پدیده گرد و غبار چند سال است كه گریبان كشور به ویژه قسمت‌هاي جنوبی و غربی را گرفته و مشكلات زیادی را برای اهالی این مناطق به وجود آورده است.
به اعتقاد كارشناسان گرد و غباری كه در كشور وجود دارد از دو منشاء داخلی و خارجی است كه 5 درصد آن داخلی و 95 درصد منشاء خارجی دارند كه كشورهاي عراق و سوریه به ترتیب بیش‌ترین میزان تولید گرد و غبار را در منطقه داشته و كشورهای دیگری مانند عربستان، اردن و حتی كشورهای واقع در شمال آفریقا نيز در بروز این پدیده روي كشور ما تاثیر دارند.
كارشناسان معتقدند علت اصلی موضوع گرد و غبار كه در چند سال گذشته شدت گرفته، خشكسالی‌ها و خشك شدن برخی تالاب‌هاست، احداث سد توسط كشور تركیه در بالادستی كه مانع از سرازیر شدن آب به پایین دست و كاهش رطوبت می‌شود، مثل خشک شدن هور‌العظیم در خوزستان از دیگر دلایل بروز این پدیده است.
همچنین خشك شدن تالاب بین‌المللی هامون در سیستان و بلوچستان به دلیل كم شدن ورودی آب آن ناشی از رعایت نشدن حق‌آبه ایران از سوی افغانستان نیز در این پدیده موثر بوده است.
"امیر کرملاچعب" يكي از فعالان حوزه محيط زيست كشور مي‌گويد: برای مبارزه با پدیده گرد و غبار باید دنبال یك تئوری بیولوژیكی باشیم تا كم‌ترین آسیب به محیط زیست وارد شود.
يكي از اين راهكارها پاشيدن مالچ (مالش) است، اما مالچ‌پاشی به دلیل وجود مواد شیمیایی در ماده مالچ، عوارض زیست‌محیطی زیادی به 
همراه دارد که در برخی موارد جبران‌ناپذیر است.
همراه دارد که در برخی موارد جبران‌ناپذیر است.در حال حاضر مالچی که در بیابان‌های کشور استفاده می‌شود، فرآورده شیمیایی است و بعد از پاشیده شدن در منطقه مورد نظر، محیط را کاملا سیاه می‌کند و این موجب بالا رفتن درجه حرارت در آن منطقه می‌شود.
همچنین مواد شیمیایی ماده مالچ دارای بو است و به علت سیاه بودن مثل این است که آن بخش از زمین آتش گرفته است در نتیجه به مرور محیط زیست منطقه از بین می‌رود. این در حالی است که اثر مالچ بعد از چند سال از بین می‌رود و در برخی مناطق دست‌اندرکاران دوباره آن را تمدید می‌کنند.
یکی از روش‌های جلوگیری از حرکت شن‌های روان در مناطق بیابانی و شن‌زار، کاشت بوته‌های سازگار با کم‌آبی و شن‌زارهاست.
در این روش جدید، گیاهان سازگار با آب و هوای منطقه را مستقیماً و بدون کاربرد مالچ یا احداث دیواره باد شکن روی تپه‌های شنی کشت می‌نمایند. پس از چند سال با تکرار عملیات کشت تپه‌های شنی تدریجاً تثبیت شده و جامعه گیاهی مناسبی روی تپه‌های شنی ایجاد می‌گردد. این روش را می‌توان برای تپه‌های مورد استفاده قرار داد که زیاد فعال نبوده و ارتفاع آن‌ها از ۲ تا ۳ متر تجاوز ننماید.
در این طریقه با ایجاد موانع یا وسائل بازدارنده‌ای مانند ساقه‌های نی، لوئی، گزیا ساقه‌های خشبی گیاهان دیگر و همچنین موانع تخته‌ای که به قواصل معینی از همدیگر روی تپه‌های شنی بعنوان باد شکن احاث می‌گردد، از حرکت ذرات شن جلوگیری می‌کند.
تکنیک اجرا
در فواصل بین این بادشکنها که متناسب با ارتفاع آن‌ها متغیر است قلمه و یا نهال گیاهان سازگار در منطقه مورد نظر راکشت می‌نمایند. این بادشکنها سرعت باد را تا حد آستانه فرسایش کاهش داده و به طور موقت از حرکت مکانیکی ذرات شن جلوگیری می‌نماید. در طی این مدت به علت پایدار شدن خاک محل استقرار گیاه بذر، قلمه یا نهال‌های کشت شده فرصت دارند تا به رشد و نمو طبیعی خود ادامه داده و نهایتاً در اثر رشد و گسترش ریشه ناحیه مورد نظر را بطور دائم تثبیت نماید.
در روش‌های قبلی از مالچ که ماده‌ای گران‌قیمت است و هزینه زیادی برای مالج‌پاشی پرداخت می‌شود در حالی که می‌توان با روش‌های ارزان‌تر و مطلوب‌تر این کار را انجام داد.
حدود یک دهه است که کشور با پدیده ریزگردها مواجه شده است و در حال حاضر بیش از ۲۰ استان کشور با این پدیده درگیر هستند. تا کنون ریزگردها مشکلات زیست‌محیطی زیادی را به همراه مشکلات تنفسی برای مردم استان‌های کشور ایجاد کرده است.
