یکی از آثار تاریخی گم‌نام شهر خرم‌آباد، پلی موسوم به پل گپ gap (بزرگ) است که در حد فاصل میان سبزه‌میدان و میدان آزادی(مجسمه) بر روی رودخانه‌ای که از وسط شهر خرم‌آباد عبور می‌کند، قرار دارد.
سبک بنا متعلق به دوره صفویه است. تاریخ دقیق ساخت پل چندان روشن نیست. بنابه نوشته مرحوم علی‌محمد ساکی مؤلف کتاب «جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان» این پل در زمان سلطنت شاه‌سلطان حسین صفوی آخرین پادشاه صفوی ساخته شده است و از بناهای علی‌مردان‌خان، والی معروف لرستان می‌باشد.
ولی حمید ایزدپناه مولف کتاب «آثار باستانی و تاریخی لرستان» ساخت آن را بنا بر روایات سینه به سینه به زمان سلطنت شاه طهماسب و شاه عباس صفوی یعنی اوایل حکومت صفویه نسبت می‌دهد.
لازم به توضیح است دوره صفویه یکی از عصر‌های درخشان ایران به لحاظ پل‌سازی به‌خصوص پل‌های شهری است.
پل گپ خرم‌آباد در طول تاریخ دارای اسامی متعددی بوده ازجمله به پل علی‌مردان‌خان، پل نو، پل محسنیه، پل صفوی و پل آجری شهرت داشته و امروزه اهالی شهر از آن تحت عنوان «پل گپ» یاد می‌کنند که در گویش لری به معنای پل بزرگ است.
در دور صفوی این پل را به نام سازنده یا تعمیر کننده آن پل علی‌مردان‌خان می‌گفتند. در آغاز دوره قاجار به «پل نو» موسوم شد که احتمالاً در مقایسه با پل کهنه‌تر یعنی پل شاپوری (پل شکسته) که متعلق به دوره ساسانی است و در جنوب شهر قرار دارد بدین نام مشهور شده است.
نام‌گذاری آن به پل گپ نیز احتمالاً بعدها در مقایسه با پل کوچک‌تری که دارای سه چشمه طاق بوده و بر روی رودخانه در جنوب شهر قرار داشه است، بوده است. در برخی منابع از این پل کوچک تحت عنوان «پل هوشنگ» یاد کرده‌اند.
در زمان حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار هم «میرزا محسن‌خان مظفرالملک» حاکم وقت لرستان به دلیل خرابی‌هایی که در آن به وجود آمده بود، تعمیراتی اساسی در این پل به عمل آورد، به همین خاطر مدت‌ها به پل محسنیه شهرت یافت.(حدود سال 1262 خورشيدي)
با توجه به آن‌چه گفته شد، تعمیرات و دخل و تصرفات زیادی در طول تاریخ در ساختمان پل، صورت گرفته است. پل گپ از دوره صفوی تا میانه سلطنت پهلوی تنها معبر رفت و آمد مردم به ساحل شرقی رودخانه بود ودر واقع شهر را به حومه شرقی رودخانه(علی‌آباد-محسن‌آباد- شمشیرآباد– خیابان شریعتی فعلی) و جاده‌های بیرون از شهر متصل می‌کرده است.
در گذشته طول این پل حدود 350 متر و پهنای آن 8.5 متربود. پل گپ هم‌چنین دارای 20 چشمه طاق و 22 پایه بود که بین هر دو پایه یک طاق و بر روی هر پایه یک نیم‌طاق ساخته شده که بر مبنای دقیق محاسبه فنی پل‌سازی زمان خود بنا شده است.
اندازه هر پایه 8.48 متر و دهانه هر نیم طاق 2 متر و هر طاق اصلی 4 متر است. مصالح به کار رفته در موج‌شکن‌ها از سنگ یک لخت و در پایه پل از سنگ و ساروچ است. طاق‌ها از آجر و ساوچ زده شده‌اند. کف رودخانه به فاصله 10 متر از پایین و بالا سنگ‌فرش شده تا از فرسایش پل در برابر سیلاب‌های بهاری جلوگیری به عمل آید.
