استفاده از خودرو در عصر کنونی به یک اصل ضروری تبدیل شده است و کمتر کسی را در جامعه می‌توان یافت که از سوارشدن به خودرو بی‌نیاز باشد. حتی کسانی که خودروی شخصی ندارند، در طول روز یا هفته دست‌کم چند بار از خودروهای کرایه و وسایل حمل نقل عمومی استفاده می‌کنند.

در واقع مقوله استفاده از وسیله نقلیه را می‌توان یکی از فراگیرترین موضوعات عصر حاضر برشمرد که جامعه هدف آن همه اقشار جامعه می‌باشند. هر چند شاید نوع و قیمت خودروهای مورداستفاده مردم متفاوت باشد ولی در مجموع استفاده از خودرو در جامعه کنونی اجتناب‌ناپذیر است.

اما با وجود اینکه ضریب نفوذ استفاده از خودرو در جامعه (اعم از شخصی یا عمومی) تقریباً 100 درصد می‌باشد و بیش از 17 میلیون خودرو در سطح جاده‌های کشور تردد می‌کنند، به جرات می‌توان گفت سطح آموزش اصول و مهارت‌های رانندگی در کشور، بسیار پائین و غیرقابل اعتنا است. دلیل این مدعا نیز آشفتگی ترافیکی، رانندگی پر خطر، استهلاک زودتر از موعود خودروها، عدم توجه به رعایت قوانین و درنهایت آمار بالای کشته‌ها و مجروحان حوادث رانندگی در کشور می‌باشد که از این حیث در رده‌های بالای رنکینگ حوادث رانندگی در جهان قرار داریم. هر چند در بروز برخی تصادفات نقش عوامل غیرانسانی نظیر نقص در وسیله نقلیه، نا ایمن بودن جاده‌ها و عوامل طبیعی نظیر ریزش یا رانش کوه، بارش نزولات جوی و موارد مشابه، غیرقابل کتمان است ولی در مجموع نقش عامل انسانی در تصادفات در سراسر دنیا بیش از 50 درصد است که در کشور ما این رقم به بیش از 65 در صد می‌رسد. اینجاست که نقش آموزش در رعایت اصول راهنمایی و رانندگی و توسعه فرهنگ رانندگی بیش از پیش رخ می‌نماید و لزوم توجه جدی به این مقوله آشکار می‌شود. هر چند در طول سال‌های اخیر، اقدامات و اصلاحاتی در این خصوص صورت گرفته است ولی نحوه این آموزش‌ها و اقدامات با استانداردهای روز دنیا فاصله معناداری دارند.

 

کسانی که دست‌کم یک‌بار پشت فرمان خودرو نشسته‌اند، می‌توانند شهادت دهند که راندن یا به عبارتی حرکت دادن خودرو در مسیر مستقیم خودرو به‌مراتب از راندن دوچرخه آسان‌تر است! اما همان‌گونه که بین «توپ‌بازی» و «فوتبال» یا «آب‌تنی» و «شنا» تفاوت‌های ماهوی و اساسی وجود دارد، بین «راندن خودرو» و «رانندگی» نیز تفاوت‌های آشکاری وجود دارد. شاید آموزش راندن خودرو به یک نفر در کمتر از 2 الی 3 دقیقه صورت پذیرد؛ چرا که با روشن کردن خودرو و فشردن پدال کلاچ و جا انداختن دنده و گاز دادن و رها کردن کلاچ خودرو به حرکت در می‌آید ولی آموزش مهارت‌های رانندگی به چندین سال زمان و کسب تجربه فراوان نیاز دارد. امروزه رانندگان زیادی را در سطح جامعه می‌بینیم که علی‌رغم داشتن گواهینامه و سال‌ها رانندگی از انجام برخی امور ساده نظیر پارک دوبل، سنگ‌چین و حتی تعویض لاستیک پنچر خودرو ابا دارند و این کارها را با ترس و لرز انجام می‌دهند. هر چند عدم تسلط به اجرای پارک دوبل یا سنگ‌چین فی‌نفسه خطرآفرین نیستند، ولی این‌همه ماجرا نیست و عدم یادگیری اصول رانندگی علمی و فنی و بی‌توجهی یا ساده انگاشتن قواعد راهنمایی و رانندگی، عامل بروز حوادث ناخواسته علی‌الخصوص در سرعت‌های بالا می‌شوند.

