سبز اندیشی؛ که می‌توانست روزهای قرنطینه را آسانتر کند

مقدمه: علیرغم پیشرفت‌های علمی بشر امروزین، هنوز عوامل زیادی هستند که سلامت انسان‌ها، خصوصاً سلامت روانی آنها را تهدید می‌کند.

محیط کالبدی که توسط خود انسان ساخته شده است، می‌تواند یکی از همان عوامل تهدید کننده بر سلامت انسان باشد. در حالی که تمرکز عمده تحقیقات دانشمندان در قرن معاصر بر روی سلامت جسمی بوده و سلامت روان نسبتاً کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این در حالیست که با پیدایش ویروس کرونا در اوایل سال 2020 میلادی به جهت مبارزه و قطع زنجیره انتقال این بیماری در گام نخست مقابله به تاکید کارشناسان، متخصصین درمانی و پزشکان به قرنطینه و ماندن در خانه‌ها تجویز گردیده. اما آنچه که در اینجا قابل بحث می‌باشد این است که آیا با توجه به توصیه‌های فوق که بالجبار سبب حضور و ماندن در فضای فیزیکی منزل و گذراندن زمانی بیش از حد معمول در خانه‌ها می‌گردد، آیا خانه‌های طراحی و ساخته شده دست معماران و

مهندسان کیفیت و ویژگی‌های معماری لازم جهت گذر آسانتر از روزهای سخت و البته کسالت‌آور کرونای را دارا هستند؟

لذا در پژوهش فوق بعنوان تلنگری به نتایج عملکرد سیاستگذاران مسکن، مدیران شهری و از سوی متخصصین و فعالان صنعت ساختمان در خصوص دغدغه‌های انسان معاصر و تاثیرات تصمیمات آنها بر کیفیت معماری و بدنبال آن سلامت روان انسان در این حوزه پرداخته شده است.

بی‌تردید سنجش کیفیت در حوزه معماری و محیط به دلیل دخالت فاکتورهای تاثیرگذار متعدد، بسیار مشکل و پیچیده است ولی با تعیین ویژگی‌های اصلی و موثر درکیفیت معماری و طراحی شهری می‌توان به اثبات وجود رابطه معنادار بین سلامت عمومی انسان و محیط کالبدی پیرامون پی‌برد لذا از آنجا که رابطه انسان و محیط دو سویه است، هم کیفیت معماری محیط بر سلامت عمومی موثر است و هم کسانی که سلامت عمومی بهتری دارند از کیفیت محیط رضایت بیشتری ابراز می‌کنند.

در روزهای قرنطینه، فضای فیزیکی منزل که بالجبار اغلب وقتمان را در آن می‌گذرانیم، جایی است که می‌توانیم این درون‌گرایی را آسان‌تر کند. با توجه به آمدن بهار زیبا به نیم کره شمالی، و سرانه بسیار پایین فضای سبز در محیط شهری خصوصا کلان شهرهای ایران که به ازای هر نفر حدود 3 الی 5 متر مربع است و این در حالیست که این میزان در شهرهای اروپا حدود 10 الی 25 مترمربع می‌باشد. لذا شهروندان نمی‌توانند بدون برخورد با یکدیگر و با داشتن امنیت سلامت به دل طبیعت در شهرها بروند. گذشته از این در هیچ کجای جهان هم خروج از منزل در شرایط کرونای توصیه نمی‌شود. حال تصور زیستن در خانه‌های درون‌گرای اوایل قرن حاضر و پیش از آن در ایران که حریم خانواده می‌بایست بسیار محفوظ می‌ماند را داشته باشید، خانه‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شدند که حتماً فضای سبز، باغچه و حوض در آن وجود داشت. حتی اگر خانه کوچک و فقیرانه بودند، اما این موارد امور حیاتی یک منزل بودند. جمعیت کم کشور و جمعیت کم شهرها و ارزانی زمین در آن زمان امکانات ساخت خانه‌های حیاط‌دار را برای استفاده تک خانوارها فراهم می‌کرد. اما امروزه با افزایش نرخ جمعیت و از سوی سیاستگذاری‌های امر مسکن سبب کاهش سرانه فضای مسکونی و به دنبال آن کاهش مساحت خانه‌ها گردیده از طرفی به جهت هزینه‌های بالای ساخت و به دنبال آن کسب بیشترین سود با صرف کمترین میزان هزینه و زمان سبب پیدایش خانه‌های فاقد کیفیت و ویژگیهای معماری و طراحی گردیده! لذا می‌توان چنین بیان نمود که خانه‌های امروزی بیشتر به قوطی کبریت‌های بزک دوزک شده با کمترین میزان کیفیت معماری تبدیل شده‌اند.

