هوا مهمترین منبع طبیعی قابل احیای جهان است که بدون آن، هیچ موجود زندهای امکان حیات نخواهد داشت.
اتمسفر کره زمین تشکیل شده است از تروپسفر که تا ۱۸ کیلومتر ارتفاع دارد و چهار پنجم هوای اطراف زمین را تشکیل میدهد و استراتسفر که بقیه جو زمین را در برگرفته و دمای ثابت آن تقریبا ۵۵ درجه سانتیگراد است.
برای موجودات زنده، ترکیب هوای تروپسفر که به طور مستقیم تنفس می شود، دارای ارزش حیاتی است و اهمیت بیشتری دارد. اکسیژن برای تنفس و ادامه حیات هر موجود زنده ای ضروری است.
گیاهان با تنفس و کربن گیری رشد و نمو میکنند و مواد غذایی جانوران گیاهخوار را تشکیل میدهند. گوشتخواران از گیاهخواران تغذیه میکنند و با ایجاد این زنجیره غذایی تعادل حیاتی برقرار میشود.
به همان اندازه که گاز کربنیک (CO2) برای ادامه حیات گیاهان در جهان ضروری است، اگر میزان آن از حد مجاز تجاوز کند، اثرات سوئی با خود به همراه میآورد، زیرا همراه با برخی دیگر از مواد آلاینده، اثر گلخانهای داشته و تغییرات آب و هوایی را به وجود میآورد.
طبق بررسی های انجام شده از سال ۱۷۵۰ تا سال ۲۰۰۰، مقدار CO2 از ۲۸۰ به ۵۰۰ و متان از ۶۰۰ به ۱۸۰۰ و NO3 از ۲۸۵ به ۳۰۰ ppb افزایش یافته و از سال ۱۹۴۰ تا کنون، مقدار CFC که به عنوان مواد سردکننده در فریزر، یخچال، اسفنجسازی و ساخت اسپریهای مخصوص خانمها و آقایان استفاده میشود، میزان آن از صفر به ۳/۰ ppb افزایش یافته است.
با پیشرفت تکنولوژی و توسعه مراکز صنعتی، عوامل آلاینده موجب آلودگی منابع آب و خاک و هوا شده که آثار مخرب آن را به وضوح میتوان مشاهده نمود.
در این میان موضوع آلودگی هوا یکی از چالشهای فراروی بشر است که مشکلات عدیدهای را برای بعضی از کشورها ایجاد کرده است. مسأله آلودگی هوا علاوه بر تهدید سلامت مردم، تاثیرات مستقیم بر بخشهای اقتصادی و اجتماعی گذاشته و موجب رکود این حوزهها میشود.
در کشور ایران نیز سالیان بسیاری است که بحث آلایندههای محیطی موجب بروز مخاطرات محیط زیستی شده و ضرر و زیان ناشی از آن ضربات جبرانناپذیری را بر مملکت وارد کرده است.
تردد بیش از حد خودروها و مستقر بودن صنایع آلاینده در شهرها یکی از اصلیترین عوامل آلودگی هوا محسوب شده که در کنار سایر عوامل موجب پایین آمدن سطح کیفیت هوا میشود.
آلودگی هوا در کشور ما موجب پیدایش بسیاری از بیماری های قلبی و عروقی و تنفسی شده که هر ساله باعث مرگ و میر تعداد قابل توجهی از جمعیت ایران میشود.
پدیده ناخوشایند ریزگردها که طی سالیان گذشته با ورود به سرزمین ما موجب بروز بسیاری از مشکلات برای بخشهای مختلف کشور شده، بیگمان ناشی از عدم اتخاذ تصمیمات کارشناسی شده بوده که آثار مخرب آن به طور مستقیم بر سلامت و معیشت مردم اثرگذار بوده است.
طی دهههای گذشته سیاستهای اشتباه سدسازی و رعایت نکردن حق آبههای زیست محیطی، موجب پیدایش کانونهای تولید ریزگرد در سطح کشور شده که از پیامدهای مخرب آن میتوان به نابودی زیستگاهها و خشک شدن بسیاری از تالابها و رودخانهها اشاره کرد.
بر اساس تحقیقات به عمل آمده، بخش قابل توجهی از ریزگردها منشأ داخلی داشته که بر اثر خشک شدن بستر اکوسیستم تالابها به وجود آمده و به دلیل سبک بودن ذرات آن در حد (یک و دو میکرون) با وزش جریان باد به نقاط مختلف پراکنده میشود.
بدون شک یکی از عوامل خشکیدگی درختان بلوط جنگلهای ناحیه رویشی زاگرس وجود پدیده ریزگردها و تاثیر مستقیم آن بر عمل حیاتی فتوسنتز و غلظت جریان شیره پرورده درونآوندهای این درختان میباشد که در کنار عوامل دیگر موجب بروز زوال جنگلهای بلوط زاگرس شده است.
وجود آلایندههای مختلف در هوا بر راندمان بخش تولیدات گیاهی و دامی کشور اثرات جبرانناپذیری را وارد کرده که به طور مثال در بخش زنبورداری، تولید و استحصال عسل در یک بازه زمانی مشخص، در بعضی از نقاط کشور به نصف میزان طبیعی آن کاهش یافت.
با توجه به موارد ذکر شده نقش فرهنگسازی و ارتقاء سطح آگاهی مردم و مسوولان در زمینه حفظ محیط زیست و به خصوص موضوع مهم آلودگی هوا و اثرات آن بر جامعه بسیار حائز اهمیت بوده که در این میان نقش سازمانهای مردمنهاد به عنوان حلقه اتصال دولت و مردم میتواند بسیار موثر واقع شود.
در استان لرستان با توجه به ظرفیت سمنهای مردمی میتوان اقدامات اثر بخشی را در قالب برنامههای آموزشی و فرهنگی اجرا نمود که به طور مثال طی سالیان گذشته در سطح شهر خرمآباد به مناسبتهای مختلف، همایشها و برنامههای متنوعی از سوی تشکلهای این شهر برگزار شده است.
امسال نیز به مناسبت فرا رسیدن روز هوای پاک همچون سالیان گذشته همایش بزرگ مردمی با شعار "امید به هوای تازه" در مجاورت دریاچه کیو شهر خرمآباد برگزار شد.
در این همایش علاوه بر ایراد سخنرانی در خصوص حفظ محیط زیست و موضوع هوای پاک، برنامههای متنوعی همچون شعرخوانی، موسیقی و نمایش طنز برای شهروندان اجرا گردید.
از دیگر نکات قابل توجه در همایش هوای پاک، به حضور چشمگیر بانوان فرهیخته خرمآبادی با نمادهای آبی فیروزهای که نماد آسمان آبی میباشد، میتوان اشاره کرد که جلوه زیبایی را به این مراسم بخشیده و موجب تلطیف فضای همایش هوای پاک گردید.
بیگمان استمرار چنین فعالیتهایی در سطح جامعه موجب ایجاد حساسیت و بالا بردن سطح آگاهی عمومی نسبت به مسئله حفظ محیط زیست شده و زمینه مشارکت اقشار مختلف مردم را فراهم مینماید.
امید آن که متولیان ذیربط همسو و همگام با مردم، در راستای حفاظت از سرمایههای ملی و طبیعی شهر و دیارمان گام برداشته و اقدامات عملی و جدی را در این زمینه به منصه ظهور رسانند.
بابک الوندیان
مدیر عامل انجمن زیست محیطی بلوط لرستان