 

به جرات می‌توان گفت رانندگی هم علم است و هم هنر! یک راننده محتاط و مسلط علاوه بر داشتن علم رانندگی و مهارت تخمین فواصل، سرعت خودروهای عبوری، مدت‌زمان لازم برای عبور از یک چهارراه یا تقاطع، مدت‌زمان رسیدن خودروی مقابل به تقاطع و بسیاری محاسبات و اندازه‌گیری‌های دیگر، باید در هنگام مواجهه با بی‌احتیاطی دیگران یا حوادث غیرمترقبه نیز، هنرمندانه از حادثه فرار کند و به استقبال خطر نرود. هنر استفاده به موقع از ترمز، چراغ، بوق، چراغ‌های چشمک‌زن و سایر وسایل و تجهیزات خودرو در جلوگیری از بروز حوادث نقش بسزایی دارند. داشتن شخصیت رانندگی، صبر و حوصله، چالاکی و فرز بودن همراه با احتیاط، پرهیز از عجله، خونسرد بودن، داشتن تجهیزات مناسب، توجه به رفع عیوب خودرو در اولین زمان، فراگیری فنونی نظیر بستن زنجیر چرخ، تعویض لاستیک پنچر و ... از دیگر مؤلفه‌های یک رانندگی حرفه‌ای و مطمئن می‌باشند.

در حال حاضر متولی آموزش رانندگی در کشور آموزشگاه‌های رانندگی می‌باشند که این آموزش‌ها عمدتاً مقدماتی می‌باشند و با استانداردهای آموزش رانندگی فاصله زیادی دارند. هر چند در سال‌های اخیر فرآیند دریافت گواهینامه تغییر کرده است و پذیرفته‌شدگان در آزمون‌های تئوری و عملی گواهینامه در سال اول حق رانندگی در هر ساعت یا هر مکانی را ندارند، ولی باز هم می‌توان ادعا کرد کسب مهارت‌های رانندگی با دریافت گواهینامه ارتباط چندانی ندارد و افرادی که گواهینامه می‌گیرند نباید به صرف شرکت در چند جلسه کلاس تئوری و عملی و یک آزمون چند دقیقه‌ای خود را واجد صلاحیت کامل در امر رانندگی بدانند!

در بسیاری از کشورهای اروپایی فرآیند اخذ گواهینامه علاوه بر داشتن هزینه بالا، بسیار زمان‌بر است و آزمون عملی گاهاً چندین ماه طول می‌کشد. چرا که این آزمون در جاده‌های مختلف شهری و برون‌شهری و در ساعات و روزهای مختلف و شرایط آب هوایی گوناگون برگزار می‌شود. در حالی این آزمون در کشور ما عمدتاً در روزهای آفتابی برگزار می‌شود و بیش از چند دقیقه نیز طول نمی‌کشد!

 

