از آنجا که فعالان رسانه و بیش از همه رسانههای محلی کمپین فعالان رسانه و مجلس مستقل آینده محوریت دارند، مناسب میدانم رهیافت جدیدی از رسانههای غیردولتی در ایران را که حاصل سالها مطالعه و تجربه است ارایه کنم.
رسانههای داخلی در این تقسیمبندی به رسانههای حزبی، شبهحزبی و مستقل تقسیم میشوند. ماهواره و شبکههای اجتماعی با توجه به منشا خارجی تولید پیام در اولی و زیرساختها و کنترلهای خارجی در دومی، اسب تروای غربی برای جامعه ایرانی محسوب میشوند.
رسانههای مستقل به ویژه در نواحی و مناطق مختلف در این مواجهه، نه تنها مرزبانان فرهنگی کشور هستند بلکه توان نفوذ در عرصههای فکری و بالاتر از آن فتح جنگ نرم تحمیل شده را دارند. رسانههای حزبی و احزاب با توجه به ساختار سیاسی و نظام ولایی در ایران با واقعیتهای متعددی روبهرو هستند:
اول، واژه حزب با این که بومی است اما ساختار احزاب در کشور بومیسازی نشده است.
دوم، فراگیری و دربرگیرندگی احزاب که از معیارهای مهم ارزیابی است در کشور با وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد و حزب عمدتا در محافل خاص کاربرد دارد.
سوم، برخی از احزاب چندنفره و شبه کاغذی به دلیل این که سطح تماس محدودی با مردم دارند و از توان فکری نخبگان جامعه بیبهرهاند شخصمحور هستند و برنامهمحور نیستند.
چهارم، اغلب این گونه احزاب قدرت اجرایی لازم برای پیگیری خواستههای خود را ندارند.
پنجم، دائمی نیستند و هنگام انتخابات فعال میشوند و برخی از آنها فقط محل مصرف پولهای تبلیغاتی خاص هستند. فصلی بودن فعالیتهای حزبی و اکتفا به صدور بیانیههای مناسبتی متاسفانه به یک رویه غالب در حوزه احزاب تبدیل شده است. خانه احزاب که به تازگی فعال شده نقطه امید فعالان سیاسی مستقل برای ساماندهی این وضعیت البته در یک بازه زمانی مناسب و نه شتابزده به حساب میآید.
ششم، رسانههای حزبی از نظر سیاستها و منابع مالی به حزب وابسته هستند و این یک امر پذیرفته شده نزد همه فعالان سیاسی است.
هفتم، شفافیت منابع مالی و درآمدی احزاب و گزارش آنها به مردم لازمه کار حزبی است اما در جهان سوم به طور معمول انتشار نمییابد.
هشتم، از همه آنها مهمتر کمپین فعالان رسانه و مجلس مستقل آینده نشان داد که احزاب و بخش کثیری از نیروهای سیاسی و اجتماعی جامعه در ساختار دوقطبی نمیگنجند و نظام سیاسی برای جذب و مشارکت حداکثری باید جای ویژهای برای فعالان مستقل سیاسی با توجه به قدرت بازیگری آنها در نظر بگیرد.
به هر حال، تشکلهای سیاسی دارای پروانه فعالیت از کمیسیون ماده 10 احزاب و جمعیتها حق انتشار عقاید و مواضع خود را دارند و داشتن ارگان رسمی و رسانه حزبی حق قانونی آنهاست. رسانههای حزبی با توجه به تعداد محدود احزاب اصلی در کشور از نظر کمیت زیاد نیستند. اکثریت قریب به اتفاق رسانهها، کمترین ارتباط سلسله مراتبی با احزاب ندارند و مستقل هستند.
اما تعداد محدودی از رسانهها باقی میمانند که نه در ساختار حزبی تعریف شده اند و نه مستقل از سیاستهای احزاب هستند. ارگان رسمی هیچ حزبی نیستند و منابع مالی تعریف شده و بودجه شفاف حزبی ندارند اما مستقل از چپ و راست رایج سیاسی فعالیت نمیکنند. منافع مردم در این رسانهها در حاشیه مصالح حزبی قرار میگیرند.
در همه جای دنیا پذیرفته شده که وفاداری حزبی نزد اعضا اصلی و در سطح پایینتر برای هواداران از بالاترین نوع وفاداری ها باشد و رسانههای حزبی از این قاعده مستثنی نیستند. اما آنچه که پذیرفتنی نیست وفاداریهای افراطی شبهحزبی است. این گونه از رسانهها که تعدادشان بسیار محدود است، عمدتاً شخصمحور هستند و منابع مالی فراوانی دارند و از بالای سر مردم و سایر رسانهها و حتی در مواردی بالاتر از جایگاه رسانههای حزبی سخنپراکنی میکنند درحالی که جایگاه قانونی احزاب و رسانههای حزبی را ندارند.
