امسال مصادف است با پنجاهمین سال بنیادگذاری گروه تئاتر «آرش» خرمآباد. این گروه نیم‌سده پیش به همت جمعی از هنرمندان تئاتر خرمآباد ایجاد شد.
در سال ۱۳۴۸، به همت و ریاست استاد [زنده‌یاد] «حمید ایزدپناه»۱، دفتر نمایندگی فرهنگ و هنر لرستان بنیاد نهاده شد. ایشان که پیش از این در زمینه‌های ادبی، تئاتر و موسیقی فعالیت داشت و در چند تئاتر، تحت عنوان بازیگر و کارگردان حضور پیدا کرده بود، مشتاقانه در پی ایجاد گروه تئاترِ این دفتر نمایندگی برآمد. لذا از [زنده‌یاد] «حسین شیدایی»۲ جهت انجام این کار دعوت به همکاری نمود. شیدایی که نمایش «افعی طلایی» را در دست تمرین داشت، این پیشنهاد را با اعضای گروه در میان می‌گذارد و نهایتاً آن را می‌پذیرند.
وی در این خصوص، چنین گفته بود: «آقای ایزدپناه شرط جذب گروه ما را، بازبینی نمایش «افعی طلایی»- که در دست تمرین داشتیم-، توسط استاد «محمد رایگان»۳ و تأیید ایشان گذاشت. برای بازبینی روزی را مشخص کردند و استاد رایگان جهت ارزیابی کار، در محل سالن حضور پیدا کرد. ایشان که خیلی خوشش از نمایش آمده بود در میانه‌ی کار، اجرا را قطع کرد و ما را مورد تشویق قرار داد و خطاب به استاد ایزدپناه گفت، که کار این گروه بسیار عالی است و بدین ترتیب گروه ما را تأیید نمود»(موسوی، ۱۳۷۹؛ ۹۳)۴٫
استاد «محمدباقر مرادی‌فرد»۵ در باره‌ی شکل‌گیری نمایش «افعی طلایی» چنین اظهار می‌دارد:«در اواخر دهه‌ی چهل، حسین شیدایی در دو دوره مسابقات تئاتر اردوی رامسر حضور یافت. او در رامسر تئاترهای جدی و استخوان‌داری دیده و به شدت تحت تأثیر قرار گرفته بود. به همین خاطر بعد از برگشتن از رامسر، به دنبال نمایش‌نامه‌های نویسندگان معروف می‌گشت، که کتاب «دیکته و زاویه» غلامحسین ساعدی را به دست آورد و نمایش «دیکته» را در مدرسه تمرین کرد و آن را در مسابقات هنری سال تحصیلی بعد ارائه داد و موفق به حضور در مرحله‌ی مسابقات رامسر شد. حسین که از رامسر که برگشت، یک روز در جمع دوستان گفت:«تئاتر باید تئاتر باشد و نباید در کنار آن موسیقی، دکلمه و رقص برگزار شود. اگر موافق باشید یک کاری را در دست می‌گیریم و بدون همراهی موسیقی و پیش‌پرده و میان‌پرده اجرا می‌کنیم». دوستان هم با نظر او موافقت کردند.
تا این موقع، تئاترهایی که اجرا می‌شد، معمولاً دارای دو «پرده» یا بیش‌تر بود و قبل از نمایش و در بین پرده‌ها و در آخر نمایش، پیش‌پرده و میان‌پرده اجرا می‌شد، که شامل دکلمه، رقص و اجرای موسیقی بود. خیلی از تماشاگرها به خاطر دیدن این برنامه‌ها به تماشای تئاتر می‌نشستند و حسین می‌خواست این شاخه‌های جانبی را قطع کند و تئاتر ناب به صحنه ببرد.
به‌این ترتیب نمایش‌نامه‌ی «افعی طلایی»، نوشته «علی‌نصیریان» را که حسین از رامسر خریده بود، به دست گرفتیم و چون محل تمرین نداشتیم، در «بیشه صنعت‌گر» – محل کنونی پارک معلم-، محوطه‌ای کوچک را در وسط درخت‌ها برای تمرین هموار و تمیز کردیم و تمرین را شروع نمودیم. آخر‌های تابستان بود که بنا شد به دفتر نمایندگی فرهنگ و هنر در لرستان بپیوندیم و به همین خاطر نمایش را درحضور اساتید [زنده‌یاد] محمد رایگان و حمید ایزدپناه به اجرا درآوردیم» (گفت‌وگوی ضبط شده؛ ۱۲/۰۵/۹۵).
