده آن جامعه چنان سنگین است که گریزی از آن نیست. نظام ایلی از این دسته مفاهیم است که چند قرن است خود یا پیامدهایش بر این جامعه سنگینی می‌کند و هیچ عنصری از این جامعه را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن این مفهوم بررسی کرد. اگر سه شیوه تولید حاکم بر جوامع را بر سه نوع شیوه تولید ایلی، روستایی و شهری تقسیم کنیم همه جوامع به نسبت کم یا زیاد این سه شیوه تولید و زندگی را گذرانده‌اند گرچه شاید سهم جامعه‌ای از یکی از این نظام‌ها بیشتر بوده است.

سرزمین لرستان به گواه تاریخ مجسم و اشیا کشف‌شده در این منطقه دارای پیشینه بزرگی از مفرغ بوده است. اگر وجود مفرغ و داشتن پل و ابنیه تاریخی را نشان وجود شهرنشینی در این منطقه بدانیم، می‌توانیم بگوییم به‌رغم غلبه شیوه ایلی، این مناطق در دوره‌هایی شاهد وجود عصر شهرنشینی بوده است. ولی آنچه تاریخ طولانی ما بخصوص در چند سده اخیر نشان می‌دهد این است که جدا از وجود سابقه شهرنشینی در این دیار، حداقل در چند سده پیش ما شاهد غلبه نظام ایلی بوده و این نظام در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و حتی روانشناسی سایه خود را بر این جوامع افکنده و آثاری از خود به‌جا گذاشته که به‌رغم حضور یک سده شهرنشینی و مدرنیت همچنان این خصوصیات ایلی در این جامعه پایدار مانده است.

جدا از اینکه قائل به برتری کدام یک از این نظام‌های زندگی ایلی، روستایی و یا شهری باشیم ولی از دو چیز نمی-توان به‌آسانی گذر کرد. یکی اینکه جامعه لرستان تا دوره معاصر و پایان قرن چهاردهم بیشتر عمر تاریخی خود را در جامعه ایلی گذرانده و دوم اینکه این جامعه با سیاست تجدد آمرانه رضاشاهی به عمق دولت ملت وارد شد و شیوه اجباری ورودش به فرایند مدرنیته باعث شد که هر سه شیوه تولید ایلی، روستایی و شهری را در طول یک قرن اخیر در کنار هم شاهد باشیم. تا جایی که مفصل‌بندی این سه شیوه تولید در درون خود تناقض‌ها و سازگاری های عمیقی داشته است. البته شیوه تولید ایلی و شبانی تا حد زیادی ناسازگاری بیشتری با دیگر اشکال زندگی مدرن داشته است. چرا که هم به لحاظ ساختار قدرت ایل و هم شیوه‌های تولید و مصرف آن و هم ماهیت کوچ گری، با شیوه مدرن سرمایه‌داری سازگاری ندارد. این ناهمزمانی جامعه ایلی با زمانه باعث شده که بسیاری آن را یکی از علت‌های توسعه‌نیافتگی و عقب‌افتادگی این جوامع بدانند.

به هر حال تاریخ ما وابسته به مسیر نظام ایلی می‌باشد. گذر تاریخ این دیار از مسیر ایلی پیامدها و اثراتی داشته که به راحتی نمی‌توان از آن‌ها رهایی یافت، از خلق و خوی مردمان تا معماری و شهرسازی و سبک زندگی و ساخت اجتماعی و زیست-جهان و حتی شیوه سیاست ورزی ما همه مواردی هستند که رنگ جامعه ایلی را بر خود دارند و نمی‌توان تأثیر آن‌ها را در عصر پسامدرن نادیده گرفت.

بنابراین مطالعه نظام ایلی برای دغدغه مندان و صاحب‌نظران و مصلحان اجتماعی این دیار یک تفنن فانتزی و یا دغدغه‌ای هویتی و مردم شناسانه و یا پیگیری یک علاقه شخصی نیست بلکه شناخت پاره‌ای از تاریخ این دیار است که هنوز سایه‌اش بر ما سنگینی می‌کند.

در چنین جامعه‌ای است که مردمانش حداقل در زندگی و یا خاطره خود سه شیوه تولید پیش گفته را تجربه کرده، بسیاری از افراد حتی این بخت را داشته که عصر اطلاعات و شیوه زندگی مجازی را در زندگی خود ببینند. افرادی که زیر چادرهای عشایری به دنیا آمده، در روستاها سکونت گزیده، به شهر رفته و درس خوانده و سرکار رفته‌اند و اکنون نیز در آپارتمان‌های بتونی کلان‌شهرها و در عصر اطلاعات، بزرگ‌سالی خود را می‌گذرانند و از دریچه فضای مجازی با نوستالژی عصر ایلیاتی پیوند برقرار می‌کنند.

