یاسر مختاری: سپید/ وقتی کلماتی به نام فاجعه یا بحران به زبان می‌آید اولین حسی که به انسان دست می‌دهد حس ترس یا اندوه است. حال اگر این بحران را خود فرد یا افراد تجربه کنند این دو حس شدیدتر شده و منجر به آسیب‌های روانی ناشی از حادثه یا بحران می‌شود به همین دلیل مداخله سلامت روان در این زمان‌ها ضروری است. ایران کشوری است که بحران‌های مهم اقتصادی، طبیعی، جنگ و ... را در تاریخ خود داشته و اکنون یک سالی است همچون بسیاری از کشورهای جهان با بحرانی در حوزه سلامت روبه‌رو است. بحرانی که علاوه بر دخالت‌های بهداشتی، درمانی و اقتصادی نیازمند مداخلات سلامت روان است. اهمیت مداخله سلامت روان امروزه بر کسی پوشیده نیست و سازمان‌های مختلفی که وظایفی را در بحران برعهده دارند بخشی از تلاش‌های خود را به این حوزه معطوف کرده‌اند.
در همین راستا روز چهارشنبه 29 بهمن‌ماه نخستین همایش «ملی مداخلات در بحران و ارتقاء سلامت روان» در چهار محور «حوزه سلامت»، «روانشناسی و مشاوره»، «اجتماعی» و «حقوقی» و با موضوعات بحران ناشی از کرونا، بحران ناشی از حوادث طبیعی و ... از سوی جمعیت هلال احمر و با همکاری سازمان نظام روانشناسی به صورت وبینار برگزار شد.
عوامل استرس‌زای بحران
به گزارش خبرنگار سپید، خسرو رحمانی، معاون آموزش و پژوهش جمعیت هلال احمر، در نخستین همایش ملی مداخلات در بحران و ارتقاء سلامت روان با بیان اینکه «بحران» حادثه‌ای است که به صورت ناگهانی رخ داده و منجر به بی‌ثباتی در جامعه می‌شود، گفت: «بحران مشکلات و حوادث پی در پی زیادی را ایجاد می‌کند. مجموعه زیادی از کشور باید کمک کنند تا اوضاع به حالت عادی بازگردد. به همین دلیل پیشگیری از وقوع بحران‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است.»وی افزود: «بعضی از بحران‌ها قابل پیشگیری نیست اما در مقابل، با ارائه آموزش‌ها و اقدامات لازم میتوان از طریق آموزش‌های صحیح از آسیب‌های ناشی از وقوع بحران کاست. بنابراین پیشگیری از بحران‌ها مهم است و در مواردی که قابل پیشگیری نیست کاهش مخاطرات بحران را باید با آموزش‌های صحیح به مردم مد نظر داشت.»
معاون آموزش و پژوهش جمعیت هلال احمر با بیان اینکه این جمعیت بنابر قانون مصوب مدیریت بحران که آخرین بار در سال ٩٨ ابلاغ شده است، مسئول رفع بسیاری از مخاطرات و بحران‌های طبیعی و حتی انسان ساختی است که در کشور رخ می‌دهد، گفت: «هلال احمر هم مبحث آموزش همگانی برای پیشگیری از مخاطرات بحران‌ها و هم رفع خود بحران‌ها تا عادی شدن شرایط را با همکاری بسیاری از سازمان‌های ذی‌ربط برعهده دارد.»
معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر با تاکید بر اینکه یکی از عوارضی که در بحران‌ها اتفاق می‌افتد مسائل و عوارض روانی پس از بحران است، اظهار کرد: «بحران تقسیم می‌شود به بحران‌های اقتصادی، حوزه سلامت، و...که در اینجا بحث ما بحران ناشی از حوادث طبیعی است. نمونه بارز آن زلزله‌هایی است که رخ می‌دهد. ما در کشور زلزله خیز زندگی می‌کنیم و به فاصله میانگین ١٠ سال زلزله با میانگین هفت ریشتر در کشور داریم. در طول ٣٠ سال گذشته زلزله منطقه منجیل و رودبار، زلزله بم، زلزله کرمانشاه را پشت سر گذاشتیم که خرابی‌های زیادی را به بار آوردند.»
وی گفت: «سیل نیز یکی از حوادث طبیعی مهمی است که باعث بحران زیادی می‌شود. بحران خشکسالی هم یکی دیگر از بحران‌هایی است که با آن مواجه هستیم. بنابراین بحران‌های طبیعی دو دسته قابل پیشگیری و بحران‌های غیر‌قابل پیشگیری هستند که البته می‌توانیم از عوارض آنها جلوگیری کنیم.»
