امروز 20 دی با سالروز درگذشت امیرکبیر (زادهٔ ۱۱۸۶ خورشیدی در هزاوه، اراک – درگذشتهٔ ۲۰ دی ۱۲۳۰ خورشیدی در باغ فین کاشان) مرد آزاده دوران قاجار است. ميرزا محمدتقي خان اميركبير فرزند كربلايي قربان بيگ فراهاني در سال ۱۲۲۲ ق در هزاوه فراهان از توابع اراك (سلطان آباد پيشين) متولد شد. كربلايي قربان پدر اميركبير در دستگاه ميرزا عيسي (ميرزا بزرگ) پدر ميرزا ابوالقاسم قائم‌‌مقام سمت آشپزي داشت. مادر اميركبير فاطمه‌سلطان دختر استاد شاه محمد‌بنا از اهالي فراهان بود. ميرزا محمدتقي خان به خاطر هوش و استعداد كم‌نظيرش از همان دوران نوجواني مورد توجه ميرزابزرگ و سپس قائم‌مقام فراهاني قرار گرفت و به ترتيب به سمت منشي‌گري آن دو دست يافت و به سرعت مورد توجه قائم‌مقام و عباس ميرزا نايب‌السلطنه قرار گرفت. اولين تجربه سياسي ميرزامحمدتقي خان همراهي خسروميرزا فرزند نايب‌السلطنه و هيئت همراه او در سفرش به روسيه تزاري بود. اين سفر به‌دنبال قتل گريبايدوف وزير مختار روسيه در تهران و در شوال ۱۲۴۴ و به منظور عذرخواهي از واقعه قتل گريبايدوف صورت گرفت.

 ميرزاتقي خان طي سالهاي آتي بيش‌از‌پيش در انجام امور ديواني و غيره لياقت و شايستگي نشان داد و در اواخر دوران سلطنت فتحعلي‌شاه در دستگاه محمدخان زنگنه اميرنظام و پيشكار آذربايجان وارد خدمت شد. چند سال بعد و در ۱۲۵۳ ق ميرزا محمدتقي وزير نظام آذربايجان گرديد. ميرزا محمدتقي كه اينك به اميرنظام ملقب شده بود در ۱۶ شوال ۱۲۵۳ به همراه ناصرالدين ميرزا وليعهد عازم روسيه شد و در ارمنستان (ايروان) با نيكلاي اول تزار روسيه ملاقات كرد. از مهمترين مأموريتهاي سياسي اميرنظام در دوران سلطنت محمد شاه رياست نمايندگي دولت ايران در كميسيون صلح ارزنة‌الروم بود كه به عنوان «وكيل تام الاختيار» ايران در ماه صفر ۱۲۵۹ آغاز شد و به‌رغم تمام مشكلاتي كه بروز كرد پس‌از چهار سال كه از اقامت اميركبير در عثماني سپري مي‌شد قرارداد صلح مطلوبي با عثماني به امضا رسيد.

پس از عقد قرارداد صلح در ۱۶ جمادي الثاني ۱۲۶۳ اميرنظام سخت مورد تشويق و تفقد محمدشاه قرار گرفت. اميرنظام كه از سالها قبل با ناصرالدين ميرزا الفت و نزديكي پيدا كرده بود پس از فوت محمدشاه مقتدرانه مقدمات و اسباب بر تخت نشستن ناصرالدين شاه را فراهم آورد و در ۱۴ شوال ۱۲۶۴ سلطنت ناصرالدين شاه را اعلام كرد. از تاثيرگذارترين اقدامات اميركبير تأسيس دارالفنون بود كه پس از تلاشهاي بسيار در ۵ ربيع‌الاول ۱۲۶۸ و فقط ۱۳ روز قبل از قتل اميركبير افتتاح شد. اميركبير در همان دوران كوتاه صدارت (۱۲۶۴─ ۱۲۶۸ ق) گامهاي استواري براي توسعه اقتصادي و صنعتي كشور و نيز رشد اقتصاد تجاري كشور برداشت و براي مثبت شدن تراز بازرگاني خارجي ايران تلاشهاي فراواني انجام داد. انتشار روزنامه وقايع‌اتفاقيه، تلاش براي ترجمه و انتشار كتب از ديگر اقدامات اميركبير بود.

