میراث جهانی یونسکو (به انگلیسی: World Heritage Sites) به مجموعه مکان‌های فرهنگی و یا طبیعی ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر گفته می‌شود که به صورت فهرستی توسط کمیته میراث جهانی یونسکو همه ساله برگزیده شده‌اند.
سایت‌هایی که در این فهرست قرار می‌گیرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگه‌داری این آثار هستند.
بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.
این کنوانسیون از یک دیباچه و ۳۸ ماده در ۸ فصل تشکیل شده است. مطابق آخرين فهرست اعلام شده، كشور ایتالیا مقام نخست را در تعداد میراث جهانی یونسکو در جهان دارد. تا سال ۲۰۱۴ ایتالیا ۵۰ اثر، چین ۴۷ اثر و اسپانیا ۴۴ اثر ثبت‌شده در میراث جهانی یونسکو داشته‌اند.
کمیته میراث جهانی یونسکو
میراث جهانی بین‌المللی، که توسط کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو که ترکیبی از ۲۱ کشور عضو می‌باشد که توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هر چهار سال یکبار تعیین می‌شوند.
آثار حفاظت‌شده
بر اساس اعلام سال ۱۳۹۲، ۹۶۲ اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو، در این سازمان ثبت شده‌اند، که ۷۴۵ اثر جزء آثار فرهنگی، ۱۸۸ اثر جزء آثار طبیعی و ۲۹ اثر دیگر، ترکیبی می‌باشند.
معیارها
هر مکان دست کم باید یکی از معیارهای فرهنگي يا طبيعي را برای ثبت در میراث جهانی دارا باشد.
معیارهای فرهنگی:
(I): نشان‌دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
(II): نشان‌دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
(III): گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
(IV): نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
(V): نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست و یا نماینده یک فرهنگ باشد.
(VI): به طور مستقیم مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.
معیارهای طبیعی:
(VIII): پدیده‌ای بی‌نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
(IX): نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
(VII): نمونهٔ برجسته از فرایندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
(X): شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.
فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران
فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده در ایران شامل ۱۹ مکان است که تمام ۱۹ مکان فرهنگی می‌باشند.
ایران 3 سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در تاریخ چهارشنبه ،۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. در سال ۱۹۷۹ چغازنبیل با معیارهای (iii، iv)، تخت جمشید با معیارهای (i، iii، vi) و میدان نقش جهان با معیارهای (i، v، vi) نخستین مکان‌هایی بودند که در ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند.
افزون بر مکان‌های ثبت شده مکان‌هایی مانند، نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان كرمانشاه، دماوند، شهر تاریخی ماسوله، چشم‌انداز فرهنگی الموت، قنات گناباد، ، قلعه فلك‌الافلاك خرم‌آباد، پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده ارس‌باران، کوه سبلان، هگمتانه، مسجد کبود و ... نیز برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند.
مسعود سلطانی‌فر رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران اعلام كرده كه امسال 49 اثر ایران در نوبت ثبت جهانی در یونسکو قرار دارد. این در حالی است که به گفته وی ایران تا 2 هزار اثر بنایی ظرفیت ثبت جهانی دارد.
ارگ بم و فضای فرهنگی آن جز مکان‌های در خطر نابودی قرار داده شده ولی در اجلاس اسال ۲۰۱۳ که از ۱۶ تا ۲۷ ژوئن برگزار شد از این فهرست خارج شد. ارگ بم ایران پس از زلزله یک دهه پیش در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سال‌های گذشته سازمان یونسکو ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد. (منبع: ويكي‌پديا)
نام 19 اثر ايران كه در فهرست فرهنگي ميراث جهاني يونسكو به ثبت رسيده عبارتند از:
1- چغازنبیل * استان خوزستان سال ۱۹۷۹ به شماره ثبت ۱۱۳ داراي شاخصه‌هاي iii، iv
2- تخت جمشید * استان فارس سال ۱۹۷۹ به شماره ثبت ۱۱۴ داراي شاحصه‌هاي i، iii، vi
3- میدان نقش جهان * استان اصفهان سال ۱۹۷۹ به شماره ثبت ۱۱۵ داراي شاخصه‌هاي i، v، vi
4- تخت سلیمان * استان آذربایجان غربی سال ۲۰۰۳ به شماره ثبت ۱۰۷۷ به شماره ثبت i، ii، iii، iv، vi