با این وصف، گروه سازنده‌ی تئاتر «افعی طلایی»، که هسته‌ی اصلی آن را حسین شیدایی، «غلامحسین لطفی»۶، «مسعود رایگان»۷ و محمد باقر مرادی‌فرد تشکیل می‌داد، در مردادماه ۱۳۴۹ رسماً همکاری خود را با دفتر نمایندگی فرهنگ‌و‌هنر لرستان آغاز کردند و گروه خود را «آرش» نامیدند.
اعضای گروه تئاتر آرش، پس از تمرین نمایش مذکور در مهر ماه همان سال، آن را ابتدا در سالن دبیرستان پهلوی خرمآباد و بعد در شهرهای الیگودرز، پل‌دختر و کوهدشت به روی صحنه بردند.
مشخصات نمایش: افعی‌طلایی، نویسنده: علی نصیریان، کارگردان: حسین شیدایی، بازیگران: غلامحسین لطفی، مسعود رایگان، حسین شیدایی، [زنده‌یاد] بهمن(امیر) مرتضوی، محمدباقر مرادی‌فرد، حشمت‌اله چنگیزی، محمد زارع، [زنده‌یاد] جواد مرادی‌فرد و…
پیش از ایجاد گروه تئاتر«آرش»، گروه‌های تئاترِ «بدون‌عنوان» و «عنوان‌دار»، در سطح استان لرستان، فعالیت داشته‌اند. اما عمر همه‌ی این‌گروه‌ها کوتاه بود و هرکدام بعد از به‌صحنه بردن یک یا چند نمایش، برای همیشه تعطیل شد.
از گروه‌های «عنوان‌دار» استان لرستان در آن دوره- پیش از ایجاد گروه تئاتر آرش-، می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره داشت:
– گروه تئاتر «تروپ هنری»، که توسط استاد زنده‌یاد محمد رایگان، در سال ۱۳۲۸ در خرمآباد ایجاد شد. (موسوی، ۱۳۸۰؛ ۸۴)؛
– گروه تئاتر دانش‌آموزی «تروپ ستاره» که توسط استاد «قدرت‌اله ستاری»۸، در اواخر دهه‌ی ۲۰ در خرمآباد تأسیس گردید(همان، ۸۲)؛
– انجمن [دانش‌آموزی] تئاتر دبیرستان پهلوی خرمآباد، که در سال ۱۳۳۰ ایجاد شد (همان؛۸۵)؛
– گروه تئاتر «تروپ سخن»، که توسط استاد«قدرت‌اله ستاری»، در حوالی سال ۱۳۳۵ در خرمآباد بنیان‌گذاشته شد (همان، ۸۲).
گروه تئاتر آرش از ابتدا تا امروز، آثار ارزشمندی را در کارنامه‌ی خود جا داد و هنرمندانی توانا، در این گروه به فعالیت پرداختند، نظیر اساتید و هنرمندان گرامی: محمدباقر مرادی‌فرد، نصرت‌اله مسعودی، مرتضی جزایری، خسرو اسدی، سیروس روان‌بخش، حشمت‌اله چنگیزی، محمد یگانه، محمدحسین قاسمی، سعید شریفیان، محمد رضایی، منوچهر غفوری، غلام‌رضا میرزایی، محمود حمزه‌‌لویی، مهرنوش گودرزی، فرانک روان‌بخش، صغرا داربام، احترام حسینی، احمد فخارپور، امیر امانی، رسول موسی‌زاده، صادق طوسی، حمید احمدی، محمد رحمتی، عبداله ریحانی، شهریار جهانگیری، امین مرادی، محمد عبدالهی، حجت‌اله علیپور، فرحناز حبیبی، کوروش نریمانی، افشین سلیمان‌پور، محمد فلاحی، زهره ساکت، شهرام گیل‌آبادی، محمد کرم‌الهی، منوچهر شهبازی، سوسن دل‌افکار، عزت‌اله درگاهی، بهزاد پیرداده، امین ساکی، پیمان کرمزاده، مزدک شیدایی، زهرا محمدی، مهیار صادقی، فریبا ابراهیمی، محمدتقی حسنوند، عبدالرضا فلاحی، صبا بهاروند، آنا نهاوندی، جاوید حقی، علی‌رضا رضایی، ساحل نصرتی، وحید شاهیوند، سیروس سپه‌وند، تیام گلکار، سیامک موسوی‌اسدزاده و سایرین۹و زنده‌یادان: سیدسعید مجتبایی، بهمن(امیر) مرتضوی، معصومه ذباح، افسانه رایگان، شهید محمدرضا باروزه، پرویز رئوف، مصطفی شفافی، عبدالرضا گودرزی، محمدعلی اعتباری، ابراهیم طغرلی، شهیدرمضان گلپیرا، حسین فرجی، حسن لطفی، فرهاد لطفی، مسعود گردابی، شهیدحسن کیانی، مجتبی شعبان، پرویز مرادی و محسن احمدی.
