صحبت از پژمردن یک برگ نیست
وای! جـنـگـل را بیـابـان می‌کننـد
روایت شده است، زمانی که تیمور لنگ برای تصرف لرستان به این سرزمین لشکر‌کشی کرد، سربازانش برای آن که جلوی پای خود را ببینند، مجبور شدند هنگام عبور از جنگل‌های انبوه لرستان، مشعل بیافروزند.
از زمان حمله‌ی تیمور به لرستان، نزدیک به 700 سال می‌گذرد ولی از آن جنگل‌های انبوه و بزرگ، دیگر خبری نیست و هر روز شاهد قلع و قمع و ویرانی آن‌ها هستیم.
اما بايد ديد چه عواملی موجب زوال جنگل‌های لرستان می‌شود؟ راه مقابله با تخریب پوشش گیاهی و جنگلی استان چیست؟ تخریب پوشش گیاهی و جنگلی چه پیامدهایی به دنبال دارد؟
ابتدا به اختصار انواع گونه‌های گیاهی و جنگلی استان معرفی می‌شود و سپس به مهم‌ترین عوامل تخریب و پیامدهای ناشی از آن اشاره می‌گردد.
استان لرستان از لحاظ منابع طبیعی به‌خصوص جنگل‌ها و مراتع از مناطق مهم سرزمین ایران به شمار می‌آید. جنگل‌های استان لرستان از ارتفاع 700 تا 3500 از سطح دریا از مناطق کم ارتفاع کرکی در جنوب استان تا ارتفاعات اشترانکوه در شرق استان پراکنده‌اند. مساحت کل جنگل‌های استان 885 هزار و 750 هکتار است. حدود 95.7 درصد جنگل‌های استان را بلوط ایرانی تشکیل می‌دهد.
سایر تیپ‌های جنگلی استان عبارتند از: مازودار، بفه، بادامک، زالزالک، کیکم، گیلاس، انجیر، چنار، گلابی وحشی، بید، عناب، توت، سنجد، محلب، پده، زبان گنجشک و غیره.
همچنین انواع درختچه‌ها مانند بادام تلخ، الف، مورد، مو وحشی، تمشک، سماق، انار، برالیک، خرزهره، پلاخور، ارس، ارغون، زرشک، ارژن، گز و غیره را باید اضافه کرد.
اکثر جنگل‌های لرستان در کوه‌های هشتادپهلو، سفیدکوه، نورآباد، الشتر، کوه‌های بلوران، چنکری، کور، شاه‌نشین، کرکی، کوه تخت، زز و ماهرو پراکنده است. وسعت مراتع استان لرستان حدود يك ميليون و 250 هزار هکتار است.
885 هزار و 750 هکتار این عرصه‌ها مشجر و يك ميليون و 47 هزار و 250 هکتار غیر‌مشجر می‌باشد. این مراتع پربهاترین منابع تولیدات پروتئینی و دامی را تشکیل می‌دهند. 5 درصد از کل مراتع استان را مراتع درجه یک، 15درصد درجه دو و 80 درصد از نوع درجه سه (متوسط و فقیر) می‌باشد.
شرایط متنوع محیطی استان لرستان موجب پیدایش و گسترش گونه‌های متعددی از گیاهان مرتعی شده به طوری که 17 تیپ مختلف را می‌توان تشخیص داد که از آن جمله می‌توان به گون علف گندمی، گون گراس‌های یک‌ساله، کلا میرحسین، گون بادام، گون هزارخار، گون کنگر، آویشن، گوش‌بره، بسط، کما، فستوکا، شیرسگ و غیره اشاره کرد.
همچنین نباتات خوراکی چون پاقزان، پینام، پیشوک، شنگ، زرشک، کنگر، ریواس، پونه، نعناع، حاجی بیان و غیره به وفور در مراتع استان به دست می‌آید که به صورت خوراکی و دارویی مورد استفاده مردم لرستان است.
عوامل تخريب جنگل‌هاي لرستان
به طور کلی عوامل موثر در تخریب جنگل‌ها و مراتع استان لرستان را می‌توان به دو دسته عوامل طبیعی و غیر‌طبیعی تقسیم کرد.