اگر در گذشته جمله «دوری و دوستی» کاربرد داشت در رانندگی باید گفت «دوری و ایمنی!» هر چند رعایت فاصله طولی در جاده‌های شهری و بین‌شهری از ضروریات و الزامات یک رانندگی مطمئن است ولی گاهی اوقات لزوم رعایت این فاصله اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. کلمه «flammable» یا «قابل اشتعال» که پشت برخی از تریلی‌های حامل سوخت یا گاز مایع نوشته شده است، نوعی هشدار به رانندگان است که در صورت برخورد با این خودرو احتمال انفجار وجود دارد. کلمه «Long Vehicle» که در پشت برخی تریلی‌ها نوشته شده است و اکثراً با تصویر یک حیوان با بدن کشیده همراه است، هشدار درباره طول زیاد این قیبل خودروها می‌باشد و رانندگانی که قصد سبقت از این وسایل را دارند باید در محاسبه زمان لازم جهت سبقت از این خودروها دقت بیشتری کنند. به خاطر داشته باشید سقف پرداختی بیمه شخص ثالث در خسارت‌های مالی بیش از چند میلیون تومان نیست؛ بنابراین در مواجهه با خودروهای گران‌قیمت نیز باید احتیاط بیشتری کرد. چرا که تنها قیمت سپر برخی از این خودروها 60 میلیون تومان است و یا آینه‌بغل برخی از خودروها چند میلیون تومان قیمت دارند. البته نوعی خلاء قانونی نیز در این مورد دیده می‌شود چرا که از یک سو بروز تصادفات در جاده‌ها اجتناب‌ناپذیر است از سوی دیگر قیمت برخی از خودرو به‌اندازه‌ای بالاست که تنها مالکان همان خودروها از پس مخارج و تعمیرات این قبیل خودروها بر می‌آیند!

 

متاسفانه اطلاعاتی که مردم در خصوص نگهداری خودرو، روشن کردن و گرم نمودن آن و حتی خاموش کردن خودرو به دست می‌آورند، عمدتاً بر اساس آموزش‌های رانندگان تاکسی و ماشین‌های عمومی، رانندگان وسایل سنگین و یا مکانیک‌های شاغل در سطح شهرها می‌باشد. هر چند تجارب این افراد در امر رانندگی ارزشمند است و می‌توان به آن‌ها استناد کرد ولی ازنظر علمی و اصول رانندگی معمولاً این افراد علمی فاقد اطلاعات به روز و مستند هستند. به عنوان مثال اکثر این رانندگان هنگام خاموش کردن خودرو چند بار گاز می‌دهند، سپس خودرو را خاموش می‌کنند و علت این کار را نیز نمی‌دانند. در صورتی که این کار جز هدر دادن بنزین تأثیری دیگری روی خودرو ندارد و با این بنزین که بابت همین چند بار گاز دادن هدر می‌رود، می‌توان در سال چندین مدرسه هوشمند ساخت! بسیاری از افراد بر اساس همین آموزش‌ها برای گرم کردن خودرو در هوای بیش از نیم ساعت ماشین را در جا روشن نگه می‌دارند که به هیچ عنوان منطقی نیست و خودرو بیش از چند دقیقه خودرو نباید درجا کند؛ بنابراین لزوم توجه به آموزش علمی و بر اساس یافته‌های جدید به رانندگان بیش از پیش ضروری می‌نماید.

اینکه رسانه ملی را بزرگ‌ترین مدرسه یا دانشگاه کشور بنامیم، یک واقعیت انکارناپذیر است. ارزانی و دسترسی عموم مردم به این رسانه، دومؤلفه‌ای هستند که تلویزیون را در زمره پرمخاطب‌ترین رسانه‌ها قرار داده است؛ اما متأسفانه با وجود چنین قابلیتی و پخش انواع و اقسام آموزش‌ها در رسانه ملی نظیر پخت مربای بادمجان و تهیه ماسک خیار و ... تا به حال هیچ برنامه‌ی تخصصی در خصوص آموزش اصول علمی رانندگی و نگهداری از خودرو تهیه نشده است. درصورتی‌که خیل کثیری از رانندگان کشور با اصول اولیه و بدیهی رانندگی کاملاً بیگانه هستند. جا دارد سازندگان و تهیه‌کنندگان برنامه‌های ساخت برنامه‌های آموزشی در مورد اصول اولیه نگهداری خودرو، ضرورت تنظیم به‌موقع موتور، زمان مراجعه به تعمیرگاه، بستن زنجیر چرخ، جلوگیری از استهلاک زودتر از موقع خودرو، ضرورت جابجایی تایرهای خودرو و سایر نکات فنی در مورد خودرو را در دستور کار خود قرار دهند. آموزش رانندگی تدافعی و رانندگی در مسیرهای صعب‌العبور، بارانی، برفی، گل‌آلود، یخ‌زده، اقدامات لازم در زمان بروز حادثه، شرایط لازم جهت دریافت خسارت، الزامات و ممنوعیت‌های رانندگی، روانشناسی رانندگی و ... نیز در کاهش حوادث رانندگی و بالا بردن سطح آگاهی مردم مؤثر است. آموزش این اصول و قواعد به‌ظاهر ساده ولی کاربردی مزایای فراوانی نظیر کاهش تصادفات، کاهش میزان مصرف سوخت، جلوگیری از بروز حوادث ناگوار، کاهش آلودگی هوا، جلوگیری از فرسودگی و استهلاک زودرس خودروها، روان‌تر شدن ترافیک و ... به همراه خواهد داشت.