5- ارگ بم و فضای فرهنگی آن * استان کرمان سال ۲۰۰۴ به شماره ثبت ۱۲۰۸ به شماره ثبت ii، iii، iv، v
6- پاسارگاد * استان فارس سال ۲۰۰۴ به شماره ثبت ۱۱۰۶ داراي شاخصه‌هاي i، ii، iii، iv
7- گنبد سلطانیه * استان زنجان سال ۲۰۰۵ به شماره ثبت ۱۱۸۸ داراي شاخصه‌هاي ii، iii، iv
8- سنگ‌نوشته بیستون * استان کرمانشاه سال ۲۰۰۶ به شماره ثبت ۱۲۲۲ داراي شاخصه‌هاي ii، iii
9- مجموعه کلیساهای آذربایجان * استان‌های آذربایجان شرقی و غربي سال ۲۰۰۸ به شماره ثبت ۱۲۶۲ داراي شاخصه‌هاي ii، iii، vi (کلیساهای قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس، کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام، کلیسای چوپان و کلیسای زور)
10- سازه‌های آبی (آبشارها) شوشتر * استان خوزستان سال ۲۰۰۹ به شماره ثبت ۱۳۱۵ داراي شاخصه‌هاي i، ii، v
11- مجموعه تاریخی بازار تبریز * استان آذربایجان شرقی سال ۲۰۱۰ به شماره ثبت ۱۳۴۶ داراي شاخصه‌هاي ii، iii، iv
12- آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی * استان اردبیل سال ۲۰۱۰ به شماره ثبت ۱۳۴۵ داراي شاخصه‌هاي i، ii، iv
13- باغ ایرانی * استان‌های: فارس، مازندران، اصفهان، کرمان، یزد و خراسان سال ۲۰۱۱ به شماره ثبت ۱۳۷۲ داراي شاخصه‌هاي i، ii، iii، iv، vi (سال ۲۰۱۱ باغ‌های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهل‌ستون، فین، عباس‌آباد، باغ شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیدند)
14- مسجد جامع اصفهان * استان اصفهان سال ۲۰۱۲ به شماره ثبت ۱۳۹۷ داراي شاخصه‌هاي i، ii، iv
15- برج گنبد قابوس * استان گلستان سال ۲۰۱۲ به شماره ثبت ۱۳۹۸ داراي شاخصه‌هاي i، ii، iv
16- کاخ گلستان * استان تهران سال ۲۰۱۳ به شماره ثبت ۵۱۹۴ داراي شاخصه‌هاي iii،iv
17- شهر سوخته * استان سیستان و بلوچستان سال ۲۰۱۴ به شماره ثبت ۵۱۸۵ داراي شاخصه‌هاي ii،iv
18- میمند * استان کرمان سال ۲۰۱۵ به شماره ثبت ۱۴۲۳ داراي شاخصه شماره v
19- شوش * استان خوزستان سال ۲۰۱۵ به شماره ثبت ۱۴۵۵ داراي شاخصه‌هاي i،ii،iii،iv
خرم‌آباد و فلك‌الافلاك، استعداد و اشتياق ثبت جهاني دارند
همچنان كه در اين فهرست مشاهده مي‌شود استان‌هايي همانند لرستان و ايلام كه مناطق از كشورمان محسوب مي‌شوند كه آثار باستاني فراواني دارند، تا كنون موفق به ثبت هيچ اثري نشده و از امتيازات ويژه ثبت جهاني شدن آثار باستاني خود بي‌نصيب مانده‌اند.
از جمله موارد موثر براي ثبت آثاري نظير قلعه فلك‌الافلاك خرم‌آباد در ميراث جهانيف آزادسازس كامل حريم آن و پرهيز از ساخت و سازهاي جديد ار اطراف اين بنا مي‌باشد كه باعث خارج شدن هميشگي اين اثر از آثار پيشنهاد شده كشورمان به يونسكو خواهد شد.
چنان‌چه سايت تاريخي فلك‌الافلاك در فهرست جهاني ثبت شود، اثرات مثبت آن بر رشد اقتصاد و فرهنگ در خرم‌آباد و لرستان به طور قابل ملاحظه‌اي افزايش خواهد يافت.
در سفر اخير محمدباقر نوبخت رئيس سازمان برنامه و بودجه كشور به خرم‌آباد، وعده‌هايي براي پرداخت 40 ميليارد تومان هزينه آزادسازي بخش‌هاي جنوبي و غربي قلعه داده شد كه قرار است 20 ميليارد تومان آن تا پايان امسال و مابقي در اوايل سال آينده پرداخت شود.
از طرفي، انتشار خبري مبني بر ساخت هتل توسط يك سرمايه‌گذار عرب‌تبار در بخش شمالي قلعه، نگراني‌هاي بسياري بين مردم ايجاد كرد، چرا كه هر گونه ساخت و ساز جديد در حريم اين قلعه، باعث خروج سايت فلك‌الافلاك از ميراث جهاني خواهد شد.
البته استاندار لرستان اعلام كرد كه اين سرمايه‌گذار كه از دبي خواهد آمد، سربازخانه مربوط به دوران پهلوي اول را به هتل تبديل مي‌كند و قصد ايجاد ساختمان چند طبقه در حريم قلعه را ندارد.
بايد توجه داشت كه تغيير كاربري ساختمان قديمي سربازخانه كه بيش از 80 سال قدمت دارد و تبديل آن به هتلي مجلل كه پذيراي گردشگران خارجي باشد، به انجان تغييرات بسياري در اين بناي تاريخي منجر مي‌شود كه به گفته برخي كارشناسان ميراث فرهنگي مطمئناً علاوه بر نابود كردن اصالت اين بناي تاريخي، مشمول ساخت و ساز جديد (به منظور ايجاد سيستم‌هاي فاضلاب، آب‌رساني و ...) براي اتاق‌هاي هتل جديد خواهد شد.
به نظر مي‌رسد استاندار محترم و مجموعه اداره كل ميراث فرهنگي لرستان، پيش از هر اقدامي در اين خصوص، مراتب را با كارشناسان مجرب در ميان نهند و از آن‌جا كه اخيراً هتل تابان خرم‌آباد نيز توسط سرمايه‌گذار و مالك هتل رنگين‌كمان در حال احيا بوده و اين هتل فاصله بسيار كمي با مجموعه‌ي تاريخي فلك‌الافلاك و باغ گلستان دارد، تقويت هتل تابان براي اين منظور معقولانه‌تر به نظر مي‌رسد.
ر - ج / حرم‌آباد