نیاز انسانها همواره به فضاهای دل انگیز، نورانی و سبز همراه با بوی درخت و گل ها تغییر پیدا نکرده و همچنان پابرجاست. در حالی که اواخر قرن حاضر زندگی را در حصر خانه و آپارتمانهای بدون نور کافی و طبیعت زنده سرکرده و ساکنین مجبور بوده‌اند در صورت تمایل به دیدن طبیعت یا آن را از صفحه کوچک موبایل خود تماشا کنند یا از دریچه تلویزیون و برای حس کردن آن می‌بایست به پارک‌های عمومی رفته یا به کوه و کمر بزنند. اما این گونه گشت‌ها با زندگی شلوغ امروز شهری و با نیاز هر روزه ما برای بودن در طبیعت با شرایط فعلی قرنطینه چندان سازگار نبوده و نیست. اما اگر سیاستگذاران امر مسکن و به دنبال آن معماران و سازندگان و فعالان صنعت ساختمان؛ سبز اندیش‌تر باشند و روان انسان‌ها را به درستی مورد توجه قرار دهند، بی‌تردید اقدام به ارائه تصمیماتی بهتر نموده و می‌توان منتظر معماری ارزند در جهت افزایش ارتقا سلامت جامع ارائه نمود.

از سوی بروز رویدادی تلخ همچون قرنطینه در خانه لازم بود تا معماران (طراحان شهر) و مدیران شهری بهتر درک کنند که فضای سبز و درختان در یک معبر یا فضای شهری و یا یک ساختمان صرفاً جنبی دکوراسیون شهری ندارد! و یک فیگور طبیعت دوستی با نگه داشتن یک درخت، چقدر به درد زندگی انسان می‌خورد و آنچه لازم است اساساً همین اخذ تصمیمات صحیح به منظور سلامت روان انسانها و حفظ طبیعت است! اینکه به خودمان بیاییم و این مهم را بازگو کنیم که نتایج تصمیمات و تفکر قشر تاثیر گذار مسکن برای راحتی انسان‌هاست و بزرگترین چالش آنها در نهایت باید در نظر داشتن آسایش روانی، روحی و جسمی افراد ساکن در یک خانه و فضای شهریست، و چه چیز آرامش بخش‌تر و پر اهمیت‌تر از کیفیت معماری و طراحی شهری که با رعایت اصول آن آسایش بصری و روحی را به همراه می‌آورد. در اینجا لازم است ما معماران به یاد داشته باشیم که در قرنطینه و چه خارج از آن فضا بر ادراک انسان تاثیرگذار است، این ادراک هم بر افکار و شیوه تعاملات و روابط و هم بر تمامی ابعاد دیگر زندگی تاثیر گذار خواهد بود.

اگر چه در گذشته نه چندان دور فضای شهرها و تیپولوژی مسکن و مدل زندگی ایجاب می‌کرد که خانه‌ها پوشش دهنده بخش اعظمی از نیازهای روحی و روانی سلامت انسان‌ها باشند اما یکی از هنرهای متوالیان مسکن خصوصا معماران، یافتن راه حلی برای داشتن زندگی سبزتر در همین خانه‌های امروزی هرچند با مساحت کوچک است! به راستی در زندگی امروز با کمتر شدن رفت و آمدهای خانگی در منازل و انتقال دیدارها به بیرون از منزل، آیا نمی‌توان به جای در نظر گرفتن یک اتاق پذیرایی بزرگ تنها یکی دو متر از متراژ خانه را به فضای سبز اختصاص داد؟ آیا وجود همین متراژ کم در خانه بر عمر و آسایش انسان نمی‌افزاید؟ آیا به عنوان یک معمار که اختیار طراحی یک خانه به عهده‌مان قرار گرفته، انقدر دستمان در این کار بسته است که نتوانیم روان انسانها را کمی آسوده‌تر کنیم؟

آری! این رسالت ماست، کورونا ویروس این روزها به ما درس زندگی می‌دهد... که یکی از این درسها برای معماران و اقشار مرتبط با آن دانست این است؛

"خانه همیشه مهمترین ماٌمن انسان است"

نتیجه گیری:

در آخر چنین می‌توان بیان داشت؛ گرچه موضوع سلامت از دیرباز تاکنون برای انسانها مهم بوده است ولی در دوران معاصر و در پی بروز مشکلات روانی حاصل از زندگی ماشینی و محیط کالبدی کسالت‌‌آور و البته دور افتاده از طبیعت، خصوصاً در شهرهای بزرگ، نگرانی‌های جدی در زمینه تهدید سلامت شکل گرفته است. لذا از آنجا که عوامل متعددی در ایجاد سلامت و رفاه انسان موثر هستند، در حوزه معماری، مدیریت شهری و البته سیاستگذاری امر مسکن می‌توان چنین نتیجه گیری نمود که با سبز اندیشی و ترویج تفکرات معماری سبز و توسعه پایدار می‌توان سبب ارتقا محیط کالبدی و افزایش کیفیت معماری در کنار سایر عوامل می‌توان سهمی موثر در سلامت عمومی و خصوصا روانی اجتماع پدید آورد.