 

هر چند رسانه ملی در بخش آموزش اصول و مهارت‌های رانندگی چندان بایسته و شایسته عمل‌نکرده است ولی با این وجود نمی‌توان نقش برنامه‌های رسانه ملی را در کاهش سوانح رانندگی انکار کرد تا جایی که سردار مومنی اعتقاد دارد کاهش تصادفات را مدیون همکاری رسانه ملی هستیم.

رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی کل کشور در جلسه شورای مدیران سیما گفت: بدون همکاری صداوسیما، نمی‌توانیم کاری برای فرهنگ‌سازی ترافیک انجام دهیم. سردار مؤمنی با اشاره به روند کاهش تلفات ناشی از رانندگی در کشور گفت: در حال حاضر عوامل مؤثر بر حوادث رانندگی، استاندارد جاده‌ها و وسایل نقلیه است که تأثیرگذاری در این موارد چندان در اختیار و کنترل پلیس نیست، بنابراین بیشترین عامل تأثیرپذیر در کاهش حوادث و تلفات رانندگی، عامل انسانی و فرهنگ‌سازی است. وی افزود: خوشبختانه همکاری بسیار خوبی از سوی رسانه ملی به‌ویژه سیمای جمهوری اسلامی ایران در این خصوص وجود دارد و بدون همکاری صدا و سیما نمی‌توان روی این مؤلفه اثرگذاری داشت.

 

اینکه آمار تصادفات رانندگی و به‌تبع آن میزان خسارات وارد شده به کشور یک آمار وحشتناک و غیر قابل توجیه است، یک واقعیت تلخ است. هر چند در سال‌های اخیر تلاش‌های گسترده و همه‌جانبه‌ای در خصوص کاهش سوانح جاده‌ای صورت گرفته است و تغییرات چشمگیری نیز حاصل شده است، ولی از سویی هنوز با استانداردهای جهانی و کشورهای پیشرفته دنیا فاصله زیادی داریم. با وجود اینکه افزایش میزان جرائم رانندگی، برخوردهای سلبی و چکشی، انتقال خودرو به پارکینگ، گشت‌های محسوس و نامحسوس در کاهش تصادفات رانندگی و الزام رانندگان به رعایت فرهنگ و مقررات راهنمایی و رانندگی موثر بوده است، ولی باید بپذیریم هیچ چیز جای فرهنگ سازی و کار آموزشی را نخواهد گرفت و این کار نیاز به برنامه‌ریزی و استفاده از ظرفیت‌های رسانه ملی و سایر سازمان و نهادهای کشور است. بدون شک کاهش حوادث رانندگی و رعایت اصول و قواعد راهنمایی و رانندگی در کشورهای پیشرفته دنیا نیز ماحصل برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی بوده است و یک‌شبه حاصل نشده است. امید است با جدی گرفتن مقوله فرهنگ‌سازی و آموزش در سطح جامعه، شاهد بالا رفتن فرهنگ عمومی رانندگی و کاهش حوادث رانندگی در کشور باشیم.