در گذشته در وسط پل یک شاه‌نشین وجود داشت که شباهت زیادی با شاه‌نشین پل خواجوي اصفهان داشت. این شاه‌نشین عبارت بود از فضایی با دو نیم‌طاق که توسط پله‌های آجری به سطح پایین پل می‌رسید. مردم شهر به هنگام تفریح و استراحت از پله‌های این شاه‌نشین پایین می‌آمدند و به نظاره آب می‌نشستند. استفاده از پل به منظور مکانی برای تفریح و گردش از ویژگی‌های پل‌های دوره صفوی است. کما این که این ویژگی‌ها را هم در پل‌های خواجو و 33 پل اصفهان مشاهده می‌کنیم.
بی‌تردید این پل یکی از چند پل مهم سرزمین ایران بوده است. عکس های به جای مانده از دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی چشم‌انداز بسیار باشکوهی از این پل تاریخی به نمایش می‌گذارند. ساختمان پل با اندک تفاوتی شباهت زیادی به 33 پل اصفهان داشته است. بسیاری از گردشگرانی که در دوره قاجار و دوره پهلوی از خرم‌آباد دیدن کرده‌اند از شکوه و زیبایی آن تعریف و تمجید کرده‌اند. از جمله خانم "ایزابل بیشاب"(1891) که دوره قاجار به خرم‌آباد آمده، درباره اين می‌نویسد:
«یک پل زیبای 28 طاقهای به عرض هجده و طول نهصد پا که با سنگ و گل بنا شده مسافرین را به درون شهر هدایت می‌کند.»
مرحوم «مشاءالله محمدی» در کتاب «خاطرات من از خرم‌آباد قدیم» درتوصیف پل خرم‌آباد در آغاز حکومت پهلوی اول نوشته است:
«تنها پل خرم‌آباد پل بزرگ بود که از موازی سینما استقلال شروع می‌شد و تا اول زندان ادامه داشت. پل تقریباً 30 چشمه داشت. اول پل، دو آسیاب آبی وجود داشت و آخر پل یک آسیاب آبی مقابل کوچه ارزاق. وسط پل کمی عریض تر بود و پله‌هایی داشت که به پایین می‌رفت و هنگام طغیان رودخانه، سیل، اشجاری را با خود می‌آورد مردم از این راه‌پله به پایین رفته رودخانه را تماشا می‌کردند. سنگ‌نوشته‌هایی هم در آن محل گذاشته شده بود که به اندازه یک آدم متوسط‌القامه بود. چون شمال شهر جنگل بود و هنگام طغیان رودخانه، سیل اشجاری را با خود می‌آورد و بعضی از دهانههای پل را مسدود می‌نمود و آب بالا می‌آمد و به سه‌راهی دارایی‌زاده می‌رسید، گاهی خرابی به بار می‌آورد. در نتیجه فرماندار دستور داد وسط پل را خراب کردند و چند چشمه آن را تعویض نمودند.»
جملات پایانی آقای محمدی در واقع اشاره به فاجعه‌ای دارد که در اوايل دهه 1330خورشیدی برای پل صفوی رخ داد: فرماندار وقت آقای «لطف‌علی قوامی» به منظور تسهیل عبور آب رودخانه از دهانههای پل و برای توسعه پل جهت رفت و آمد، بخش میانی آن را منفجر و به شکل ناشیانه ای با احداث چند ستون سیمانی بازسازی کرد که با این عمل پل از شکل و هویت تاریخی خود کاملاً خارج شد و یک تراژدی اسفناک برای پل رقم خورد که علت اصلی آن چیزی جز نادانی و بی‌توجهی مسوولان وقت نسبت به میراث فرهنگی کهن این سرزمین نبود، ولی فاجعه به همین جا ختم نشد بعدها تعداد زیادی از چشمه‌طاق‌های دو طرف پل نیز به علت بی‌توجهی و سهل‌انگاری مردم و مسوولان زیرپوشش جاده، مغازه و ساختمان از دیده‌ها محو گردید.