بنا به آن‌چه که در کتاب «نمایش در لرستان» آمده است، از آغاز نهادگذاری گروه‌آرش، تا سال ۱۳۷۰، نمایش‌های زیر توسط اعضای این گروه به اجرا درآمده است:افعی طلایی(حسین شیدایی ۱۳۴۹)، موش‌ها وآدم‌ها (حسین شیدایی ۱۳۴۹)، پهلوان اکبر می‌میرد (حسین شیدایی ۱۳۴۹)، قوچ شایسته قربانی نیست(غلامحسین لطفی ۱۳۵۰)، بهترین بابای دنیا(حسین شیدایی۱۳۵۰)، عروس(حسین شیدایی۱۳۵۰)، خانه‌روشنی(حسین شیدایی۱۳۵۰)، بدبده [پهلوان اکبر می‌میرد](حسین شیدایی ۱۳۵۱)، مضرات دخانیات(حسین شیدایی۱۳۵۲)، خانه‌روشنی(حسین شیدایی ۱۳۵۲)، معدنچیان(حسین شیدایی ۱۳۵۲)، آن‌جا که ماهی‌ها سنگ می‌شوند(حسین شیدایی ۱۳۵۲)، سگی در خرمن‌جا(حسین شیدایی ۱۳۵۲)، اسب سفید(حسین شیدایی ۱۳۵۳)، معدنچیان(حسین شیدایی ۱۳۵۴)، آی با کلاه، آی بی‌کلاه(غلامحسین لطفی ۱۳۵۴)، کرکس‌ها(غلامحسین لطفی ۱۳۵۴)، یاغی‌ها(مسعود رایگان ۱۳۵۵)، یاغی‌ها(حسین شیدایی ۱۳۵۵)، در گوش سالمم زمزمه کن (محمد یگانه۱۳۵۵)، خیانت (غلامحسین لطفی ۱۳۵۵)، صدای پای آب (حسین شیدایی۱۳۵۹)، مقاومت (سعید شریفیان ۱۳۵۹)، دزدبازی (حسین شیدایی۱۳۶۰)، شیطان بزرگ (محمد یگانه۱۳۶۰)، شاه‌مارخان (حسین شیدایی۱۳۶۱)، انسان میوه نخل (حسین شیدایی۱۳۶۲)، ترس و شادی عباس ماشین‌شور(حسین شیدایی۱۳۶۳)، صدای پای آب(حسین شیدایی۱۳۶۰)، دزدبازی (حسین شیدایی۱۳۶۴)، بازداشت موقت(حسین شیدایی ۱۳۶۵)، پرواز(سیامک موسوی اسدزاده۱۳۶۶)، سه‌گُل و سه‌آرزو(سیامک موسوی‌اسدزاده ۱۳۶۶)، بلبشو(حسین شیدایی۱۳۶۶)، بارگه داد(حسین شیدایی۱۳۶۷)، معدنچیان (نصرت‌اله مسعودی۱۳۶۷)، خواستگاری (نصرت‌اله مسعودی ۱۳۶۸)، آی قصه قصه قصه (معصومه ذباح ۱۳۶۸)، رهایی(سیامک موسوی‌اسدزاده ۱۳۶۹)، داستان یک پیراهن و یک ویلون(حسین شیدایی ۱۳۶۹)، ایستگاه (مجتبی شعبان ۱۳۷۰)، کوله‌بار (صادق طوسی ۱۳۷۰).
