استاد "حمید ایزدپناه" زاده‌ی 26 آبان‌ماه سال 1311 و درگذشته بیستم بهمن 1394 است؛ اما صحت سال تولد او محل تردید است.

آن‌چنان‌که در شناسه کتاب‌های چاپ‌شده او قبل از انقلاب، سال تولد او 1309 آمده است و استاد "ایرج کاظمی" نیز در مراسمی سال تولد ایشان را 1312 خوانده است؛ اما خود وي معتقد بود كه پدرش تاريخ تولدش را 26 آن 1311 ثبت كرده است.
ایزدپناه از نخستین کوشندگان جمع‌آوری آثار فرهنگی در لرستان و سرسلسله جریان لرستان پژوهی است و اثر ارجمند ایشان «آثار باستانی و تاریخی لرستان» است که در همان سال تألیف برنده جایزه کتاب سال شد، نخستین جایزه معتبر فرهنگی شناخته‌شده برای یک لرستانی است. استاد چگونگی تألیف این کتاب را این‌گونه شرح می‌دهد:

"انجمن آثار ملی (انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کنونی) از من دعوت کرد، سپهبد آق اولی و محمدتقی مصطفوی آنجا بودند که هر دو، انسان‌های بزرگی بودند. نمی‌دانم چه کسی مرا معرفی کرده بود اما از من برای تألیف کتاب «آثار باستانی و تاریخی لرستان» دعوت کردند.
وقتی به انجمن رفتم، خیلی گرم و مهربانانه با من روبه‌رو شدند و برای جلد اول، قرارداد 30 هزار تومانی بستند. از آن مبلغ، 10 هزار تومان پیش‌پرداخت به من دادند و قرار شد دو قسط بعدی، پس از اتمام کار و پس از چاپ کتاب باشد. با دکتر ستوده رفتیم و دوربین فلکس خریدیم. کار با آن را یاد گرفتم و در خانه هم آتلیه راه انداختم. اصلاً قضیه ازاین‌قرار بود که در سال‌های اوایل دهه 1340، انجمن آثار ملی تصمیم گرفت، مطالعه درباره ایران را یک‌باره و گسترده انجام دهد؛ یزد را به ایرج افشار داد، لرستان را به من دادند، جنوب را احمد اقتداری گرفت. بخشی از خراسان را حمید مولوی انجام داد و شمال را هم منوچهر ستوده گرفت.
این فضا دقیقاً فضای عالی برای آرشیو جغرافیای تاریخی بود که تنظیم شد. واقعاً فوق‌العاده‌ بود. همه اطلاعات را دقیقاً کسانی می‌نوشتند که اطلاعات کاملی داشتند. من هم در آن جلسه پس از تحویل مطالب، گفتم که دروغ نگفتم، ننوشتم و دنبال دروغ هم نبودم. اول تحقیقات میدانی بود و بعد تمام این‌ها را نوشتم که در سال 1350 منتشر و برگزیده کتاب سال شد."

البته باید یادآور شد که نخستین ناشران آثار ایزدپناه لرستانی‌ها بودند: کتاب "آهنگ و ترانه‌های لری" را مرحوم ماشاءالله محمدی در کتاب‌فروشی محمدی در سال ۱۳۴۳ در ۴۰ ص ‌م‍ص‍ور در خرم‌آباد منتشر کرد. استاد ازآن‌پس به گردآوری فرهنگ واژگان لری و لکی همت گذاشت. البته کتاب "فرهنگ لری" برآمده از پایان‌نامه لیسانس (كارشناسي) او بود. خود در این‌ باره می‌گوید:

"فرهنگ لری پایان‌نامه لیسانس بود که بعد تکمیلش کردم؛ اما اتفاق دیگری رخ داد که به انتشار کتاب منجر شد. روزی از طرف اداره فرهنگ‌عامه که وابسته به وزارت معارف بود، سه مردم‌شناس آمدند و دیدند که در فضای غریبی زندگی می‌کنم. سپس کتاب را گرفتند و بردند تا آن‌که در سال 1345 از سوی انجمن فرهنگ ایران باستان منتشر شد. تألیف این اثر برای من ساده نبود. برای این کار خودم چون لر بودم، بیشتر واژه‌ها را می‌دانستم که چگونه هستند و می‌نویسند؛ اما برای بعضی واژه‌های خاص که میان پیرمردها و پیرزن‌ها رواج داشت و من نشنیده بودم، از آن‌ها می‌پرسیدم و یادداشت می‌کردم و واژه‌ها را با استاد ستوده انتخاب می‌کردم"

وجه دیگر استاد ایزدپناه علاوه بر تحقیق در آثار باستانی و تاریخی و لغت‌شناسی، سرودن شعر به لهجه لری است که مجموعه آن‌ها در کتاب "هوای بوم و بر" به چاپ رسیده است. سرودن شعر به زبان محلی را استاد به تقلید از شعرهای ملک‌الشعرای بهار که به خراسانی نیز شعر می‌سرود و تحت تأثیر شعر گویی پدر آغاز کرد. نخستین اشعار استاد در نشریه محلی "ندای گلشن" چاپ شد و بعدها که رستاخیزی را درزمینهٔ موسیقی لرستان موجب شد، عموماً ترانه‌هایی را برای آهنگ‌های خود و دیگران سرود. برخی از این ترانه‌ها در جلد سوم «آثار باستانی و تاریخی لرستان» ونیز در بخش پایانی «لرستان درگذر زمان و تاریخ» به چاپ رسیده‌اند.

نخستین کتاب ایزدپناه در سال 1343 در سن 32 سالگی (اگر تولد استاد را 1311 بگیریم) و آخرین کتاب ایشان در سال جاری در سن 83 سالگی به چاپ رسید.
حاصل این 51 سال نویسندگی نگارش 13 عنوان کتاب است. اگرچه در عموم منابع اخیر عدد کتاب‌های روان‌شاد ایزدپناه را 15 گفته‌اند، اما به تحقیق 13 کتاب از آثار ایشان به چاپ رسیده است. البته دور نیست کتاب‌های چاپ‌نشده‌ای از استاد در دست باشد. چند کتاب استاد ایزدپناه نیز به چاپ مکرر رسیده است.

• آثار باستانی و تاریخی لرستان دفتر نخست، ۱۳۵۰.

• آثار باستانی و تاریخی لرستان، دفتر دوم، انجمن آثار ملی، تهران ۱۳۵۲٫/چاپ دوم: ۱۳۶۳. چاپ سوم: 1376

• آهنگ و ترانه‌های لری. ناشر کتاب‌فروشی محمدی خرم‌آباد، ۴۰ ص‌. م‍ص‍ور، ۱۳۴۳.

• تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان، ناشر انجمن آثار و مفاخر ملی ایران 1376.

• داستان‌ها و زبانزدهای لری و کتابشناسی مثل‌های فارسی از سده‌ی ششم تاکنون، ناشر انتشارات بلخ و بنیاد نیشابور، تهران، ۱۳۶۲.

• شاعران در اندوه ایران، انتشارات توس، تهران ۱۳۶۰. چاپ دوم: انتشارات توس،1380.

• شاهنامه لکی ترجمه و تدوین، انتشارات اساطیر، تهران ۱۳۸۴

• فرهنگ لری چاپ نخست. ناشر: انجمن فرهنگ ایران باستان، تهران 1343، چاپ دوم انتشارات آگاه 1363 و چاپ سوم انتشارات اساطیر 1381.

• فرهنگ لکی، ناشر موسسه‌ی فرهنگی جهانگیری، تهران ۱۳۶۷. چاپ دوم: انتشارات اساطیر ۱۳۸۹. چاپ سوم: اساطیر 1391.

• کتیبه‌های لرستان، چاپ فرهنگ و هنر لرستان، ۱۳۴۷. چاپ دوم: 1351

• لرستان در گذرگاه زمان و تاریخ، ناشر: انتشارات اساطیر، تهران ۱۳۸۴ و چاپ دوم: 1387

• مهر سحرخیزان، (مجموعه مقالات در نکوداشت استاد ایرج کاظمی) به اهتمام حمید ایزدپناه، سیدیدالله ستوده. شاپور خواست، ۱۳۹۴.