مقایسه میان تصاویر پل گپ پیش از این فاجعه و بعد از آن واقعاً هر انسان با خردی را متاثر می‌کند: چگونه شهروندان و مسوولان یک شهر حاضر می‌شوند پلی به این عظمت و زیبایی و پیشینه چند صد ساله به چنین روز سیاهی بیافتد. اما جالب‌تر از همه این که به‌رغم سپری شدن حدود 60 سال از این فاجعه تاریخی در شهر خرم‌آباد و تاسیس اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری که متولی حفظ آثار باستانی و تاریخی است، هنوز هیچ اقدام اساسی در جهت بازسازی و مرمت طاقهای میانی این پل عظیم و تماشایی و برداشتن الحاقات اضافی و مغازه‌های پیرامون آن صورت نگرفته است.
این در حالی است که در شهرهای تاریخی کشورهای دیگر حتی ایران خودمان نه تنها اهتمام ویژه‌ای نسبت به حفظ و به‌سازی این‌گونه پل‌ها دارند بلکه عبور و مرور وسائط نقلیه را بر روی آن‌ها ممنوع کرده‌اند و صرفا جهت رفت و آمد عابر پیاده از آن‌ها استفاده می‌شود. نمونه آن 33 پل اصفهان است.
حال پل گَپ خوب نیست!
اگر این روزها از پل گپ خرم‌آباد دیدن کرده باشید، بخوبی مشاهده خواهید کرد که حال پل خوب نیست و نیاز به مرمت اساسی دارد.
بدیهی است در صورت بازسازی این این پل تاریخی با توجه به هم‌جواری با قلعه باشکوه فلک‌الاافلاک و دیگر آثار تاریخی شهر، این بنا می‌تواند یکی از آثار تاریخی جذاب و دیدنی سرزمین لرستان و ایران باشد و در جلب و جذب و گسترش صنعت توریسم در منطقه نقش مهمی ایفا کند.
هر گونه سرمایه‌گذاری در جهت احیا و مرمت این پل علاوه بر آن که به شکوه و زیبایی شهر خرم‌آباد کمک می‌کند، به همان اندازه در رونق اقتصادی شهر نیز با جلب گردشگران داخلی و خارجی موثر است.
تصاویر حاشیه پل گپ در اول اسفند 97
تصاویر قدیمی پل
دورنماي پل صفوي خرم‌آباد در سال 1279
دورنماي پل صفوي يا گپ خرم‌آباد در سال 1302 خورشيدي
نمايي از پل صفوي (گپ) خرم‌آباد و قلعه فلك‌الافلاك در اواخر حكومت رضاشاه (حدود سال 1318) در اين تصوير ديده مي‌شود. (نماي شمالي پل و قلعه)
منابع کمکی: سعادت خودگو
كتاب: لرستان در آیینه تاریخ
کلیک کنید
دیدگاه‌ها
به نظر شما با این وضع اسفناک خرم آباد قطب گردشگری میشه؟؟؟
خرم آباد تبدیل به یک شهر سیل زده و بحران زده شده که هنوز نتونسته خودش ریکاوری کنه
من فکر می کنم شهرداری زورش نمیرسه و توانایی لازم نداره ! استانداری و بقیه دستگاه ها باید کمکش کنن، شهرداری فقط بلد تو کانال تلگرامش از خودش تعریف و تمجید کنه!!!! واگرنه ساماندهی این مشکلات کاری ندارم! نه بوستان شاپوری نه پروژه بهارستان نه آبشار طلایی نه پل های افلاک و شهدای عمران وسراب شهوا هیچکدوم تکمیل نشده!!! بعد آقایون میان تو کانالشون میگن ما بهترین هستیم! با این آسفالت داغون و خیابون های بدون خط کشی و تابلو حتما به استقبال مهمانان نوروزی برید!!!!! مشکلات اصلی رها کردن چسبیدن به پیاده روسازی مطهری و بیمارستان عشایر!