از سال ۱۳۷۰ به بعد نیز، نمایش‌هایی توسط اعضای این گروه، به ترتیب زیر اجرا گردیده است:
تابستانه (افشین سلیمان‌پور۱۳۷۱)، خوان هشتم (نصرت‌اله مسعودی ۱۳۷۱)، بعد از یک نمایش(نصرت‌اله مسعودی و مجتبا شعبان ۱۳۷۲)، وقتی گیاه‌ها گریه می‌کنند (نصرت‌اله مسعودی ۱۳۷۲)، بچه تابستان(نصرت‌اله مسعودی ۱۳۷۳)، دیب (نصرت‌اله مسعودی ۱۳۷۴)، صدای سیمره(نصرت‌اله مسعودی۱۳۷۴)، بچه تابستان(محمد فلاحی ۱۳۷۴)، مأمور (نصرت‌اله مسعودی ۱۳۷۵)، بازار شام(محمد فلاحی ۱۳۷۵)، خانه اربابی(محمد فلاحی ۱۳۷۶)، قدم‌خیر(صادق طوسی۱۳۷۶)، آفتاب(محمد فلاحی ۱۳۷۶)، پایان آغاز(صادق طوسی ۱۳۷۷)، نمایش خیابانی آخرین سفیر(محمد فلاحی ۱۳۷۷)، سه‌گُل و سه‌آرزو(رسول موسی‌زاده ۱۳۷۷)، سیاه‌بازی خیابانی دختر حاکم اعظم (محمد فلاحی ۱۳۷۷)، صبورا (محمد فلاحی و محمد کرم‌الهی ۱۳۷۹)، خداحافظ(نصرت‌اله مسعودی ۱۳۷۹)، ارتفاع (محمد فلاحی ۱۳۷۹)، نیروا (نصرت‌اله مسعودی ۱۳۸۰)، مضرات دخانیات نصرت‌اله مسعودی ۱۳۸۱)، رنگ زندگی (سیامک موسوی اسدزاده۱۳۸۱)، رستوران (نصرت‌اله مسعودی ۱۳۸۲)، نمایش خیابانی اعتیاد، نه(محمد فلاحی ۱۳۸۲)، فردا، باران(نصرت‌اله مسعودی ۱۳۸۲)، پیچک سوخته(نصرت‌اله مسعودی ۱۳۸۳)، ضبط صوت(نصرت‌اله مسعودی ۱۳۸۷)، خانه روشنی(نصرت‌اله مسعودی ۱۳۹۶)، نامزد ویولت (سیامک موسوی‌اسدزاده ۱۳۹۷).۱۰
به طور قطع بخشی از نمایش‌هایی که اعضای این گروه به صحنه برده‌اند، از قلم افتاده است. ضمناً اعضای این گروه نمایش‌هایی را به‌نامِ سازمان‌ها یا نهاد‌های مختلف به صحنه برده‌اند، که در این فهرست ذکر نشد. با این حال، گروه تئاتر آرش در طی نیم قرن فعالیت، بیش از هفتاد عنوان نمایش را اجرا نموده‌اند.اکثر اعضای این گروه امروزه در گروهی با عنوان؛ گروه‌تئاتر «شیدایی»- که به ثبت مرکز هنرهای نمایشی رسیده‌است-، فعالیت دارند. اگرچه نام «شیدایی»، نامی پر شکوه در عرصه‌ی تئاتر لرستان است، امّا بهتر بود که به خاطر بقای یادگار تاریخی او، نام گروه مذکور به «آرش» تغییر می‌یافت.
حسین شیدایی در گفت‌وگویی که چهارسال پیش از درگذشتش با او داشتم چنین گفت:
«گروه آرش هنوز هم وجود دارد، اگرچه اعضای آن در طول حیاتش تغییر کرده‌اند. گروهی برای تحصیل، موقتاً خرمآباد را ترک کردند و گروهی دیگر جلای زادگاه نمودند و در شهرهای دیگر کشور یا در خارج از ایران هنوز مشغول تئاتر هستند. اما این گروه هنوز پابرجاست. هنرمندان جوان و مستعد فراوانی به گروه آرش پیوستنه‌اند و مشغول کار در کنار پیشکشوتان این گروه هستند و اتفاقاً امروز تعداد اجراها و تعداد اعضای گروه، اگر از گذشته بیش‌تر نباشد، کم‌تر نیست» (گفت‌وگوی ضبط‌شده؛ ۱۳۷۷).۱۱
اعضای گروه تئاتر آرش در سال ۱۳۹۸ نمایش‌نامه‌ی «دلاک‌باشی» را به کارگردانی رسول موسی‌زاده، در دست تمرین داشتند، که متأسفانه به دلیل شیوع ویروس کرونا تمرینات گروه تعطیل شد.
