«بحران» کلیدواژه‌ای آشنا در جغرافیای سیاسی اجتماعی کشورهاست که نوع بشر از ابتدای خلقت تاکنون به‌صورت مانوس و ملموس آن را درک نموده است. بحران را می‌توان وقوع حالتی ناپایدار و ناگهانی دانست که مناسبات و مرزهای متعارف اجتماع را نقض کرده، باعث ایجاد نیازهای فوری و تصمیم گیریهای آنی می‌شود.

حضور بحران، آنچنان در بسامد قرون گذشته تا امروزِ بشریت مکرر بوده و هست که هم‌اینک این رشته بعنوان یک واقعیت بنیادین در معتبرترین دانشگاه‌های بین‌المللی و در گرایش‌های مختلف تدریس می‌شود.

با وجود آنکه دوران پسابحران، دوران مخاطرات و تهدید است، اما فرصت‌های بالقوه‌ای نیز در آن وجود دارد که اگر بالفعل شوند، معیار خوبی برای سنجش مدیریتِ بحران کارآمد و علمی هر کشوری است.

شایعه یکی از منضمات بحران‌هاست که طی آن کسانی عامدانه با انتشار اخباری کذب و یا تحریف‌شده واقعیت را وارونه جلوه می‌دهند.

شایعه‌پراکنان حساسیت‌های فرهنگی، اجتماعی معیشتی جامعه هدف خود را کاملا می‌شناسند و با استفاده از اصل ابهام، برای آنان محتوا تولید می کنند.

شایعه قسمت مهمی از جنگ نرم نیز هست و طی فرایندی منسجم و کانالیزه شده برای سطحی از مردم که از اطلاعات و آگاهی کمتری برخوردارند تولید می شود.

با پیدایش بحران‌ها زمینه پذیرش شایعه بالاتر می رود و در مواردی که حساسیت مردم نسبت به موضوعی بیشتر باشد اثرگذاری آن نیز بالاتر خواهد بود.

شایعه علاوه بر تخریب باور و اعتقادات و ایجاد بی‌اعتمادی عمومی، مدیریت بحران را نیز درگیر این فضای تهییج شده می‌نماید و باعث می‌شود مدیریت بحران نتواند وظیفه خود را به‌درستی انجام دهد.

شایعه‌پراکنان هم به صورت فردی و هم گروهی فعالیت می‌نمایند، معمولا در هر جامعه‌ای گروه‌های معاند و منافق با حکومت‌ها و دُوَل برای القا ناکارآمدی سیستم شایعه را هدایت و راهبری می‌کنند.

البته گاه نیز این عمل ساختار گروهی و منسجمِ برانداز ندارد، بلکه از سوی انسانهایی صورت می‌پذیرد که حفره‌های شخصیتی داشته و برای مهم جلوه دادن خویش شایعه می‌پراکنند.

تعمیم وسعت تخریب از جز به‌کل، افزایش دروغین آمار کشته‌ها و افراد درگیر با بحران، ایجاد حس ناامنی، انتشار نام افراد مشهور به عنوان قربانیان بحران، ایجاد تصاویر کذب درگیری مردم و نیروهای انتظامی و... از اشکال مهندسی شده شایعه است.

متاسفانه اگر قبلا شایعه صرفا از معبر شخص به شخص و یا به‌اصطلاح دهن به دهن انتقال می‌یافت و عمومی می‌شد؛ امروزه با فراگیر شدن رسانه های مجازی، شایعه در کمترین زمان ممکن، می‌تواند شهرها را درنوردیده و به معضلی ملی تبدیل شود.

در بحران‌های گذشته کشور (زلزله، سیل و ویروس کرونا) شایعات مختلف به صورت بارش اطلاعات اتفاق افتاد و علاوه بر گسستن انسجام روانی مردم، باعث القا هراس در حوزه‌های مختلف شد؛ شایعاتی از قبیل زلزله تهران، تصمیم به تعطیلی پمپ بنزین ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای جلوگیری از شیوع بیماری کووید- ۱۹، ابتلای رییس جمهور و معاون اول به ویروس کرونا، کشف واکسن کرونا توسط طب سنتی، سیل قریب‌الوقوع در پانزده استان و مرگ هزاران هزار نفر و ...از نمونه‌های بارز شایعات اخیر است.

به نظر می‌رسد برای کاستن از اثرات مخرب شایعات و کنترل آنها، افزون بر افزایش آگاهی و اطلاعات عمومی، می‌بایست نسبت به شناسایی شایعه‌سازان و اعلام هویت و قصد آنان به مردم در کمترین زمان اقدام نمود.

همچنین مردم نیز با اعتماد به رسانه های رسمی و عدم باور و بازنشر اخبار رسانه های مجعول و معاند، نقش بسزایی در محدودسازی آن دارند.

تبری از شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی در اسلام نیز آنچنات موکد است که خداوند متعال در سوره های مختلفی، مانند من یاس و نور درخصوص پرهیز از تهمت و شایعه و عذاب مترتب بر آن، مردم را انذار داده است.