در جهان كنوني، گردشگري به يكي از مهمترین فعالیتهای اقتصادي در سراسر جهان تبديل شده که بر اساس گزارش سازمان جهاني جهانگردي، درآمد ناشي از گردشگري، اكنون در جهان بالغبر یکدهم توليد ناخالص دنيا را تشكيل میدهد. در اکثر کشورها اقتصاد ملی بهشدت به توریسم وابسته است.
گردشگري، ضامن توسعه اقتصادي پايدار و ايجاد اشتغال است و با درآمد سالانه چند صد ميليارد دلاري در جهان، از صنايع پاكي است كه از لحاظ درآمد و اشتغالزایی به خوبي با صنايعي نظير نفت و خودرو رقابت ميكند. آغاز قرن حاضر، نقطه عطفي براي صنعت جهانگردي به شمار میآید. كارشناسان گردشگري اعلام کردهاند كه ايران با برخورداري از سوابق افتخارآميز، آثار مهم و برجسته تاريخي و فرهنگي، طبيعت جذاب و تنوع شرايط اقليمي، يكي از ده قطب اصلي جهانگردي در جهان است.
اما داخل کشور عدم توجه جدی به فرهنگ گردشگری باعث شده که هموطنان نتوانند بهخوبی از مزیتهای تور و گردشگری استفاده نمایند. تور زیباترین حرکت جمعی به جهت استفاده از جاذبهها و مواهب گردشگری است.
مسافرت بهقصد بازدید اماکن گردشگری با تور نهتنها باعث کاهش ترافیکهای جادهای، کاهش تصادفات، کاهش هزینهها، افزایش امنیت و افزایش استفاده از این مواهب به دلیل استفاده از راهنماهای مجرب گردیده بلکه باعث ایجاد افزایش تعامل فرد و خانواده با جمع و خروج از انزوا شده و نتایج مثبتی را به دنبال خواهد داشت.
گردشگري يكي از مفرحترين روشهاي صرف كردن اوقات فراغت است؛ اما متأسفانه روشي است كه هنوز از آن در جامعه تعريف درستي نشده است. همه فكر ميكنند براي شناخت وطن خود حتماً بايد مسافرت كنند و به جاده بزنند؛ اما گردشگري انواع مختلف دارد ولي شايد گردشگري شهري يكي از مهجورترين انواع آن باشد.
از جمله اهداف کلان توسعه توریسم شهری میتوان به ایجاد بستری مناسب جهت توسعه پایدار شهری، غنی و سالمسازی اوقات فراغت جوانان و خانوادهها، بالا بردن سطح آگاهی شهروندان نسبت به شهر خود، معرفی دیدنیها و جاذبهها، اشتغالزایی و فرهنگسازی اشاره نمود.
گردشگري و سفرهاي درونشهری نقطه اتصال شهروندان به گذشته تاريخي شهر است و موجب تقويت همبستگي اجتماعي و در نتيجه باعث افزایش حساسيت افكار عمومي نسبت به سرنوشت شهر ميشود. توریسم شهری، سالهاست كه در شهرهای بزرگ دنیا به مقولهای درآمدزا تبدیلشده و امروزه نیز در میان شهروندان تمام شهرهای بزرگ، جایگاه با اهمیتی را به خود اختصاص داده است.
در واقع شهرهای ایران هنوز نتوانستهاند آنگونه كه لازم است پا در این وادی بگذارند و مقصدی باشند برای گردشگران. مقصدی برای آن عده كه سالها به عنوان شهروند تنها از ماهیت كالبدی شهرها بهره برده و به آن به دیده خوابگاهی بزرگ یا محلی برای كار مینگرند.
تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و دیگر شهرهای کشور برای ساكنان آنها كمتر دارای جذابیت و شگفتی است. میلیونها شهروند این شهرها، روزانه در خیابانها راه میروند، رانندگی میکنند، بدون آنكه نگاهی از روی تأمل بر آثار بجا مانده از روزگاران دیرین شهرشان بیندازند. آنچه توریسم شهری میتواند به وجود آورد راهی مناسب برای بهرهمندی همه شهروندان از امكانات فراموششده شهرشان است.
مقوله توریسم شهری سابقه دیرینهای در كشورهای غربی دارد و البته گزینه توریسم شهری با قرائت شرقی آن در ایران باستان هم رونق داشته و هم جزئی از فرهنگ، تمدن و تاریخ ایرانیان بوده است. بهگونهای كه در این خصوص سفرنامههای زیادی تدوینشده كه حاكی از رونق بیبدیل توریسم شهری در کشور ایران بوده است.
توریسم شهری با حمایت سازمانهای ذیربط میتواند شهر را به لحاظ درآمدزایی و ایجاد بسترهای فرهنگی توریسم تغییر دهد و روند مناسبی را برای تغییر نگرش شهروندان به شهر خود به وجود آورد.