نمی‌دانم آن روز که ایزدپناه، حسین، غلامحسین و مسعود، این گروه را پی نهادند، گمان می‌بردند، که روزگاری پنجاه‌سالگی گروه تئاتر آرش جشن گرفته شود، یا نه. اما این اتفاق افتاد و حرکتی که کوچک و ساده به نظر می‌رسید، امروز نتیجه‌ای بزرگ دارد.
پنجاه‌سالگی گروه تئاتر آرش، بر جامعه‌ی هنرمندان تئاتر لرستان و به‌ویژه، اعضای این گروه خجسته باد و گرامی باد یادِ از دنیا رفتگان عزیز گروه تئاتر آرش.
🔴 سال ۱۳۵۰/ نمایش‌نامه "سگی در خرمن‌جا"/ گروه تئاتر آرش اداره فرهنگ و هنر لرستان
از راست: مرحوم حسین شیدایی، غلامحسین لطفی، مرحوم فرهاد لطفی
پی‌نوشت‌ها:
۱-حمید ایزدپناه (پاریس ۱۳۹۴-خرمآباد۱۳۱۲) شاعر، نویسنده و پژوهش‌گر. گردآورنده‌ی موسیقی لرستان. بنیان‌گذار اداره فرهنگ و هنر لرستان. صاحب چندین جلد کتاب که مرجع‌های مهم لرستان‌شناسی است.
۲- حسین شیدایی (تهران۱۳۸۱- خرمآباد۱۳۲۸). کارگردان تئاتر. بازیگر تئاتر، تلویزیون و سینما. دارنده سیمرغ بلورین و عنوان بهترین بازیگر نقش دوم از بیستمین جشنواره‌ی فیلم فجر. بنیان‌گذار گروه تئاتر آرش خرمآباد. او در طراحی دکور، گریم، ساخت عروسک‌های نمایشی هم متبحر بود و در بیش‌از پنجاه نمایش به عنوان بازیگر و کارگردان حضور پیدا کرد.
۳- محمد رایگان (خرمآباد ۱۳۸۷ – کرمانشاه ۱۳۰۹) نویسنده، بازیگر و کارگردان تئاتر. بنیان‌گذار تئاتر جدی در خرمآباد. مدیر سینما، اپراتور و تهیه‌کننده و گوینده‌ی رادیو بی‌سیم خرمآباد. بازنشسته‌ی ارتش.
۴-موسوی، سیامک (۱۳۷۹)؛ «نمایش در لرستان»، خرمآباد: انتشارات پیغام.
۵-محمدباقر مرادی‌فرد (خرمآباد ۱۳۳۰) بازیگر تئاتر، تلویزیون و سینما. عضو بازنشسته‌ی هیئت‌مدیره‌ی خدمات بازرگانی منطقه ۶ کشور.
۶-غلامحسین لطفی (خرمآباد ۱۳۳۰) کارشناس ارشد کارگردانی تئاتر. نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر و تلویزیون، پژوهش‌گر و مستندساز. کارمند بازنشسته‌ی صدا و سیما.
۷- مسعود رایگان (خرمآباد ۱۳۳۲) کارشناس تئاتر. نویسنده، بازیگر و کارگردان تئاتر. بازیگر سینما و تلویزیون. کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در بیست‌و‌سومین جشنواره فیلم فجر.
۸- قدرت‌اله ستاری (خرمآباد ۱۳۱۶). بازیگر و کارگردان تئاتر، آموزگار و مدیر دبستان محمدرضا‌شاه [سابق] خرمآباد. بازنشسته‌ی آموزش و پرورش.
۹- قطعاً نام برخی از هنرمندانی که با این گروه همکاری کرده‌اند، از قلم افتاده، که آن هم به دلیل در دست‌رس نبودن بروشورهای تئاتر‌ها بوده است. پیشاپیش از آنان پوزش می‌طلبم.
۱۰- سپاس‌گزارم از هنرمندان گرامی آقایان: عزت‌اله درگاهی و پیمان کرمزاده، که در تدقیق تاریخ اجرای برخی از نمایش‌های گروه تئاتر آرش – از سال ۱۳۷۰ به بعد-، با من همکاری کردند.
۱۱- این گفت‌وگو توسط سیامک موسوی‌اسدزاده در روز جمعه ۲۲/۱۰/۱۳۷۷ در منزل ایشان واقع در میدان منیریه تهران صورت گرفت.
نویسنده : دکترسیدسیامک موسوی‌اسدزاده
سرچشمه : seymare548
کلیک کنید