رحمانی ادامه داد: «نمونه بحرانی که خوب می‌توانیم با آن مواجه شویم سیل است که اگر اقدامات درستی انجام شود خرابی‌های ناشی از سیل بسیار کاهش پیدا می‌کند. ساخت و ساز در مسیل‌ها یکی از علل افزایش خسارت سیل است و این یک بحران خود ساخته است پس اینطور نیست که همه بحران‌های طبیعی را رها کنیم تا اتفاق بیفتد و پس از آن بحران را مدیریت کنیم.»
وی گفت: «با آموزش‌های صحیح، اقدامات پیشگیرانه و بهسازی محیط می‌توانیم راحت‌تر با بحران مواجه شویم، زلزله هم به گونه‌ای است که با مدیریت صحیح سازه‌ها می‌توانیم آن را کنترل کنیم. کشورهایی هستند که زلزله‌های با ریشتر بالا در آن رخ می‌دهد اما خسارت زیادی به بار نمی‌آورد. زمانی که ساختمان‌ها خراب نشود طبیعتاً بحرانی رخ نداده و جامعه روند طبیعی زندگی خود را طی می‌کند. اقدامات آموزشی و زیرساخت‌ها کمک کرده که در کشوری مثل ژاپن زلزله به بحران اجتماعی تبدیل نمی‌شود.»
رحمانی با بیان اینکه میتوان بحران را پیشگیری کرده و در زمان بحران هم مشکلات مردم را به حداقل رساند، گفت: «پس از این اقدامات میتوان با انجام اقداماتی جامعه را زودتر به حالت عادی خود بازگردانیم.» وی یادآور شد: «در حوادث طبیعی بر بهداشت روانی جامعه استرس شدیدی ایجاد می‌شود که البته با اقدامات پیشگیرانه می‌شود استرس را به حداقل رساند. در هلال احمر هم یکی از اقداماتی که انجام می‌دهیم افزایش تاب‌آوری در جامعه است که افراد بتوانند در زمان بحران رفتار خردمندانه‌ای داشته باشند.»
معاون آموزش، پژوهش و فناوری هلال احمر اظهار کرد: «معمولا به مسائل روانی بحران‌های طبیعی کمتر توجه می‌شود و توجه‌ها به مسائل جسمانی و مالی معطوف می‌شود در حالی که بازماندگان تحت استرس شدید قرار می‌گیرند. در کشور ما در بسیاری از مرحله‌ها به دست آورد خوبی رسیدیم اما اگر به ارتقاء سلامت روان نیز بپردازیم می‌توانیم این پازل را تشکیل دهیم.»
رحمانی در خصوص استرس‌های حین بحران نیز گفت: «قطع شدن خدمات شهری، شنیدن صدای افرادی که کمک می‌خواهند، بروز آسیب‌های جسمانی، دسترسی محدود به خدمات پزشکی، اختلالات استرس پس از حادثه، سوگ و افسردگی و... از مهمترین عوامل استرس‌زای حین بحران است.»
وی ادامه داد: «فاز اول حادثه فاز حاد با بحران است و معمولا چند هفته پس از حادثه مردم آرامش نسبی خواهند داشت و چند ماه پس از حادثه با واقعیت‌های حادثه رو به رو می‌شوند که گاهی این مورد زمانبر خواهد بود. بنابراین باید افرادی که استرس یا افسردگی شدید دارند شناسایی شوند.»
عدم توجه به آسیب دیدگان روانی در بحران‌ها
رحمانی اظهار کرد: «از اقدامات مهمی که باید انجام شود شناسایی افرادی است که شناخته نشده‌اند، در یک حادثه نیز تعداد نفراتی که فوت می‌کنند کمتر و مجروحین جسمی بیشتر هستند، متاسفانه آسیب دیدگان روانی دیده نمی‌شوند که بعدها شناخته می‌شوند.»
وی افزود: «در زلزله رودبار ۶٨ درصد افراد دچار افسردگی شدند و اختلالات رفتاری کودکان تا ۶٠ درصد گزارش شده است. در زلزله اردبیل ۴٧ درصد کودکان و ٧۶درصد بزرگسالان دچار اختلال پس از حادثه شدند. پس به این نتیجه می‌رسیم که بحران‌ها عوارض روانی شدید را ایجاد می‌کند.»
معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر گفت: «نیاز است که در زمان بحران اطلاع رسانی درستی داشته باشیم و نیروهای آموزش دیده درستی که بتوانند مشاوره صحیح انجام دهند هم آموزش بیشتری ببینند و هم وسعت بیشتری پیدا کنند.» رحمانی گفت: «در خصوص بحث‌های مداخله در بحران باید ترجیحا اقدامی انجام دهیم که افراد از اقدامات بی‌درنگ جلوگیری کنند، به عنوان مثال گاهی تیم‌هایی را که برای توزیع اقلام اعزام می‌کنیم، مردم با آنها خشمگین رفتار می‌کنند که این واکنش‌ها بی درنگ است و باید آموزش دهیم و کمک‌های مالی نیز سریع باشد.»
