اصطلاح میراث فرهنگی در دهه اخیر به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر یافته و بخشی از این تغییر به علت اطلاع‌رسانی اسنادی است که یونسکو منتشر کرده است‌.

به گزارش يافته، میراث فرهنگی تنها به آثار تاریخی و مجموعه‌ای از اشیا ختم نمی‌شود بلکه شامل سنت‌ها یا تجليات زندگی است که از اجداد ما به عنوان میراث معنوی به جای مانده است؛ مانند سنت‌های شفاهی، هنرهای نمایشی، آداب  و رسوم اجتماعی، آیین‌ها، جشن‌ها، دانش و آداب مرتبط بل طبیعت و جهان پیرامون یا دانش و مهارت‌های لازم برای تولید صنایع دستی.

عطا حسن‌پور کارشناس ارشد باستان‌شناسی و سرپرست گروه کاوش در لرستان می‌گوید: همیشه در اطراف ما عناصری وجود دارند که مایلیم از آنها حفاظت کنیم و به عنوان میراث به نسل‌های آینده انتقال دهیم.

بحث میراث معنوی در لرستان بسیار کهن است اما تنها در دهه اخیر همگام با فعالیت‌های یونسکو و دیگر نقاط ایران به این موضوع پرداخته شده و تا کنون کمتر از 10 اثر در فهرست میراث معنوی جهانی ایران ثبت شده است. آثاری مانند مراسم نوروز، قالی‌شویی مشهد اردهار، طب سنتی، عزاداری زنجان و چند مراسم ديگر.

وی می‌افزاید: میراث معنوی در لرستان حوزه‌ای بیکران و قابل تحقیق است؛ میراث ناملموسی که در بسیاری از مواقع شکل عادت و روزمرگی به خود گرفته است اما در قالب میراث معنوی ثبت شدنی و پراهمیت است. مراسم‌های سور و سوگ و آشتی کنان و تعارف و تکلیف و آداب عبادت و مسجد رفتن و غذا خوردن و بسیاری موارد دیگر که بخش جدایی‌ناپذیر و عادی زندگی ما لرستانی‌هاست، اما در قیاس با سایر قومیت‌ها دارای ویژگی‌های منحصر به فرد بوده و هست.

اين محقق لرستاني که برای نخستین بار اقدام به تهیه و تدوین کتابچه میراث معنوی لرستان با ظاهری زیبا و اطلاعاتی خواندنی کرده است، اضافه می‌کند: طي چندین همایش اخیر کشوری خوشبختانه موفق شدیم تعداد 21 اثر معنوی را پیشنهاد داده و به ثبت برسانیم. با این نگاه که هر آن‌چه ثبت شده است تنها قطره‌ای از دریای بیکران میراث معنوی لر است.

حسن‌پور با اشاره به این که آیین‌ها و سنت‌های معنوی لرستان لایه‌های عمیق و متنوعی دارد، تصریح می‌کند: مسلماً در دل آیینی مانند آیین عروسی یا عزا، خرده‌آیین‌های مهم دیگری نیز نهفته است که در جایگاه خود ارزشمند و قابل بررسی است و نمی‌توان تنها به کلیت آیین سور یا سوگ اکتفا کرد و آن‌ها را تنها یک آیین تلقی کرد، بلکه در دل این دریای معنوی میراث، خرده‌رسوم و سنت‌های فراوانی جای دارد که لرستان را از دیگر قومیت‌ها متمایز می‌کند و نشان از خاستگاه فرهنگی، اعتقادی و تاریخی مردم لرستان در پیوستگی تنگانگ با سبک زندگی شان دارد.

این کارشناس ارشد باستان‌شناسی توضیح می‌دهد: در حوزه میراث معنوی لرستان با 3 دسته میراث مواجهیم؛ دسته اول میراثی است که آثار فراموشی شده را شامل می‌شود. دسته دوم آثاری هستند که هنوز جریان دارند اما شکل و بوی مدرنیته به خود گرفته‌اند مانند مراسم عروسی و عزا و دسته سوم آثار در حال فراموشی هستند که در معرض خطر انقراض و زوال قرار دارند.

از این میان آثار فراموش شده را می‌توان با تکیه بر داده‌های تاریخی و باستان‌شناسی و مردم‌شناسی آشکار و هویدا ساخت و در فهرست آثار ملی ثبت کرد.

این استاد دانشگاه و عضو کمیته گردشگری لرستان می‌افزاید: در این زمینه مردم‌شناسان لر وظیفه مهمی بر عهده‌شان است که باید با تحقیق و تفحص در عشایر و روستاها و طوایف و ایل‌های لرستان زیر‌پوست فرهنگ لرستان را کاوش کنند و این آیین‌ها را شناسایی و ثبت کنند. آیین‌هایی که نشان از باستانی بودن و فرهنگ کهن ما دارند. روزمرگی‌هایی که عقاید دیرین و باورهای تاریخی ما را نمادین می‌سازند.

حسن‌پور با اشاره به بازی قیقاج و رواج کنونی آن در لرستان رد پای این میراث معنوی را در دوره اشکانیان پررنگ می‌شمرد و ادامه می‌دهد: قیقاج ما همان شیوه جنگ و گریز به روش اشکانیان یا همان پارتیان است. اشکانیان این روش را از سکاها به ارث بردند، به صورتی که از جلوی دشمن پا به فرار می‌گذاشتند و همین که دشمن سرگرم تعقیب می‌شد به عقب برمی‌گشتند و غافل‌گیرانه تیر را رها می‌کردند. روش پارتیزانی که امروز از آن در سایر ملل غیر‌ایرانی یاد می‌شود کاملاً ایرانی و منتسب به پارت‌ها یا همان پارتی‌زانی (پارتي‌زني) (‌Partian shoot) است.

سرپرست گروه کاوش لرستان که هم‌اکنون در حال بررسی و کاوش اضطراری منطقه باستانی پیش از تاریخ در گورستان مورانی پلدختر است که این کاوش منجر به کشف نخستین سازه‌هاي معماری عصر مفرغ در لرستان شده است، ادامه می‌دهد: در لرستان آیین‌های باران‌خواهی، دعا به وقت طلوع و غروب خورشید یا همان نیایش خورشید که در اوستا آمده است، هنوز هم رایج هستند. میراث معنوی زیر پوست مدرنیته امروز ما پنهان شده است. سور وسوگ و لباس و زبان و آن‌چه که در حفظش باید کوشید و به دست گذر زمان نسپرد.