اصلاحات اداري،‌نخستين گام در تحقق اصلاحات در يك جامعه است چرا كه:

«فليست تصلح الرعيه الا بصلاح الولاه و لا تصلح الولاه الا باستقامه الرعيه»

مردم اصلاح نمی‌گردند مگر با شايسته شدن زمامداران و زمامداران شايسته نمی‌گردند مگر با درستکاری مردم.

با نگاهي گذرا به شیوه‌های حکومت‌داری موفق به موارد زیر برمی‌خوریم:

 

الف- ملاك گزينش مديران ارشد [دولتمردان]:

بالاترين مقام تنظیم‌کننده برنامه‌های دولت، وزرا و استانداران هستند. از اين رو صلاح، اعتدال و عظمت دولت با درستکاری و صلاح ايشان ارتباط مستقيم دارد. اين افراد علاوه بر صفاتي كه بقيه كارگزاران دولتي دارند بايد داراي صفات ديگري نيز باشند:

- همكار دولت‌های ستمگر قبلي نباشند:

إن شر وزرائك من كان للاشرار قبلك وزيرا

بدترين وزراي تو كساني هستند كه پيش از تو وزير و همكار زمامداران ظالم بوده‌اند و در گناهانشان شريك و يار

پس نبايد كه اينان رازداران تو باشند، زيرا اينان همكاران گناهكاران و برادران ستمگرانید. در حالی که تو بهترين جانشين را در اختيار داري، كساني كه از نظر فكر و نفوذ اجتماعي كمتر از آنان نيستند و در مقابل،‌بار گناهان آن‌ها را بر دوش ندارند.

نیروهای وفادار و همسو؛

اينان هزینه‌شان بر تو سبک‌تر، همکاری‌شان با تو بهتر، محبتشان نسبت به تو بيشتر و انس و الفتشان با بیگانگان كمتر است، بنابراين آن‌ها را از نزديكان و رازداران خويش قرار ده.

 نيروهاي متعهد نيز علاوه بر شرايط خوش‌فکری،‌داراي نفوذ اجتماعي،‌كارآمد، عاشق انجام‌وظیفه، دوستدار دولت و بيزار از دشمنان و بيگانگان هستند، این افراد بايستي با ضوابط و معيارهاي ديگري نيز گزينش و هر يك به‌اندازه ظرفيت و توانایی‌شان جذب و دفع گردند تا زمينه رشد نابجاي نالايقان و منزوي شدن افراد لايق فراهم نگردد:

پس افرادي را كه در گفتن حق از همه صریح‌تر و در مساعدت و همراهي نسبت به آنچه خداوند براي اوليائش دوست نمی‌دارد كمتر به تو كمك می‌کنند، مقدم دار خواه موافق ميل تو باشند يا نه.

در دولت‌های کارآمد،‌ كارمندي پيشرفت می‌کند كه از صراحت و صداقت و پاكي بيشتري برخوردار باشد نه آن كسي كه متملق، چاپلوس و رياكار، متظاهر و بله قربان گو است، زيرا وظيفه حاكم جستجوي پاكان و نزديك شدن به راست‌گویان و صراحت پيشگان است.

 

ب- ملاك گزينش كارمندان:

امام علي (ع) در نامه 53 نهج‌البلاغه خطاب به مالك ضمن اشاره به حاكم شدن ضوابط بر روابط در گزينش كارمندان می‌فرمایند:

اي مالك در امور كارمندانت دقت كن، آن‌ها را با امتحان و آزمايش بكار گمار و از روي بخشش و نظر شخصي و با استبداد رأي انتخاب نكن، زيرا اين روش نوعي استبداد و خيانت است.

و حضرت در ادامه ضوابط گزينش كارمندان را چنين بيان می‌فرمایند:

و توخ منهم اهل التجربه والحيا، من اهل بيوتات الصالحه و القدم في الاسلام المتقدمه

1- داراي تجربه كاري در مسئولیت محوله 2- حياء و 3- اصالت خانوادگي

 

عزل و نصب كارمندان:

1- عزل كارگزاران نالايق: اولين اقدام درزمینهٔ اصلاحات اداري، عزل مدیران و کارمندانی است که فقط بر اساس روابط منصوب شده‌اند و داراي ضوابط تعیین‌شده نبوده‌اند.

