دره خرمآباد دارای 20 تا 30 کیلومتر طول و همچنين 2 تا 10 کیلومتر عرض (در نقاط مختلف عرض دره تفاوت دارد) است که در تنگترین قسمت دره روی یک صخره کاملاً طبیعی قلعه تاریخی فلکالافلاک ساخته شده است. پیشینه زندگی انسان در این دره به حدود 40 هزار سال میرسد.
اولین پژوهشهایی که روی دره انجام شده است، به سال 1950 از سوی «هنری فیلد» باز میگردد. سپس یک هیأت باستانشناسی به سرپرستی «فرانک هول» و «کنت فلنری» از دانشگاههای رایس، ییل و میشیگان در دره خرمآباد مستقر شدند و طي سالهای 1963 تا 1965 میلادی، دره را مورد بررسی قرار دادند. این گروه موفق به کشف 17 منطقه پارینهسنگی شدند و 5 غار پیش از تاریخ واقع در دره خرمآباد را کاوش کردند.
پس از این بررسیها باستانشناسان آمریکایی اعلام کردند که دره خرمآباد، یکی از کهنترین زیستگاههای بشر است و سابقه سکونت در این دره از تمدنهای دو سوی زاگرس بیشتر است. حتی فرانک هول در آخرین سفری که 18 آبان 1390 به خرمآباد داشت بیان کرد که دره خرمآباد، پایتخت پیش از تاریخ جهان است.
هیاتی ایرانی به سرپرستی «احمد پرویز» نیز دره خرمآباد را مورد بررسی قرار دادهاند. سرپرست این هیأت در مورد این دره معتقد است که سیر تطور ادوار پیش از تاریخ تا دوره اسلامی بدون وقفه در این دره ادامه داشته و در دورههای مختلفی چون پارینهسنگی، نوسنگی، عصر مفرغ، عصر آهن، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و دورههای اسلامی زندگی در این دره جریان داشته است.
پس از طی شدن دوره غارنشینی و دهکده نشینی، هسته اولیه شهرنشینی این دره در تپه باستانی ماسور در هزاره سوم قبل از میلاد شکل گرفته و پس از آن نیز شهر «شاپورخواست» در دوره ساسانی و اوایل اسلام در جنوب شهر فعلی تشکیل شده و ویژگیهای شهرنشینی به خود میگیرد. سنگنوشته خرمآباد یک سند بسیار محکم و قابل استدلال برای پیشینه شهرنشینی در این دره است. در این دره 3 دوره سیر تکامل بشر یعنی غارنشینی، دهکده نشینی و شهرنشینی اتفاق افتاده است. به دلیل ویژگیهای خاص این دره در 55 سال پیش این دره به عنوان پایگاه تحقیقاتی و مطالعاتی دانشگاههای آمریکایی انتخاب شد.
در دهههای گذشته ساختمانها و منازل قدیمی مربوط به دوره قاجار و پهلوی وجود داشته و محلههای قدیمی شهر خرمآباد بافت قدیمی و سنتی خود را حفظ کرده بودند، اما متأسفانه به دلیل ساختوسازهای بیضابطه شهری این بناهای با اهمیت از بین رفته اند. متأسفانه ساختوسازهای این شهر از قانون خاصی پیروی نکردهاند و به دلیل بیتوجهی به بافت سنتی و ادامه یافتن ساخت و سازهای بیضابطه مانعی برای ثبت جهانی دره خرمآباد شدهاند.
عطا حسنپور/ باستانشناس
دره خرمآباد در طول بیش از 20 کیلومتر بیشتر از 100 اثر تاریخی از جمله قلعه زیبای فلک الافلاک را در خود جا داده و میراث گرانبهای گذشتگان این سرزمین است. متأسفانه در این سالها این اثر منحصربهفرد تاریخی مورد بیتوجهی قرار گرفته و اقدامی برای ثبت جهانی آن نشده است. بسیاری از شهرهای ایران پیشینه کهنی ندارند اما با اقداماتی که انجامشده خود را به مقصد اصلی گردشگران تبدیل کردهاند، اما خرمآباد که قدمت آن به 40 هزار سال میرسد و از آن زمان تا کنون زندگی بهصورت مداوم در آن جریان داشته، مورد بیتوجهی قرار گرفته است. دره خرمآباد به دلیل ویژگیهای منحصربهفردش در فهرست ثبت موقت جهانی قرار دارد و برای ثبت دائم این دره باید ابتدا طرح جامع آن از سوی مسئولان تهیه شود.
