بر اساس آخرین آمار حدود 1 میلیارد انسان از سوءتغذیه و گرسنگی رنج میبرند که از این میان حدود 50 درصد در آسیا و 25 درصد در آفریقا زندگی میکنند. در مقابل این گرسنگان اما حدود 2 میلیارد نفر در دنیا دچار اضافهوزن و چاقی هستند. از برنامههای مهم سازمان جهانی خواروبار (فائو) و دیگر سازمانهای بینالمللی، حذف گرسنگی تا پایان 2030 در دنیا با همراهی و مشارکت اهالی زمین است. اخیراً برنامه جهانی غذا (World Food Programme)که از سوی سازمان ملل متحد ارائه گردیده بود به خاطر تلاش در مبارزه با گرسنگی و بهبود شرایط صلح در مناطق دچار درگیری، برنده جایزه صلح نوبل سال ۲۰۲۰ میلادی شده است. شاخه کمک غذایی سازمان ملل متحد که بزرگترین نهاد انسانی جهان در زمینه امنیت غذایی و رفع گرسنگی است، اعلام کرده است هنوز یکنهم جمعیت جهان غذای کافی ندارند. لذا نیاز به همبستگی و همکاری چندجانبه بیش از هر زمانی آشکارتر است.
وقتی در رابطه با غذا صحبت میکنیم میتوان آن را از دو بعد امنیت غذایی و ایمنی غذایی مورد کنکاش و بررسی قرار دهیم که دو مقوله کاملاً متفاوت و جدا از هم هستند.
در بررسی امنیت غذایی بر اساس تعاریف مختلف بینالمللی پارامترهای مختلفی ارائه گردیده است که اهم آنها 4 پارامتر و شاخص ذیل میباشد.
فراهم بودن غذا و مواد غذایی در همه ایام، دسترسی به غذا (هم دسترسی فیزیکی و در دسترس بودن غذا و هم فراهم بودن شرایط اقتصادی خانوار برای خرید غذا)، دانش لازم برای به دست آوردن، پردازش و درک اطلاعات اولیه در مورد غذا و بهطور خلاصه سواد تغذیهای و درجه ایمنی و مغذی بودن و مفید بودن غذا و بهطور خلاصه فراهم بودن غذای سالم
در حال حاضر در کشور عزیزمان ایران در مقوله امنیت غذایی با 3 چالش اساسی و ریشهدار مواجه هستیم:
- کرونا در ابعاد جهانی و ملی
- تحریم های شدید و ناجوانمردانه اقتصادی
- وضعیت اقتصادی ناپایدار
متاسفانه این سه عامل در صورت ادامهدار شدن در درازمدت میتواند امنیت غذایی را در کشور تحتالشعاع قرار دهد و خسارات و صدمات جبرانناپذیری را به سلامت جامعه وارد نماید، لذا ضرورت بررسی، واکاوی موضوع و ارائه راهکارهای کارشناسی و تخصصی برای برقراری امنیت غذایی کشور بیش از هرزمان دیگری احساس میشود.
در دوران شیوع کرونا اما ایران توانست از معدود کشورهای دنیا باشد که حتی در مقایسه با کشورهای توسعهیافته تنوع و کفایت مواد غذایی را در کشور چه به لحاظ فراوانی و چه به لحاظ دسترسی فیزیکی فراهم نماید تا جاییکه در روزهایی که در اروپا فروشگاههای عرضه مواد غذایی توسط مردم متمدنشان غارت میشد، در ایران گوئی اتفاقی نیفتاده و در شرایط کاملاً عادی تنوع، ارائه و کفایت محصولات و مواد غذایی کاملاً حفظ شده بود، گرچه این فراوانی و تنوع بر اساس تعریف امنیت غذایی یکی از شاخصهای لازم و مهم میباشد ولی بر اساس پارامترهای دیگر تعریف امنیت غذایی کافی نیست.
عوامل سهگانه و تهدیدآمیز فوق که به آنها اشاره گردید عمدتاً مداخله دولتمردان، سیاستمداران و مسئولین اجرایی کشور را میطلبد که ضرورت توجه به آنها در وضعیت هشدار و قرمز قرار دارد.
اما مردم نیز با ورود به نحوه مصرف و توجه به آموزههای اعتقادی، مذهبی، ملی و اخلاقی میتوانند تا حدود زیادی مانع بروز نا امنی غذایی در کشور باشند که لازم است تکتک هموطنان عزیز با درک شرایط موجود به سهم خود در برقراری امنیت غذایی مشارکت نمایند.
بر اساس مطالعات و آمارهای ارائهشده هرسال 3/1 میلیارد تن ضایعات مواد غذایی در دنیا وجود دارد که این ضایعات معادل یکسوم کل مواد غذایی تولیدشده برای مصرف انسانهاست و میتواند غذای کافی برای 2 میلیارد نفر انسان گرسنه را در سال فراهم نماید. در کشور ما نیز بر اساس بررسیهای به عمل آمده حدود 30 درصد ضایعات غذا از چرخه تولید تا مصرف وجود دارد. چرخه و زنجیره غذا از مزرعه شروع میشود و پس از طی چرخه فرآوری و عرضه به سفرهها میرسد. بر اساس گزارش سازمان جهانی خواربار و کشاورزی (فائو)، هرروز بهازای هر نفر 134 کیلوکالری غذا در ایران به هدر میرود، یعنی سرانه هدررفت روزانه غذا در ایران 134 کیلوکالری است. سهم ایران از کل غذایی که هرسال در جهان به هدر میرود 2.7 درصد اعلام شده است. بر همین اساس ضایعات موادغذایی در ایران معادل ٣٥میلیون تن است این در حالی است که در اتحادیه اروپا با ٢٧ کشور عضو، تنها ٩٠میلیون تن مواد غذایی راهی زبالهها میشود. یک پژوهش علمی ارزش مادی ضایعات مواد غذایی در ایران را ١٥میلیارد دلار برآورد کرده که اگر این رقم را با درآمد نفتی در شرایط غیر تحریم مقایسه کنیم، متوجه میشویم که مردم ما معادل تقریباً 50 درصد درآمد نفتیمان را با ضایعات غذا به سطل زباله میریزند. بیشترین ضایعات غذا در ایران مربوط به نان، میوه، برنج و سبزیجات است.
لذا ساماندهی و ورود اورژانسی کشور جهت جلوگیری از آمار 30 درصدی ضایعات غذا در کشور با آموزش و ارتقاء فرهنگ عمومی جامعه در جهت اصلاح الگوهای ناصواب مصرف که متاسفانه در بسیاری از خانوادههای شهری نهادینه شده است میتواند تا حدود زیادی ناامنی غذائی را از ما دور کند و در صورت طولانی بودن یا تداوم وضع موجود آن را به تأخیر بیندازد. همه ما ایرانیان سربازان برقراری امنیت غذایی هستیم که با برداشتن قدم اساسی جلوگیری از اسراف و ضایعات مواد غذایی میتوانیم نقش سازنده خود را ایفا نماییم. باشد که سیاستمداران، دولتمردان و مسئولین اجرائی کشور هم بسان فرماندهان امنیت غذایی به وظایفشان عمل کنند. انشاءالله
دکتر جلالالدین میرزای رزاز