نام ماه پنجم سال خورشیدی در تقویم رسمی کشور مرداد (امرداد) است.

مرداد یا امرداد  از تقویم اوستایی نو گرفته شده است و صورت اصلی آن در اوستایی «امرتات»/Amərətāt/  می‌باشد؛ سپس در فارسی میانه به صورت « امورتات» یا « امورداد» آمده است.

امرداد در اصل یعنی جاودانگی و نامیرایی. (شکل امرداد صحیح تر است زیرا خود مرداد یا مرتات که از ریشه mrta گرفته شده است یعنی مرگ که مردن در فارسی معاصر هم ریشه با آن است.

پیشوند اَ یا آ در زبان‌های هند و اروپایی که فارسی نیز جزء آنهاست یکی از کارکردهای آن، ساخت شکل متضاد کلمه است؛ مرداد (مرگ) / امرداد (جاودانگی)، وردن (بردن)/  آوردن، کندن/ آکندن.

در گاه‌شماری سنتی مردم لر که نمودی از غنا و تنوع گستره فرهنگی-جغرافیایی ایران است این ماه را « مَه گرمه» /magarma/ می‌گویند که یک ترکیب وصفی معرفه به مفهوم ماه بسیار گرم می‌باشد؛ زیرا در حوزه جغرافیایی مناطق لرنشین گرمای مردادماه معروفیت خاصی دارد.

وجه‌تسمیه یک ماه بر اساس گرم بودن در فرهنگ‌های مختلف نیز رایج بوده است مثلا ماه تموز که  یکی از معانی تموز بر شدت گرما دلالت دارد.

فرهنگ فارسی معین تموز را چنین معرفی می‌کند:

(تَ) [ معر. ] (اِ.)

1 - گرمای سخت، زمان بودن خورشید در برج سرطان.

2 - نام ماه اول تابستان و ماه دهم از ماه های رومیان.

دهخدا (منقول در عبدالهی) نیز می‌گوید: در ادب فارسی نیز تموز مجازاً برای گرمای سخت و تابستان بسیار گرم به کار برده می‌شود.

سعدی می‌گوید:

عمر برف است و آفتابِ تموز       اندکی باقی ماند و خواجه غرّه هنوز

جالب این است که در فرهنگ‌ها گاه تموز را معادل تیرماه و گاه معادل مردادماه تعریف کرده اند.

رضا عبدالهی با اشاره به این مطلب می‌نویسد:

ماه تموز در تمدن‌های بین‌النهرین‌، نخست ماه قمری ـ هلالی بوده که به رغم آنکه آغاز و پایان آن با رؤیت هلال مشخص می‌شده، موضع آن با اضافه کردن یک ماه در هر دو یا سه سال در فصول چهارگانه تثبیت می‌شده است (بیکرمان ، 1944، ص 73ـ74؛ پارکر و دوبراشتاین ، ص 1؛ امستد ، ص 115ـ116).

جابجایی ماه تموز در فصل تابستان به دلیل برقراری کبیسه ماه سیزدهم در سال، موجب شده است که برخی ماه تموز را نخستین ماه تابستان و برخی دیگر دومین ماه این فصل بدانند.

می‌توان گفت که در حقیقت مه گرمه برگردان و تظاهر این ایده بین‌النهرینی درمیان مردم لر است که پیشینه فرهنگی و تمدنی کهنی دارند، هر چند این پیشینه به دلایل مختلفی ناشناخته و کم تحقیق شده باقی مانده است.

نکته: مطالب منقول از رضا عبدالهی برگرفته از دانش‌نامه اسلامیکا، مدخل تموز می‌باشد.

غلام‎رضا  مهرآموز / کارشناس ارشد مطالعات ترجمه

نوشتن دیدگاه