نخستین اقدام جدی در حفظ یک اثر تاریخی – فرهنگی ثبت آن در «فهرست آثار ملی» است. هدف از ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی تسهیل در امر حفاظت قانونی از آن اثراست.

دغدغه ثبت و حمایت قانونی از اماکن تاریخی – فرهنگی در ایران پیش از تدوین قانون حفظ آثار ملی مصوب ۱۳۰۹ شمسی در بین علاقه‌مندان و دلسوزان میراث‌های تاریخی و فرهنگی وجود داشته است. اولین بار ای دغدغه در بند 3 ماده 8 اساسنامه اولیه انجمن آثار ملی (مصوب 1301) بازتاب پیدا می‌کند.

انجمن آثار ملی در اجرای ماده ۸ اساسنامه خود در شهریورماه ۱۳۰۴ شمسی اقدام به انتشار «فهرست مختصری از آثار و ابنیه تاریخی ایران» کرد این فهرست دربرگیرنده حدود 200 اثر شاخص کشور بود. اهمیت و جایگاه این بند از اساسنامه به حدی تأثیرگذار بود که در سال ۱۳۰۹ شمسی و به هنگام تدوین قانون حفظ آثار ملی مواد ۲ و ۳ این قانون مشخصاً به ثبت آثار ملی اختصاص یافت.

ماده دوم و سوم این قانون دولت ایران را مکلف می‌کرد که از کلیه آثار ملی کشور که فعلاً مشخص و معلوم است و حیثیت تاریخی یا علمی یا صنعتی دارد، فهرستی تهیه و بعدها هم هر چه از این آثار مکشوف شود ضمیمه فهرست مزبور نماید. بدین گونه اساس قانونی ثبت آثار ملی شکل گرفت.

بدین ترتیب اثر عیلامی بنام «سلیمان تپه» یا «زیر تپه» در منطقه لرستان پشتکوه (استان ایلام امروزی) به شماره یک در اردیبهشت 1310 خورشیدی به عنوان نخستین اثر تاریخی در فهرست آثار ملی جای گرفت.

قلعه فلک‌الافلاک بر فراز تپه‌ای باستاني، در كنار چشمه‌ای پرخروش و در مركز شهر كنوني خرم‌آباد قرار گرفته که در مورخ دهم مهرماه 1348 به شماره 883 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

می‌گویند: اینجا بيش از آن قلعه باشد، نيايشگاه و يا آتشکده‌ای بوده است و بعد از آن دژ شاپور خواست، سپس اردوگاهي براي اسراي رومي، ‌آنگاه خزانه جواهرات خاندان بدربن حسنويه، قلعه حكومتي اتابكان، واليان و سرانجام سربازخانه، انبار مهمات، محلي براي نگهداري زندانيان سياسي و امروز، موزه آثار باستاني- تاريخي و مردم‌شناسی لرستان. در گذر اين تحولات تاريخي بناي اوليه و پيرامون آن دستخوش تغييرات فراوان شده است، به طوري كه از دوازده‌برج حصار گرداگرد آن، تنها نام ((دوازده‌برجی)) بر خيابان حاشيه غربي آن باقی‌مانده و ديگر از دروازه، دیوان‌خانه، ارگ، سروستان، كاروانسرا، باغ ارم و آسیاب‌های اطراف ‌آن خبري نيست. در همين دو دهه با تلاشي كه براي حفظ و مرمت آن شده، اما حريم تاریخی‌اش بيش از گذشته‌ها مورد بی‌مهری قرار گرفته، به‌گونه‌ای كه براي ديدار و دسترسي آن می‌بایست از لا بلای ساختمان‌های بدمنظر ساخته‌شده سال‌هاي اخير عبور كرد.

در متون تاريخي نام اين بنا به صورت‌های مختلفي مانند دژ شاپور خواست، دژ سياه، دز بز، قلعه خرم‌آباد، قلعه سفيد، سلاسل، كاخ اتابكان، قصر، قلعه بالا، كوشك، قلعه فلک‌الافلاک ضبط شده و بوميان منطقه آن را به نام دوازده‌برجی می‌شناسند. قدیمی‌ترین نامي كه در متون تاريخي به اين قلعه اطلاق شده است دژ شاپور خواست است كه تا قرن ششم و هفتم هجري همچنان به همين نام مشهور بوده و پس از آن با ويراني شهر شاپورخواست و شکل‌گیری شهر خرم‌آباد، قلعه خرم‌آباد خوانده شده است كه تا اوايل دوره قاجار همچنان به همين نام از آن یادکرده‌اند. در دوره قاجار با توجه به تعميرات انجام گرفته در زمان محمد علي ميرزا حاكم لرستان در سر يكي از برج‌های قلعه كه بلندترين برج آن و مسلط بر تمام شهر و بلوك خرم‌آباد بوده اتاقی ساخته‌شده است كه به آن نام فلک‌الافلاک داده‌اند؛ و همين نام بعدها به كل مجموعه اطلاق شده است./ منبع: میراث لرستان

دیدگاه‌ها