از این رو ، شاهد سه دسته فعال رسانه در کشور هستیم:
فعال رسانه حزبی، پیش از آن که فعال رسانه باشد عضو حزب است و منافع حزبی برای او حرف اول را میزند و رقابت با سایر احزاب و نفوذ در افکار مردم را با هدف کسب قدرت هرچه بیشتر حزبی انجام میدهد.
فعال رسانه مستقل در چارچوب قوانین موضوعه از اصول حرفهای پیروی میکند. ساختار سیاسی را میشناسد و ارزشهای آن را ترویج میکند. به عنوان یکی از اصلیترین گروههای مرجع جامعه همتراز و حتی بالاتر از سایر گروهها به مصالح مردم فراتر از چپ و راست رایج و گروهبندیهای سیاسی توجه کافی دارد. مستقل از دولتها، اشخاص، احزاب و تشکلهای سیاسی به آینده و منافع ملی میاندیشد.
فعال رسانه مستقل به اشخاص و گروههای سیاسی هیچگونه وابستگی اقتصادی ندارد و از منابع محدود خارج از حوزه سیاست و عمدتاً زمینههای صنفی امرار معاش میکند. فعال رسانه شبهحزبی، تعریفی مغایر با این دو فعال رسانه دارد.
انتخابات، یکی از بزرگترین صحنه های اثرگذاری فعالان رسانه در سرنوشت سیاسی و اجتماعی جامعه است. مردم به فعالان رسانههای مستقل اعتماد کامل دارند و توصیههای آنها را به سرعت در ارتباطات میان فردی و شبکههای اجتماعی منتشر میکنند.
کمپین مجلس مستقل آینده به عنوان یک مدل همکاری خودجوش ، فراگیر و راهبردی فعالان رسانه در بالاترین سطح مشارکتهای اجتماعی و سیاسی یعنی انتخابات مجلس شورای اسلامی در این روزها به خوبی شناخته شده است.
بر اساس این تقسیمبندی، سه نوع پیام در فضای رسانه تولید و توزیع میشود:
پیام حزبی برای اعضا و هواداران و نشر آن در جامعه برای تاثیرگذاری بر مردم و کسب قدرت حزبی هر چه بیشتر از وظایف ذاتی رسانههای حزبی است. پیام حزبی چیزی شبیه بیانیه است و در آن منافع حزبی حرف اول را میزند.
رسانههای مستقل به ویژه در نواحی و مناطق مختلف کشور نزدیکترین سطح تماس را با مخاطبان طلایی و مردم دارند. به دلیل عدم وابستگی به اشخاص و گروههای سیاسی مورد وثوق جامعه هستند. پیامهای تولیدی آنها به سرعت در ارتباطات میان فردی توزیع و فراگیر میشود. کمپین مجلس مستقل آینده مصداق بارز این نوع پیام است که بیش از همه رسانههای محلی آن را در سراسر کشور فراگیر ساختهاند. پیام رسانههای شبه حزبی در هالهای از ابهام قرار میگیرد. در این نوع از رسانه، منبع تولید پیام به طور مطلق خارج از رسانه است و ربطی به حوزه رسانه ندارد. درحالی که فعالان رسانههای حزبی هم حق اظهار نظر دارند و فقط واسطه انتقال پیام نیستند.
مخاطب در این رهیافت، تقسیمبندی خاصی دارد. مخاطب علاقهمند به فعالیتهای حزبی در انتهای فرایند به توزیع پیامهای حزبی به عنوان مخاطب عام و نه هوادار اقدام میکند. مخاطبان طلایی و نخبگان فکری جامعه اغلب مستقل از گروههای سیاسی و در تعامل نزدیک با رسانهها هستند. اکثریت مردم از این نخبگان پیروی میکنند و در این چارچوب قرار میگیرند. معنای دیگر این گزاره این است که مردم از رسانههای مستقل تبعیت میکنند.
فراگیر شدن کمپین مجلس مستقل آینده، آن هم در کمترین زمان ممکن و فقط با سرمایه اجتماعی در برابر بودجههای سنگین تبلیغاتی که سالهاست صرف سناریوی تکراری چپ و راست سیاسی و اسامی تکراری در جامعه میشود به روزترین و کارآمدترین نمونه برای این نوع از همکاری بین فعالان و مخاطبان رسانههای مستقل در این روزها به شمار میرود.
مخاطبان رسانههای شبه حزبی با این که هوادار حزبی نیستند اما خواسته و ناخواسته در هزارتوی سیاست آنها قرار میگیرند.
اکثریت قریب به اتفاق رسانهها و به ویژه فعالان رسانه، مستقل هستند و در زیر سایه سیاست قرار ندارند و از شخصیت و هویت مستقل برخوردارند.
نتیجه فراگیر شدن هر چه بیشتر کمپین فعالان رسانه و مجلس مستقل آینده، الگوسازی و تداوم این راه جدید در خانواده رسانه و کاستن از تعداد قلیل رسانههای شبه حزبی و افزودن بر تعداد بسیار کثیر رسانههای مستقل در ایران اسلامی است.
ارسال کننده:
علیرضا سعیدآبادی
علیرضا سعیدآبادی
کارشناس ارشد روابط بینالملل