مهم‌ترین عوامل طبیعی عبارتند از: سیل، زلزله، باد و آتش‌سوزی‌های طبیعی. به غیر از عوامل طبیعی، عوامل انسانی نیز در تخریب هر چه بیش‌تر جنگل‌ها و مراتع استان به ویژه در چند دهه اخیر نقش موثری داشته‌اند. مهم‌ترین عوامل انسانی تخریب جنگل‌های استان را می‌توان این گونه برشمرد:
1. استفاده از چوب درختان جهت مصارف سوخت.
2. گسترش اراضی کشاورزی یعنی تبدیل جنگل‌ها به کشتزار توسط مردم بومی.
3. بهره‌برداری از معادن و در نتیجه تخریب جنگل‌ها.
4. گسترش شهرنشینی.
5. گسترش جاده‌ها.
6. ایجاد کارخانه‌ها و انبارهای بزرگ.
7. احداث پارک‌ها و آموزشگاه‌ها.
8. چرای دام در مناطق جنگلی و تخریب درختان بلوط.
9. آتش‌سوزی‌های عمدی.
متأسفانه بسیاری از مردم استان، آگاهانه یا ناآگاهانه موجب آتش زدن مناطق جنگلی می‌شوند و این خود هر ساله موجب تخریب بخش عظیم از جنگل‌های استان لرستان می‌شود.
همچنین از مهم‌ترین عوامل عوامل انسانی تخریب مراتع استان، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. چرای افراطی و زودرس و دیررس مراتع توسط عشایر.
2. شخم زدن مراتع و تبدیل آن‌ها به زمین‌های زراعی.
3. بوته‌کنی برای مصارف سوختی.
4. برداشت بیش از حد و غیر‌اصولی گیاهان مرتعی برای مصارف خوراکی و دارویی.
5. آتش‌سوزی مراتع در اثر سهل‌انگاری روستاییان و عشایر. در این زمینه باید گفت:
بنا به گزارش مدیر کل محیط زیست استان لرستان طی سال سال 89 تعداد 20 مورد آتش‌سوزی در مراتع جنگلی استان رخ داده که بر اثر آن 200
هکتار از مراتع استان نابود شده است. (روزنامه ابتکار 389، ص 2)
به طور کلی عوامل فوق موجب شده است، با وجود این که جنگل‌ها و مراتع از قدیم‌الایام تا به امروز مواهبی بزرگ برای بشر بوده‌اند و بدون آن‌ها زندگی برای انسان سخت و غیر‌ممکن بوده است، این مواهب الهی را مورد بی‌مهری و گاه تجاوز قرار دهند و با دست خود تیشه بر ریشه خود زنند.
از یاد نبریم که تخریب طبیعت پیامدهای ناگواری برای ما به دنبال دارد.
درختان و گیاهان ریه‌های شهر ما هستند. بدون آن‌ها زندگی ما بر روی این کره خاکی غیر‌ممکن خواهد بود. 60 درصد اکسیژن دنیا به وسیله جنگل‌ها تامین می‌شود. جنگل‌ها عامل توازن آب و هوایی هستند. هر هکتار جنگل قابلیت تولید بیش از 68 تن بخار را دارد و این در حالی است که در طول چند سال اخیر پدیده گرد و غبار که از کشورهای هم‌جوار وارد کشورمان شده است.
به معضلی بزرگ تبدیل شده و جنگل‌ها و مراتع می‌توانند نقش مهمی در کاهش این بلای طبیعی داشته باشند. بالارفتن دمای هوای استان نیز که در چند سال گذشته بی‌سابقه بوده و بین 5 تا 8 درجه گرم‌تر شده است. از جمله معضلات جدیدی که با کاهش تراکم جنگل‌ها ارتباط نزدیکی دارد.
یکی دیگر از پیامدهای تخریب و کاهش عرصه‌های گیاهی و جنگلی در سطح استان، کمبود یا خشک شدن آب‌دهی چشمه‌ها و سراب‌ها و رودهای لرستان است، چرا که جنگل‌ها در تغذیه آب‌های زیرزمینی(سفره‌هاي آب زيرزميني) و کنترل آب‌های سطحی اهمیت زیادی دارند. جنگل‌ها موجب می‌شوند نزولات آسمانی فرصت و امکان نفوذ در خاک را پیدا کنند و جاری شدن آب در سطح زمین کم شود که در مجموع جنگل‌ها در کنترل آب‌های سطحی نقش بسیار مؤثری دارند.