از جمله منطقه سیستان، وجود توفان‌های گرد و خاک در بیش از ۱۶۰ روز از سال در منطقه سیستان زندگی مردم را به مخاطره انداخته و به یکی از موانع اصلی توسعه منطقه تبدیل شده است. چالش اصلی بر سر توسعه منطقه سیستان قبل از انجام هر کاری، تثبیت شن‌های روان است که متاسفانه کار تثبیت شن های روان در منطقه سیستان به فراموشی سپرده شده واین موضوع خسارت‌های زیادی به بخش کشاورزی و سلامت جسمانی مردم وارد کرده است
در روش جدید و مبتکرانه با ایجاد موانع یا وسائل بازدارنده‌ای مانند ساقه‌های نی، لوئی، گزیا ساقه‌های خشبی گیاهان دیگر و همچنین موانع تخته‌ای که به قواصل معینی از همدیگر روی تپه‌های شنی به عنوان باد‌شکن احاث می‌گردد، از حرکت ذرات شن جلوگیری می‌نمایند در فواصل بین این بادشکنها که متناسب با ارتفاع آن‌ها متغیر است قلمه و یا نهال گیاهان سازگار در منطقه مورد نظر راکشت می‌نمایند. این بادشکنها سرعت باد را تا حد آستانه فرسایش کاهش داده و به طور موقت از حرکت مکانیکی ذرات شن جلوگیری می‌نماید.
ارایه راه حل برای برای حل مشکل موجود
بهتر است به جای مالچ‌های شیمیایی از خاک رس استفاده شود زیرا با پاشیدن مقداری آب بر روی آن سفت می‌شود و از بروز گرد و غبار جلوگیری می‌کند و هم این که رنگ آن مانع افزایش حرارت در منطقه می‌شود.
هر گونه فعالیت زیست‌محیطی باید با مطالعه و مستندات علمی انجام شود، در برخی مناطق مانند خوزستان نیازی به مالچ‌پاشی نیست زیرا منطقه مرطوب است و با کاشت بذر می‌توان موجب تثبیت شن‌های روان شد و همچنین گیاهان سازگار با آب و هوای منطقه را مستقیماً و بدون کاربرد مالچ یا احداث دیواره باد‌شکن روی تپه‌های شنی کشت می‌نمایند. پس از چند سال با تکرار عملیات کشت تپه‌های شنی تدریجاً تثبیت شده و جامعه گیاهی مناسبی روی تپه‌های شنی ایجاد می‌گردد. این روش را می‌توان برای تپه‌های مورد استفاده قرار داد که زیاد فعال نبوده و ارتفاع آن‌ها از ۲ تا ۳ متر تجاوز ننماید.
همچنين پروفسور "پرويز کردوانی" نيز راهکار بسیار مناسبی در اين خصوص پیشنهاد داده که بسیار مناسب و تاثیر گذار است.
وي مي‌گويد: پیشنهاد کردم که بروید شن و ریگ بپاشید. یعنی باید از طبیعت استفاده کنیم. از پوشش‌های بیابانی استفاده کنیم. در ایران هم داریم نمونه‌هایی که پوشیده از شن و ریگ باشد. یعنی شدیدترین باد و شدیدترین باران می‌آید و هیچ اتفاقی نمی‌افتد. نمونه‌اش از یزد به سمت بافق ۱۰۰ کیلومتر است. این منطقه پوشیده از ریگ است؛ باد و باران می‌آید هیچ اتفاقی نمی‌افتد و فرسایش ایجاد نمی‌شود. حتی باد تند می‌آید در این منطقه نیازی به عینک زدن هم نیست چون گرد و غبار ندارد.
همچنین از اردکان به سمت انارک و جندق دو طرف جاده ریگ است. اینجا شدیدترین باد هم بیاید اتفای نمی‌افتد و در سد پیشین در سیستان و بلوچستان هم همین است؛ شدیدترین باد هم بیاید اتفاقی نمی‌افتد و پس بهتر است برویم از پوشش بیابانی استفاده کنیم. ریگ چند حسن دارد:
اولاً: فراوان است. در همین عراق هم ریگ فراوان است. ۲۰ رود بزرگ به عراق می‌ریزد. به همین دلیل مخروط‌افکنه‌شان پر از شن و ماسه و ریگ است. فقط هزینه حمل دارد. فرض هم بگیریم که نباشد به هرحال ارزان‌تر از مالچ و تمیز‌تر از آن است.
در اصفهان شن و ماسه دیگر ندارد. از کوه شن و ماسه درست می‌کنند. حتی این شن و ماسه ارزان‌تر از مالچ به دست می‌آید. بر خلاف مالچ که نمی‌شود روی آن تردد کرد می‌توانند غلتک بزنند تا تثبیت هم شود. حتی امکان گردشگری هم دارد؛ درخت بکارند و هتل بسازند و ... به هر حال یک بار برای همیشه است.
لذا از مسوولین مربوط درخواست داریم این راه حل علمی و عملی هر چه زودتر برای از بین بردن خطر آلودگی که جان ایرانیان را به خطر انداخته دست به کار شوند تا محیط زیست کشورمان را نجات دهیم و این معضل را برای همیشه حل نماییم با این راه حل ساده!
لازم به ذکر است هزینه مالچ لیتری 2 هزار تومان است که مبلغی بسیار بالا است نسبت به ریگ که فقط هزینه حمل و نقل را دارد بسیار ناچیز است.
منبع: سایت محیط زیست
کلیک کنید