توریسم شهری دارای نقش بااهمیتی در توسعه سفرهای همگانی است. مهمترین تأثیر آن تأثیر فرهنگی و زیرساختی به مقوله گردشگری است. نواحي شهري به علت آنكه جاذبههاي تاريخي و فرهنگي بسيار زيادي دارند غالباً مقاصد گردشگري مهمي محسوب ميگردند. شهرهاي بزرگ معمولاً جاذبههاي متنوع و بزرگي شامل آثار تاریخی، موزهها، بناهاي يادبود، تئاترها، استاديومهاي ورزشي، پاركها، شهربازي، مراكز خريد، مناطقي با معماري تاريخي و مكانهايي مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارا بوده كه اين خود گردشگران بسياري را جذب ميكند.
گردشگري شهري، کنش متقابل بین گردشگران و ميزبان و توليد فضاي گردشگري پيرامون سفر به مناطق شهري باانگیزههای متفاوت و بازديد از جاذبهها و استفاده از تسهيلات و خدمات مربوط به گردشگری است، كه آثار متفاوتي را در فضاي شهري برجاي مینهد.
در این تعریف، گردشگر نیز میزبان بوده و با چشم مهمان به شهر خود مینگرند و با حساسیت بیشتری شهر را مورد کنکاش قرار داده و روز بعد در قالب میزبان سعی در رفع عیوب میکند. این نگرش از نقشهای مهم گردشگری و توریسم شهری در رعایت اخلاق شهروندی است.
اساساً امروزه يكي از کاربریهای مهم شهرها، ارائه خدمات گردشگري نوين است. چراکه شکلگیری عصر جدید، با گزاره اصلي آن يعني جهانیشدن، فرآوري اطلاعات و گردشگري همراه شده و دوره جديدي را در تعاملات اجتماعي و فرهنگي انسانها خصوصاً در قالب ساختهای شهري رقم زده است. با اين اوصاف مراكز شهري به علت تجمع نهادهاي مدني و زیرساختهای اجتماعي میتوانند محل مناسبي براي جذب و جلب گردشگران داخلي و خارجی محسوب شوند.
يكي از مؤلفههای اصلي گردشگري در كشورهاي توسعهیافته گردشگري شهري است، كه در آن گردشگران بهعنوان محورهاي توسعه اين صنعت براي گذران اوقات فراغت خود به شهرهاي بزرگ سفر ميكنند تا فعاليتهاي نظامیافتهای را انجام دهند، اين فعاليتها، گسترهاي وسیع در كشورهاي توسعهیافته دارند.
اهميت اين نوع از صنعت گردشگري خود زمانی که با تاريخ تمدن و يا شرايط ويژه طبيعي آن ناحيه همراه گردد دو چندان شده و با برنامهریزیهای مناسب و بجا بهآسانی توانايي تبدیلشدن به قطبهای بزرگ گردشگری را خواهند داشت؛ و به اين ترتيب است كه شهرهایی مانند ونيز، رم، ميلان، پاريس، لندن، نیویورک، شانگهاي، توكيو، بمبئي و يا نمونه خاورمیانهای آن دبي قادر به جذب سالانه چندين ميليون گردشگر خواهند بود.
توجه جدي مديران شهري و رويكرد مثبت آنها در اتخاذ برنامههايي كه منجر به رونق گردشگري شهري شود ميتواند در بهبود شرايط اقتصادي شهروندان نیز تأثیر مهمي داشته باشد.
در صورت ساماندهي آثار، بناها و بافتهاي تاريخي، علاوه بر فراهم شدن زمينه تقويت صنعت گردشگري در شهر، امكان استفاده از سرمايههاي نهفته شهري و حضور شهروندان در جايگاهها و فضاهاي تاريخي و گردشگري شهري فراهم ميشود.
توسعه گردشگري شهري باعث آشتي شهروندان با گذشته و جاذبههاي تاريخي شهر خود میشود. يكي از طرحهاي مهم در زمینه رشد و توسعه گردشگری، باز زندهزایی صنعت گردشگري با محور گردشگري درونشهري است تا در كنار بازيابي جايگاه آثار و فضاهاي تاريخي، بتوان اين گونه قابليتها را در اختيار تمام شهروندان قرار داد. بدیهی است که در صورت بازيابي هويت ايراني و اسلامي شهرهای بزرگ ایران، اين شهرها نیز ميتوانند پذيراي گردشگران مسلمان كشورهاي ديگر نیز باشند.
به نظر میرسد که نقش گردشگری شهری در رشد و توسعه صنعت گردشگری و بهویژه افزایش نرخ رشد سفرهای همگانی بر کسی پوشیده نباشد. توسعه توریسم شهری مهمترین عامل در بسترسازی فرهنگ گردش و گردشگری است. این فرایند خواهد توانست که تأثیرگذارترین عامل بر توسعه این صنعت بشمار آید. بسترسازی جهت توسعه سفرهای همگانی از الزاماتی است که تأثیر بااهمیتی بر افزایش نرخ رشد گردشگری خواهد داشت. ادامه دارد …
مسعود غلامی