معاون آموزش، پژوهشی و فناوری هلال احمر اظهار کرد: «باید از بازماندگان در امداد و نجات استفاده کنیم که این خود در کاهش استرس‌های آنها موثر خواهد بود. مداخلات گروهی، مداخلات خاص آسیب‌های روانی و... نیز باید انجام شود.»
رحمانی یادآور شد: «برای گروه‌های مختلف سنی پکیج‌های آموزشی باید متفاوت بوده و به سرعت هم آغاز شوند. همچنین باید با هر گروه بسته با نوع آسیبی که دیدند مشاوره انجام شود.»
وی در خصوص بهداشت روان امدادگران نیز گفت: «زمانی که افراد به محل امداد و نجات مراجعه می‌کنند خودشان دچار استرس می‌شوند که در واقع این بسیار استرس‌زا است و همزمان با امدادرسانی به فاصله چندروز باید با این افراد نیز مشاوره روانی انجام شود.» وی در خصوص تداوم مدیریت بحران گفت: «هم در کوتاه مدت، میان مدت و در بلند مدت باید به آسیب‌های روانی توجه کرد که متناسب با زمان و گروه‌های سنی آسیب دیده داشته باشد.»
سوگ فرورفته کرونا و فاجعه‌ای در انتظار
رئیس سازمان نظام روانشناسی هم در این وبینار به مسائل روانی بحران کرونا پرداخت و با بیان اینکه در دوران پسا کرونا با بحران سلامت روان مواجه خواهیم بود، گفت: «افراد پس از کرونا سوگ فرو رفته خود را بروز می‌دهند و بروز آثار روانشناختی نظیر افسردگی، وسواس، اضطراب و حتی آسیب‌های اجتماعی نظیر طلاق و اعتیاد را در آن دوران پیش‌بینی می‌کنیم.»
محمد حاتمی ادامه داد: «قرنطینه باعث ایجاد شکاف میان خانواده‌ها شد. این محدودیت‌ها روی ارتباطات درون خانوادگی و زوجین تاثیرات خود را گذاشته است. قرنطینه روی سالمندان هم تاثیرات مخربی داشته و این نگرانی‌ها در حوزه سالمندان وجود دارد. سیستم ایمنی افراد باید به گونه‌ای باشد که بدن فرد با ویروس مبارزه کند، کسانی که دچار اختلالات روانی هستند، سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است و کرونا اثرگذاری بیشتری روی این افراد خواهد داشت.»
رئیس سازمان نظام روانشناسی با بیان اینکه در حال حاضر شرایط مناسبی وجود ندارد و سلامت روان مردم در مخاطره است، تصریح کرد: «وقتی با این شرایط مواجه هستیم در حالت دفاع روان شناختی بوده و تاثیرات منفی خود را در حد اختلافات می‌گذارد اما اثرات دراز مدت آن در ایام پسا کرونا فاجعه آمیز خواهد بود.»
اثرات قرنطینه بر کودکان
حاتمی با بیان اینکه اثرات روانشناختی قرنطینه بر روی کودکان و نوجوانان را از جمله دغدغه‌های اصلی سازمان نظام روانشناختی است، گفت: «سنین ۶ تا ۱۸ سال سنین تحول رشد است و این رشد در بستر فعالیت جمعی و نقش‌پذیری اجتماعی محقق می‌شود. در قرنطینه این رشد حاصل نمی‌شود لذا در دوران پسا کرونا با کودک و نوجوانی شاهد خواهیم بود که نتوانسته رشد به هنجاری را طی‌کند. همچنین اغلب مراجعات ما در این دوران معطوف به کودکان و نوجوانانی است که دچار خستگی روانی شده‌اند.»
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با اشاره به لزوم تحت پوشش بیمه قرار گرفتن خدمات روانشناسی و مشاوره به ویژه در شرایط بحران کرونا، تصریح کرد: «امروزه اقشار کم درآمد از خدمات روانشناسی و مشاوره محروم‌اند و درخواست سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور از رئیس‌جمهوری و مسئولین ستاد ملی کرونا این است که حداقل در شرایط فعلی پاندمی کووید ۱۹ اقشار کم درآمد بتوانند با بیمه‌های پایه، تامین اجتماعی و... از خدمات روانشناسی و مشاوره استفاده کنند چراکه امروزه اکثریت مردم به دلیل درآمد پایین نمی‌توانند از خدمات روانشناسی و مشاوره بهره ببرند.»
