روند از بین رفتن زاگرس وقتی شروع شد که هنوز ریزگردها نیامده بودند. ریزگردها میخ‌های تابوت زاگرس هستند! تابوتش را قبلاً خودمان آماده کرده‌ایم؛ با سوزاندن درختان بلوط 500 ساله، آن هم برای تهیه‌ي زغال!

طبق آخرین آمار، 19 هزار خانوار ساکن در 370 روستای حاشیه جنگل‌های چهارمحال‌ و بختیاری، سالانه هزار هکتار از جنگل‎های اين استان معادل 447 هزار مترمکعب چوب درختان بلوط و بنه را به بهانه تامین سوخت و تولید زغال می‌سوزانند؛ با پشتیبانی بیش از 100 کوره در استان. اوضاع لُرستان و کهگیلویه ‌و بویراحمد هم بهتر از چهارمحال‌وبختیاری نیست. خوزستان و کردستان و ایلام و کرمانشاه را هم اضافه کنید. کلاً زاگرس را اضافه بفرمایید. داریم زاگرس را زغال می‌کنیم و سر قلیان می‌گذاریم.

اما آیا لیلی می‌تواند جلوی زغال شدن بلوط‌ها را بگیرد؟

اگر شما همین امروز که اتفاقاًفصل کاشت بلوط است یک بذر بلوط را که همان میوه بلوط است در خاک بگذارید، بهار 94 جوانه می‌زند. اما این جوانه بعد از 4-5 سال به اندازه 70 سانتي‌متر رشد می‌کند و 40 سال طول می‌کشد تا بتواند بلوط بدهد، اما همین بلوط که بعد از 40 سال بار می‌دهد در یک چشم به هم زدن زغال می‌شود!

 اوضاع در چهارمحال‌وبختیاری اوضاع به‌سامانی نیست. همین شهریور امسال بود که 15 تن زغال بلوط در اين استان کشف شد. جنگل‌های 5 منطقه بازُفت، اردل، لُردگان، دوراهان و فلارد با 307 هزار هکتار وسعت، کانون‌های عمده مناطق جنگلی در استان چهارمحال و بختیاری هستند که 98 درصد پوشش عمده جنگلی این مناطق را درخت بلوط تشکیل می‌دهد؛ درختانی بزرگ که سن برخی از آنان تا 500 سال می‌رسد.

در تحقیقاتی که با حضور کارشناسان کشورهای خارجی در "لرستان" انجام شده ارزش ریالی هر درخت بلوط 169 میلیون تومان تخمین زده شده است اما برخي سودجو برای تهیه یک کیسه زغال 2 درخت بلوط را قطع می‌کنند و با قیمت 8 هزار تومان می‌فروشند. طبق قانون برای هر کیلو زغال بلوط کشف شده فقط بین ۵۰۰ تا 2 هزار تومان جریمه صورت می‌گیرد که رقم ناچیزی است.

بعد از بلوط، پسته‌ وحشی تا بنه و بادام وحشی از دیگر گونه‌هایی هستند که زغال می‌شوند. سال‌هاست که مسوولان و کارشناسان تلاش کرده‌اند که جوامع محلی را مجاب کنند که درختان بلوط را قطع نکنند اما تقریبا موفق نشده‌اند. حالا لیلی به میدان آمده تا یک‌تنه مانع از بین رفتن درختان بشود.

چهارمحال‌ و بختیاری یکی از استان‌هایی است که لُرها در آن زندگی می‌کنند(1)؛ از دیرباز، از سپیده‌دم تاریخ. لُرها مردمانی هستند با فرهنگی غنی؛ فرهنگی که اتفاقاً بلوط در آن نقش مهمی دارد. بلوط درخت محترمی برای لُرهاست اما فشار اقتصادی در این سال‌ها و کمبود منابع آب باعث شده است که برخی از این مردم بلوط‌ها را بکُشند و زغال کنند.

 این روند اما حالا به کمک «لیلی» در روستای گِل‌سفید کاملاً متوقف شده است. روستای گِل‌سفید از توابع دهستان مشایخ در بخش حومه مرکزی شهرستان اردل است که حالا در آن هیچ بلوطی قطع نمی‌شود، یعنی لیلی نمی‌گذارد که قطع شود!

تاج‌ماه از زنان روستای گِل‌سفید است. او می‌گوید: ما سال‌ها لیلی را می‌شناختیم اما فکر نمی‌کردیم او بتواند به ما کمک کند. می‌گفتیم از لیلی کاری ساخته نیست. بعد سر و کله یک گروه در روستا پیدا شد که به ما می‌گفتند از لیلی کمک بگیرید. ما اول حرف‌شان را باور نکردیم. گفتند ما NGO هستیم و روی این مسأله کار علمی کرده‌ایم به ما اعتماد کنید. خلاصه آن قدر رفتند و آمدند تا قبول کردیم با زن‌های روستا از لیلی کمک بگیریم.

مهندس میترا البرزی‌منش مدیر انجمن پاما (انجمن پایشگران حامی محیط زیست) است. او درباره استفاده از لیلی می‌گوید: قصدمان این بود که از صنایع دستی این روستا استفاده کنیم. به زن‌ها گفتیم به مردها بگویید درخت قطع نکنند ما در عوض کاری می‌کنیم که شما بتوانید صنایع‌دستی بسازید و بفروشید و درآمدزایی داشته باشید. بعد خواستیم صنایع دستی‌شان را به ما نشان بدهند.

وقتی لیلی را دیدیم مطمئن شدیم که لیلی می‌تواند روستا را نجات بدهد. لیلی عروسکی قدیمی است که در چهار‌محال ‌و بختیاری و کهگیلویه ‌و بویراحمد درست می‌کنند. با چند تکه چوب و کمی پارچه عروسکی می‌سازند که لباس لُری به تن دارد. به زن‌ها گفتیم شما لیلی بسازید، بقیه‌اش با ما.

در تهران و شهرهای دیگر برای آن‌ها مشتری پیدا کردیم و آنها لیلی درست کردند. در واقع به سراغ درآمد جای‌گزین رفتیم تا اهالی روستا از فکر زغال بیرون بیایند. بانوان روستا دور هم جمع شدند و سازمان محلی‌شان را تاسیس کردند، به نام سازمان محلی شولیز. سپس با همکاری اداره منابع طبیعی و آبخيزداري برای درختکاری در 10 هکتار از جنگل‌های قرق منطقه و کاشت بذر بلوط و نگه‌داری آن‌ها تا مدت یک سال قرارداد بستیم و درخواست ثبت ملی و بین‌المللی عروسک لیلی را به استانداری دادیم.

حالا به لطف لیلی داریم کارهای بزرگ‌تری می‌کنیم. امیدوارم بتوانیم روستاهای اطرف گِل‌سفید را هم مجاب کنیم. این روزها در تهران نمایشگاه داریم و تعدادی از بانوان روستا به نمایندگی از سایر اهالی آمده‌اند.

این نمایشگاه تا 26 دی‌ماه هر روز در پاسداران، انتهای نگارستان پنجم، شماره ٤ موزه عروسک‌های ملل برپاست. با یک نجات‌دهنده به نام «لیلی»!

 

 

 

دیدگاه‌ها