• هوای بوم و بر، مجموعه اشعار: 1393

همچنین مقالات، اشعار و یادداشت‌هایی از استاد در مجلات مختلف در موضوع‎های ایران‌شناسی، لرستان پژوهی، معرفی کتاب و شعر و ادب به چاپ رسیده است که استخراج آن‌ها اندکی دشوار است، به‌عنوان‌مثال، استاد در مصاحبه‌های خود به چاپ مقالاتی در نشریات " راهنمای کتاب"،"سال‌نامه‌ی دبیرستان بهار" و کیهان فرهنگی (1365) اشاره نموده است که اطلاعات مقاله شناختی آن‌ها در دسترس نبود، اما آن‌ها که توانسته‌ام فهرست کنم به شرح زیر است:

• آثار باستانی و تاریخی لرستان (سلسله‌ی انتشارات انجمن آثار ملی) / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کاوه (مونیخ) پاییز و زمستان 1352 - شماره 49 و 50 (1 صفحه - از 84 تا 84)

• از پ‍ش‍ت‌ دیوارهای‌ خ‍اطره‌، در زم‍ی‍ن‍ه‌ ش‍ع‍ر و م‍وس‍ی‍ق‍ی‌/ ای‍زدپ‍ن‍اه‌، ح‍م‍ی‍د، ک‍ت‍اب‌ ه‍ف‍ت‍ه‌، ش‌ ۲۴۴، (۳۱ اردی‍ب‍ه‍ش‍ت‌ ۱۳۸۴): ص‌ ۲۲.

• با خیال ایران / شاعر: ایزدپناه (صفا)، حمید؛ مجله: بخارا مهر و آبان 1385 - شماره 55 (3 صفحه - از 247 تا 249)

• به توای مادرا درود، درود / شاعر: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کلک مهر و آبان 1372 - شماره 43 و 44 (1 صفحه - از 80 تا 80)

• به یاد استاد ایرج افشار/ شاعر: ایزدپناه، حمید؛ مجله: گزارش میراث فروردین و اردیبهشت 1390 - شماره 44 (1 صفحه - از 62 تا 62)

• بهانه / شاعر: ایزدپناه، حمید؛ مجله: بخارا بهمن 1379 - شماره 16 (1 صفحه - از 163 تا 163)

• پیروان اهل حق در لرستان (جمع خانه و تنبورنوازی و تنبورنوازان) / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کاوه (مونیخ) تابستان 1355 - شماره 60 (3 صفحه - از 36 تا 38)

• ج‍م‍ع‌ خ‍ان‍ه‌ ه‍ن‍ر و ت‍ن‍ب‍ورن‍وازی‌/ ای‍زدپ‍ن‍اه‌، ح‍م‍ی‍د، ه‍ن‍ر ای‍ران‌، ش‌ ۶، (ف‍روردی‍ن‌ ۱۳۸۱): ص‌ ۶۰ - ۶۱.

• در ماه گذشته چه کتاب‌ها یا کتاب‌هایی خوانده‌اید؟ / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کلک مرداد و آذر 1376 - شماره 89 و 93 (173 صفحه - از 361 تا 533)

• دولت دیدار/ شاعر: ایزدپناه، حمید؛ مجله: بخارا مرداد 1378 - شماره 7 (1 صفحه - از 202 تا 202)

• راهنمای مطبوعات ایران / ناقد: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کلک مرداد 1372 - شماره 41 (3 صفحه - از 219 تا 221)

• زاگرس / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کیهان فرهنگی مرداد 1366 - شماره 41 (3 صفحه - از 24 تا 26)

• سنگ‌نوشته‌ای از لرستان سندی تاریخی برای آزادی انسان‌ها / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: یغما شهریور 1346 - شماره 230 (3 صفحه - از 326 تا 328)