حاتمی گفت: «در حال حاضر سلامت روان مردم در تمامی زمینه‌ها نظیر اعتیاد و مشکلات روانشناختی مخاطره آمیز است، از این رو باید از تمام ظرفیت‌های لازم برای مقابله با این شرایط استفاده کنیم. در شرایط فعلی لازم است برای سلامت روان مردم برنامه‌ریزی بیشتری انجام شود و صدا و سیما برنامه‌های آموزشی بیشتری در این زمینه داشته باشد.» وی افزود: «با شروع بحران کرونا در ایران، در میان مردم اضطراب و نگرانی شدید و ترس غیر طبیعی دیده می‌شد که بر روی روان و جسم آنها اثرات منفی برجای گذاشته بود. از سوی دیگر واکنشات افرادی که دارای بیماری زمینه‌ای روانشناختی نیز بودند شدیدتر و نگرانی آنها نسبت به بیماری بیشتر بود به طوری که بعضا نشانه‌هایی در حد خودکشی نیز در برخی افراد دیده می‌شد.»
حاتمی گفت: «از سوی دیگر در اوایل شیوع کووید ۱۹ در ایران شایعات مربوط به بیماری و اطلاعات پیرامون آن نیز زیاد بود و همین امر منجر به ایجاد ترس غیرمنطقی و التهاب و در نهایت واکنش هیجانی در بین مردم شده بود. از طرفی با لزوم وجود ترس منطقی برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی مواجه بودیم و از طرف دیگر باید وضعیت را به آرام سازی روانی سوق می‌دادیم. در این شرایط از طریق سامانه ۴۰۳۰ و سایر امکانات موجود در کشور توانستیم سطح کشور را به آرام‌سازی و در عین حال رعایت پروتکل‌ها سوق دهیم اما به تدریج عادی انگاری رعایت پروتکل‌ها از سوی مردم منجر به ایجاد موج دوم و سوم کرونا شد.»
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور ادامه داد: «در شرایط فعلی تمامی افرادی که دچار بیماری شدند و یا در خانواده خود عزیزی را از دست دادند از نظر روانی با مشکلاتی مواجه شده‌اند. در پیش از پاندمی کووید ۱۹ با امکان برگزاری مراسم عزاداری و همدلی مردم با خانواده‌ها شرایط درک از دست دادن عزیزان راحت‌تر بود اما اکنون این سوگ را باید در خود حفظ کنیم و مردم با سوگ در خود فرورفته‌ای مواجه‌اند.»
وی یادآور شد: «شرایط روان مردم مخاطره آمیز است و اثرات دراز مدت آن در دوران پسا کرونا خود را بروز خواهد داد به طوری که مردم دچار افسردگی روانی و مشکلات روانی پسا کرونا خواهند شد، از این رو از جمله اقدامات سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور تولید بسته‌های آموزشی در راستای تغییر سبک زندگی جدید مردم است.»
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره همچنین با اشاره به اهمیت اعتماد سازی ملی در شرایط فعلی گفت: «مردم به علت عدم ارائه پیام‌های یکدست در سطح کشور مجبور به مراجعه به رسانه‌های بیگانه و مغروض و فضای مجازی هستند، ما باید از طریق اقناع سازی، اعتماد سازی و هماهنگی در ارائه اطلاعات اعتماد ملی را ایجاد و سلامت روان را از حاشیه به متن منتقل کنیم.»
وی افزود: «در حال حاضر مردم همچنان ابهام دارند، شایعات زیاد است و همچنان نیازمند صحبت کردن و گفت‌وگو و مشاوره‌اند. مردم همچنان التهاب دارند و باید به سوالات آنها پاسخ داده شود. باید اطلس روانشناختی شهرها را آماده کنیم و آمار دقیقی را در اختیار مسئولان قرار دهیم. مداخلات روانشناختی باید نهادینه شود و زیر ساخت‌های لازم فراهم شود، در این زمینه سازمان نظام روانشناختی آماده همکاری و در اختیار قرار دادن سرمایه‌های اجتماعی خود به سایر نهادهای اجرایی کشور است.»
Family and Corona
Family and Corona
کلیک کنید
دیدگاه‌ها
زندگی میکنم هیچ سالی مثل امسال سال 99 تهران رو
مثل شهر پر از درد وغم وافسردگی ندیدم. حالا ببینید
شهرهای کوچک چه وضعی دارند. آینده ای پر از
درد وخشم جامعه را فرا خواهد گرفت.
عجب روزگاریست.