سابقه زندگی در دره خرمآباد
پژوهشگر فوق دکترای باستانشناسی در این زمینه میگوید: دره خرمآباد یکی از کهنترین مکانها برای استقرار بشر بوده که آثار دورههای پیش از تاریخ انسانی چون پارینهسنگی، میانسنگی و نوسنگی در آن وجود دارد و میتوان گفت که قدمت زندگی انسان در آن به بیش از 40 هزار سال میرسد.
«غلامرضا کرمیان» ادامه میدهد: بعد از دوران نوسنگی شاهد شکل گیری روستانشینی هستیم که پس از این دوران نیز به مرور زمان شهرنشینی به وجود آمده است.
وی میگوید: یکی از شواهد استقرار یکجانشینی در دره خرمآباد تپه باستانی «ماسور» است.
وجود تمام دورههای تاریخی در دره
کرمیان با اشاره به اینکه آثار تمامی دورههای تاریخی در این دره وجود دارد، میافزاید: به عنوان نمونه در این دره میتوان آثار منسوب به دوره ساسانی چون «پل شکسته» و «قلعه فلکالافلاک» و همچنین آثار دوره اسلامی چون «سنگنوشته» را مشاهده کرد. این باستانشناس میگوید: کمتر منطقهای در دنیا میتوان یافت که از حدود 40 هزار سال پیش تاکنون سیر مداوم فرهنگی در آن ادامه داشته باشد. درنتیجه میتوان دره خرمآباد را یک مجموعه و موزه باستانی، فرهنگی منحصربهفرد از دوران قدیم تاکنون دانست.
وی ادامه میدهد: این موضوع برای یونسکو از اهمیت ویژهای برخوردار است. بنابراین با ثبت جهانی این اثر میتوان به حفاظت و معرفی جهانی این دره کمک کرد.
لزوم رعایت کردن سازوکارهای یونسکو
مدیر پایگاه قلعه فلکالافلاک خرمآباد با اشاره به اینکه برای ثبت این مجموعه باید موانع موجود برطرف شوند، میافزاید: ثبت جهانی دره خرمآباد مستلزم رعایت کردن سازوکارهای تعیین شده از سوی یونسکو است.
«احمد نصراللهی» اضافه میکند: یکی از این سازو کارها این است که ساختار شهری نباید تضادی با معیارهای تعیین شده داشته باشد. از سوی دیگر نباید به حریم آثار موجود در این دره تعرضی شود.
مدیر پایگاه قلعه فلکالافلاک میگوید: این دره اثری منحصربهفرد در جهان به شمار میرود و تمامی شاخصهای تعیین شده برای ثبت جهانی را دارد.
وی اضافه میکند: اما برای تحقق ثبت جهانی آن باید تمام سازمانهای دخیل با هم همکاری کنند و نیازمند یک همکاری فرا سازمانی و وجود یک مدیریت یکپارچه هستیم.
نصراللهی ادامه میدهد: اکنون 2 اثر دره خرمآباد و قلعه فلک الافلاک در فهرست ثبت موقت جهانی قرار دارند و این موضوع ظرفیت ویژهای برای خرمآباد ایجاد کرده است.
دره در انتظار ثبت جهانی
مدیر پایگاه قلعه فلکالافلاک بیان میکند: حتی در صورت رد شدن درخواست ثبت دره خرمآباد با توجه به اقداماتی که برای آزادسازی حریم قلعه فلکالافلاک در حال انجام است، میتوان پس از ثبت جهانی قلعه، حریم آن را افزایش دهیم، آثار مختلف را در قبال حریم قلعه قرار دهیم و به پرونده آن الحاق کنیم و پس از مدتی شاهد ثبت جهانی دره خرمآباد هم باشیم.
مسئولی که آب پاکی را روی دست دره ریخت
البته تا مسئولان نخواهند و تا موانع برطرف نشود پرونده ثبت جهانی دره خرمآباد هم مثل قلعه فلکالافلاک روی میز خواهد ماند و گرد و خاک خواهد خورد.
اسفند 93 بود که معاون میراث فرهنگی کشور در جلسه ویژه رسیدگی به مشکلات سیمای شهری لرستان آب پاکی را روی دستهای دره ریخت و گفت: سال گذشته به دنبال ثبت دره خرمآباد به اسم دره مهم لرستان در یونسکو بودیم، اما به دلیل ساختوسازهای نامناسب، این امر امکانپذیر نبود.