• شب شکن / شاعر: ایزدپناه (صفای لرستانی)، حمید؛ مجله: بخارا فروردین و اردیبهشت 1386 - شماره 60 (1 صفحه - از 263 تا 263)

• عروسی و سوگواری در روستاهای لرستان و یاری و مددکاری همگان در این دو آیین / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کاوه (مونیخ) زمستان 1357 - شماره 70 (4 صفحه - از 42 تا 45)

• قبر انوشیروان / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کاوه (مونیخ) تابستان و پاییز 1353 - شماره 52 و 53 (6 صفحه - از 49 تا 54)

• کتاب‌های داخلی: شعر زنان افغانستان / ناقد: ایزدپناه، حمید؛ مجله: بخارا مهر 1380 - شماره 20 (5 صفحه - از 374 تا 378)

• کتیبه به خط کوفی (در لرستان) / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: یغما اسفند 1345 - شماره 224 (2 صفحه - از 648 تا 649)

• کلک استاد: نامه امیرکبیر به کدخدایان انارک (معرفی یک سند تاریخی) / معرف: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کلک اردیبهشت 1372 - شماره 38 (3 صفحه - از 100 تا 102)

• گلچین مثل‌ها/نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ و دیگران، مجله: فرهنگ مردم بهار 1383 - شماره 8 و 9 (24 صفحه - از 32 تا 55)

• م‍ث‍ل‌ه‍ای‍ی‌ از اس‍ت‍ان‌ ل‍رس‍ت‍ان‌/ ای‍زدپ‍ن‍اه‌، ح‍م‍ی‍د، ف‍ص‍ل‍ن‍ام‍ه‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ م‍ردم‌، ش‌ ۸، ۹، (ب‍ه‍ار ۱۳۸۳): ص‌ ۴۱ - ۴۳.

• نسب نامه جابری‌ها و انصاری‌های لرستان / نویسنده: ایزدپناه، حمید؛ مجله: فرهنگ ایران‌زمین 1361 - شماره 25 (138 صفحه - از 234 تا 371)

• یاد و یادبودها: یاد یاران یاد را میمون بود / معرف: ایزدپناه، حمید؛ مجله: کلک شهریور و مهر 1370 - شماره 18 و 19 (3 صفحه - از 164 تا 166)

• همچنین در منابع مختلف به برخی دیگر از دست‌نوشته‌های ایشان از جمله مقاله‌های یارسان، ترانۀ لری سیت بیارم، دووات یا عروسی، ترانه و ترانه‌سرایی در ایران، خریده، بن شناسی چند واژه لری، ساکی و سکاها اشاره‌شده که اطلاعات دقیق کتاب‌شناسی آن‌ها را تا زمان تحریر این یادداشت نیافتم.

• چنانکه مشهود است مقالات استاد ایزدپناه در طی بیش از 50 سال خدمات فرهنگی در نشریات کاوه، کتاب هفته، کلک، بخارا، فرهنگ ایران‌زمین، فرهنگ مردم، کیهان فرهنگی، راهنمای کتاب، ندای گلشن، یغما، هنر ایران، سالنامه‌ی دبیرستان بهار، کتاب هفته، گزارش میراث و ... به چاپ رسیده است.

یادآور می‌شود یکی از اقدامات ارزشمند استاد ایزدپناه برپایی جشن " ارمغانی برای زرین‌کوب" بود که قبل از انقلاب بسیاری از نویسندگان تراز اول کشور را به خرم‌آباد آورد تا از یک نویسنده لرستانی تجلیل کنند و شگفت آنکه در تمام این سالها نه برای استاد زرین‌کوب و نه برای ایشان تجلیل شایسته‌ای در زادگاه خود برگزار نشد، مگر تجلیلی که سال گذشته در موسسه دهخدا و به یاری چند نهاد فرهنگی برای روانشاد ایزدپناه انجام شد. بی‌دریغی بر ایشان و با دریغی بر فرهنگ و هنر لرستان!

 پژوهش:
ساسان والي‌زاده

دیدگاه‌ها