ابراهیم موسوی نژاد نیز یکی از این دسته افراد است که این سه یا چهار شیوه زندگی (به اضافه شیوه تولید اطلاعاتی) را در زندگی خود زیسته و تجربه کرده‌اند در خانواده‌ای ایلیاتی با تمام دشواری‌هایش به دنیا آمده و پرورش یافته و با سکونت در روستا و تداوم آن در شهر تحصیل کرده و با نداری و سخت‌کوشی ایلیاتی پله‌های موفقیت تحصیلی را طی کرده و با کسب درجات تحصیلی به جایگاه معلم، کارشناس و محقق در آموزش‌وپرورش، سازمان برنامه و بودجه و سازمان عشایری کل کشور رسیده است. ایشان همچنین سال‌ها تجربه کنشگری و مدیریت یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد برجسته به‌عنوان عضو موسس و رئیس هیأت مدیره انجمن لرستانی‌های مقیم تهران ارتباط کاری و پژوهشی خود را با جامعه عشایری حفظ کرده است.

اثر پیش رو با عنوان «رخدادهای دگرگون ساز در جامعه ایلی لرستان» یکی از آثار خوب ابراهیم موسوی نژاد است که در سال‌های اولیه دهه 60 در نقش معاون و کارشناس اجتماعی سازمان برنامه‌وبودجه استان و با استفاده از داده‌های میدانی برای شناخت و فهم تحولات و دگرگونی‌های جامعه ایلی نگاشته شده است. موسوی نژاد جدا از اینکه دانش‌آموخته علوم اجتماعی هستند و آشنا به روش تحقیق علوم اجتماعی بلکه یک کارشناس برجسته در سازمان برنامه بودجه لرستان و صاحب‌نظر در حوزه مسائل عشایری بودند و علاوه بر این در کودکی و نوجوانی تجربه زیست ایلی در جامعه عشایر کوچنده را داشته‌اند؛ بنابراین داشتن این تجارب و فرصت‌های چندگانه همراه با توان و امکان نوشتاری و قلم شیوا و روان ایشان باعث شده که بتوان چنین اثری را به‌عنوان یکی از سندهای مهم تبیین و شناخت تحولات جامعه ایلی لرستان معرفی کرد.

این اثر گرچه با هدفی سازمانی نوشته شده ولی از این رو که توانسته تحولات برهه مهمی از زندگی جامعه عشایر لرستان را با روش تحقیق علمی بررسی، توصیف و تبیین نماید اثر برجسته‌ای می‌باشد که نه فقط ارزش تاریخی دارد که فهم عمیق نویسنده را در آن سال‌ها نشان می‌دهد و برای محققان و علاقه‌مندان به تاریخ اجتماعی و توسعه‌ای نظام ایلی لرستان واجد ارزش و اهمیت بالایی است.

خوشبختانه باید گفت شانس انتشار این اثر به ملاقاتی شکل گرفت که بنده به‌اتفاق تنی چند از اعضای انجمن جامعه‌شناسی دفتر خرم‌آباد آقایان علیرضا (شاپور) طهماسبیان (از بزرگان دفتر انجمن لرستان و یکی از فعالان مدنی) و امین رجبیان عضو محترم انجمن و مدیر فرهیخته نشر پریسک در روزهای کرونایی به دیدار آقای موسوی نژاد رفتیم و از ایشان درخواست شد که ما را با تحقیقات و تجربیات علمی و سازمانی خود آشنا کنند و نوشته‌ها و آثاری را که در این زمینه نگاشته و تصور می‌شود برای آشنایی نسل جوان و محققین مفید است، منتشر نمایند. ایشان با تواضع و متانت خاص خود پذیرفتند که به‌عنوان یکی از اعضای قدیمی انجمن جامعه‌شناسی ایران آثاری که در این زمینه نگاشته‌اند را با همکاری دوستان انجمن مدون و منتشر نمایند. که خوشبختانه مدیر نشر وزین پریسک زحمت انتشار این آثار را قبول نمودند. امیدواریم انتشار این کتاب آغازی برای انتشار ادبیات تحقیقی و مدون درباره اجتماع و فرهنگ و تاریخ لرستان باشد.

در پایان آرزومندم سایه سلامتی جناب موسوی نژاد و طبع نیکویشان همچنان مستدام باشد و ما شاهد انتشار آثار بیشتری از ایشان در مورد لرستان و عشایر کشور باشیم.

دیدگاه‌ها