 اميركبير كه خود فردي مذهبي بود در ارتقاء شأن و منزلت علما و روحانيون كوشيد. به‌ويژه نقش برجسته اميركبير در سركوب شورش باب و از ميان برداشتن فتنه ‌بابيه كه با محاكمه و اعدام سيد علي‌محمدباب به‌پايان رسيد، روابط اميركبير و علماي ديني را بيش‌از‌پيش تحكيم بخشيد. وطن‌دوستي و مخالفت شديد اميركبير با نفوذ كشورهاي خارجي در ايران، تلاش براي برقراري عدالت و امنيت، جلوگيري از شكنجه و آزار متهمان و مجرمان، جلوگيري از پناهندگي جنايتكاران و مجرمين سياسي و غيره در سفارتخانه‌هاي خارجي و تلاش براي قطع ارتباط جاسوسي – اطلاعاتي اتباع داخلي براي نمايندگان خارجي از ديگر اقدامات اصلاح گرانه اميركبير در طول دوران كوتاه (چهار ساله) صدارت بود.

 اميركبير كه از همان آغاز صدارت سخت مورد حمايت و اعتماد ناصرالدين شاه قرار گرفته بود در روز جمعه ۲۲ ربيع‌الاول ۱۲۶۵ با ملكزاده خانم عزت‌الدوله خواهر تني شاه ازدواج كرد. اميركبير در محرم ۱۲۶۸ از مقام صدارت عظمي عزل شد و در شب شنبه ۱۸ ربيع‌الاول ۱۲۶۸ توسط حاجب‌الدوله در حمام فين كاشان به قتل رسيد. قابل توجه است كه كالبد امير را ابتدا در همان كاشان دفن كردند. به روايت ميرزا جعفر حقايق نگار خورموجى روز بعد از قتل جسدش را به گورستان «پشت مشهد» كاشان بردند. پهلوى گور حاج سيد محمدتقى نامى به خاك سپردند. چند ماه بعد، به پايمردى همسرش عزت الدوله كالبد اميركبير را به كربلا حمل كردند و در اتاقى كه در آن به سوى صحن امام حسين (ع) باز مى شود به خاك سپردند و اين شعر حماسى پرسوز را بر سنگ گور او نقش كردند: آه كه در جهان دون، از صدمات اين غما ‎ عالم روز واپسين گشت عيان به عالما خاك ملال از جهان، رفت به هفتم آسمان‎ رفت به گلشن جنان، وارث آصف جما‎ كارگشايى متقى، حارس ملك دين تقى ‎ آنكه ز سهم او شقى، شد به سوى جهنما‎ بست چه بار زين سفر، روح امير نامور ‎ شد زمدار تا مدر، ماه صفر محرما‎ هاتف رحمت خدا، خواند به گوش اين ندا ‎ كز در بندگى درآ تا كه شوى مكرما‎ مال وفات او ز غم، كلك سرور زد رقم ‎ گفت كه بى زياد و كم آه امير اعظما نكته: - در متن فوق آمده «پهلوى گور حاج سيد محمدتقى نامى» كه اين سيد محمد تقي نام همان سيد محمد تقي پشت مشهدي از علماي بنام و مشهور قرن سيزدهم كاشان است كه به عقيده برخي حتي به حضور حضرت ولي عصر نيز شرفياب شده اند. - در دوران قاجار رسمي وجود داشته كه جنازه را براي مدت چند سالي در سردابه هايي مخصوص اصطلاحاً به امانت مي گذاشته اند تا رطوبت جسد گرفته شود و سپس آنرا به عتبات عاليات حمل مي نموده اند كه نحوه دفن اميركبير نيز به همين صورت بوده است. مرقد امير كبير درست در حجره جنوب شرقي صحن، يا حياط مسقف شده فعلي حرم سيد الشهدا، قرار دارد. به عبارت ديگر كساني كه در صف نخست نماز جماعت، در مكان مسقف شده كنوني بايستند، مرقد امير در موازات شانه چپ آنها جاي مي گيرد. در حال حاضر پس از مرمت هاي جديد، سنگ مزاري براي ايشان، روي ديوار حجره نصب شده تا نشاني از آن بزرگ مرد باشد.

دیدگاه‌ها