جنگل‌ها و مراتع همچنین در جلوگیری از فرسایش خاک، تلطیف هوا، رانش زمین، وقوع بهمن، سر و صدای محیط، افزایش بارندگی، حفظ حیات وحش و هزاران فایده اقتصادی برای ما انسان‌ها نقش در‌خور توجهی دارند.
در واقع حیات ما انسان‌ها بر روی این کره خاکی بستگی به وجود گیاهان و جنگل‌ها است. چیزی که ما انسان‌ها از آن غافلیم آن است که انسان، حیوان و درخت، عناصری وابسته به یکدیگراند.
اگر به فرمان عقل سلیم با مسالمت در کنار هم زیست کنند، عرصه حیات برای همه آن‌ها جا دارد، اما اگر یکی در حق دیگری بیداد و ستم روا دارد عرصه زیست برای همگان تنگ خواهد شد.
البته این انسان است که همواره تبر در دست دارد. این را هرگز فراموش نکنیم. عقل سلیم، دانش بشری، تجربه پدران و نیاکان‌مان فرمان می‌دهد که با وضع فعلی و این بار سنگینی انسان و حیوان بر دوش جنگل‌ها و مراتع عمر این جامعه سبزینه‌ها چندان دراز نخواهد پایید.
سالها است که دست انسان به خون سرخ جانوران آلوده است، اینک خون سبز درختان و گیاهان نیز به آن افزوده شده است. کره زمین خانه مشترک انسان، حیوان و درخت است و آن که خانه را تنها برای خود می‌خواهد، روزی پی و دیوار خانه بر سرش فرو می‌ریزد.
باتوجه به آن‌چه گفته شد، می‌توان فایده گیاهان وجنگل‌ها را برای انسان این چنین برشمرد:
1. گیاهان و جنگل‌ها در میزان بارندگی اثر قاطع دارند.
2. هوای محیط را مرطوب و سالم نگه می‌دارند.
3. اکسیژن برای تنفس انسان‌ها و حیوانات تولید می‌کنند.
4. گازهای سمی هوا را جذب می‌کنند.
5. گرد و غبار هوا را می‌گیرند. نمونه آن افزايش گرد و غبار در لرستان طي سال‌هاي اخير به خاطر كاهش جنگل‌ها.
6. محیط اطراف خود را ضدعفونی می‌کنند.
7. مانع وقوع سیل می‌شوند.
8. از رانش زمین جلوگیری می‌کنند.
9. از تخریب خاک جلوگیری می‌کنند.
10. بادها را کنترل می‌کنند.
11. مانع لغزش زمین می‌شوند.
12. دماي هوا را متعادل نگه مي‌دارند. طي سال‌هاي اخير دماي لرستان به خاطر از بين رفتن جنگل‌ها افزايش يافته.
12. بهمن را کنترل می‌کنند و ... (مجله دانشمند، 1368)
البته آن‌چه گفته شد، تنهاگوشه‌هایی از اهمیت گیاهان و جنگل‌ها در زندگی ما انسان‌ها هستند و صدها مولفه اقتصادی و فرهنگی را باید به آن‌ها اضافه نمود تا به راستی به عمق این نعمت‌های خداوندی پی برد.
همیشه این نکته را ورد زبان داشته باشیم که «مرگ هر درخت مرگ زندگی است». پیران قوم ناله دلخراش سروی تناور را به یاد دارند که شب‌هنگام دژاندیشان آن را بریدند و بامدادان بر پای درخت خون بسیاری بر خاک ریخته بود.
پیامبر اسلام (ص) در کلامی ماندگار، صراحتاً فرمودند: «نزد پروردگار متعال، شكستن شاخه درختان آن‌قدر معصيت دارد كه همانند شکستن بال فرشتگان است.»
پس به خاطر منافع، خويش، منافع هزاران نفر را ناديده نگيريم.
سعادت خودگو
پژوهشگر
کلیک کنید