 

2- انتخاب كارگزاران شايسته

یک مدیر موفق تمام تلاش خويش را بكار می‌گیرد تا بر اساس اصل مهم رعايت اهليت يا شایسته‌سالاری، كارگزاران شايسته، افراد لايق و كارآمدي برای انجام امور بر گزیند

 

 هرگاه فردي را جهت انجام مسئوليتي بر می‌گزینی، طي فرماني وظايف او را به‌طور دقيق مشخص نموده و او را از كوتاهي و خيانت در انجام امور بيم ده بدین‌وسیله امكان هرگونه بهانه‌جویی سلب می‌شود. افرادی که علاوه بر وظايف اداري، رعايت تقوي، عمل به احكام الهي،‌ مدارا با مردم و مهرباني با ايشان، رفع نيازهاي محرومين و ده‌ها نكته اخلاقي ديگر از وظايف اخلاقي و انساني كارگزاران در یک حكومت اسلامي است.

 

چون معيار واگذاري مسئولیت‌ها لياقت و توانايي است، لذا در شیوه‌های حکومت‌داری موفق استانداردهاي افرا وظايف و اختيارات يكساني ندارند. آن عده از يارا ن كه كاملاً مورد اعتماد بوده و از لحاظ توانایی‌های فكري و اجرائي در حد بالايي هستند، به سمت مدیریت‌های مناطق حساس و بزرگ منصوب گشته و مدیر تقريباً تمام اختيارات خويش را در آن مناطق به ايشان تفويض می‌نمود و لذا كليه امور مربوط به ‌نظام اداري، قضائي، اقتصادي، در اختيار ايشان قرار می‌گیرد. مابقي كارگزاران بر اساس امور محوله، از اختيارات كمتري بهره‌مند بودند.

 

سياست مالي در قبال كارمندان دولتي، دو وجه دارد. مخاطب يك وجه آن مديران ارشد نظام‌اند و مخاطب وجه ديگر آن مابقي كارمندان دولت، امام (ع) در تأمين حقوق كارمندان و تلاش جهت بهبود وضعيت معيشتي ايشان به مالك اشتر چنين دستور می‌دهند:

((ثم اسبغ عليهم الا رزاق و ...))

سپس به ايشان (كارمندان) حقوق فراوان بده، زيرا اين كار، آن‌ها را در اصلاح خويش تقويت می‌کند و به دنبال خيانت و رشوه نمی‌روند و از خيانت در اموالي كه در اختيار آن‌هاست بی‌نیاز می‌سازد. به‌علاوه، چنانچه از دستور تو سرپيچي كردند و در امانت خيانت ورزيدند، حجت بر آن‌ها تمام است و می‌توانی متخلف را تنبيه كني.

 

نظام بازرسي و بازرسان، چشم حكومت محسوب می‌شوند و حكومتي كه نظام بازرسي صحيح و مطمئن نداشته باشد، همانند كوري است كه معايب را نمی‌بیند و در منجلاب عيوب و مفاسد غوطه‌ور می‌شود.

مراقبت از اطرافيان و دوستان و آشنايان كه خدای‌نکرده از قدرت، سوءاستفاده نكرده و در امانت خيانت نكنند و حتي نظام بازرسی مأموریت داشته باشد كه مواظب ايشان بوده و هرگونه انحرافي را گزارش دهند. با توجه به حساسيت بخش بازرسي بايد از افراد راست‌گو و باوفا استفاده شود.

 

سیاست‌های نظارتی حکومت در برابر كارگزارانش، سياست پيشگيري از جرم است. لذا تمام شرايط پيشگيري (گزينش، مشخص كردن وظايف،‌ تأمين مالي، بازرسي دقيق و ...) را بكار می‌گیرد. حال اگر با تمام اين شرايط كسي تخلفي كرد، ديگر هيچ بهانه‌ای براي عدم برخورد با او وجود ندارد.

پس اين آدم را به كار مذلت نصب كن (او را از سمت قبلي عزل كن) و داغ خيانت بر پیشانی‌اش بنه (يعني همه مردم او را به‌عنوان خائن بشناسند) و به گردنش عار تهمت بيفكن. (يعني در اجتماع متهم باشد تا ديگر كسي به او اعتماد نكند.)

ا كارمندان متخلف این‌چنین برخورد شود،‌هيچ وزير يا استاندار يا مدیرکل و حتي مأمور جزء به خود جرئت می‌دهد كه خيانت كند يا رشوه بگيرد يا كاري كند؟ هرگز بلكه كار خود را به نحو احسن انجام خواهند داد و رضايت مردم را حاصل خواهند نمود.

 

کاظمی آرش/ یافته

دیدگاه‌ها