«محمدحسین طالبیان» گفت: بنابراین برنامه خود را برای ثبت جهانی قلعه فلکالافلاک گذاشتهایم که باید تلاش شود حریم این قلعه آزادسازی و ثبت جهانی شود.
وی افزود: لرستان ظرفیت بسیار بالایی در زمینه تاریخی و فرهنگی دارد و از تنوع زیستی فوقالعادهای برخوردار است.
نیاز به مدیریت یکپارچه برای ثبت جهانی دره خرمآباد
مدیر پایگاه قلعه فلکالافلاک خرمآباد میگوید: برای ثبت جهانی یک اثر مهمترین موضوع مدیریت یکپارچه و واحد آن است. این موضوع باید در مورد آثاری که در لیست موقت ثبت جهانی قرار دارند، رعایت شود.
نصراللهی اظهار میکند: ثبت جهانی مجموعهای از آثار گاهی اوقات اتفاق میافتد.
بهعنوان نمونه این موضوع در مورد باغهای ایرانی وجود داشته، در مورد دره خرمآباد نیز با توجه به اینکه آثار طبیعی و تاریخی متعدد و منحصربهفردی دارد، به دنبال ثبت مجموعهای این اثر هستیم.
علی عبداللهزاده/ روزنامه همشهری
راه توسعه گردشگری مرکز استان از ثبت جهانی دره خرمآباد میگذرد
کاوشهای باستانشناسی نشان میدهند که از حدود 38 تا 40 هزار سال پیش تا کنون نشانههای قابل اثباتی برای زندگی مداوم انسانها در دره خرمآباد وجود داشته است. به عنوان نمونه غارهایی چون «کنجی»، «یافته» و «اشکفت قمری» و پس از آن تپههای باستانی این دره نمود بسیار مناسبی برای اهمیت آن بوده، اما یکی از ویژگیهای منحصربهفرد دره خرمآباد، استمرار زندگی در آن از حدود 40 هزار سال پیش تاکنون است.
مجموعه اشیای باستانی مفرغی که براثر کاوشها و بررسیهای باستانشناسی و چه بر اثر قاچاق در این دره به دست آمدهاند، به 7 تا 8 هزار شیء میرسد. علاوه بر ویژگیهای منحصربهفرد دره خرمآباد، این دره از ارزشهای خاصی برای مجامع جهانی برخوردار است.
آداب، سنتها، آثار باستانی، اعتقادات مردم چون آیینهای عزاداری، شب یلدا و موسیقی موجود در این دره، آثار معنوی آن به شمار میروند که هر کدام از آنها دارای ارزش جهانی بسیار ویژهای هستند. بهعنوان نمونه کمانچه یکی از میراث معنوی دره خرمآباد است.
به دلیل وجود این ویژگیهای منحصربهفرد مادی و معنوی چند سالی است که مسئولان به دنبال ثبت جهانی دره خرمآباد هستند. هرچند تاکنون گامهای مناسبی برای تحقق این موضوع برداشته نشده است. برای روشن شدن آخرین اقدامهای صورت گرفته برای ثبت جهانی دره خرمآباد گپ و گفتی با «رامین ابراهیمی» معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری لرستان انجام دادهایم.
مهمترین ویژگی دره خرمآباد برای ثبت جهانی چیست؟
دره خرمآباد با طول بین 20 تا 30 کیلومتر یکی از منحصربهفردترین مناطق کشور به شمار میرود. در این دره بهوضوح میتوان آثار دورههای مختلف زندگی انسانها را از دوره پارینهسنگی و نوسنگی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و دورههای اسلامی تاکنون مشاهده کرد.
در این دره از حدود 40 هزار سال پیش تا کنون زندگی تداوم داشته و هیچگاه دچار وقفه نشده است. از سوی دیگر به دلیل وجود شرایط مطلوب زیستی، آبوهوای مناسب، چشمانداز منحصربهفرد، آب فراوان، وجود کوه و دشت در کنار هم و آثار تاریخی کیفیت زندگی در این دره بسیار بالا بوده است.
به دلیل وجود همین ویژگیهاست که این دره منحصربهفرد باید به ثبت جهانی برسد. برای ثبت جهانی این اثر باید تمام دستگاههای مختلف دستبهکار شوند.
برای ثبت جهانی این دره چه اقداماتی باید انجام داد؟
برای ثبت جهانی دره خرمآباد باید تمامی دستگاههای مسئول چون میراث فرهنگی استان و کشور، مدیران ارشد استانی و نمایندگان مجلس دستبهکار شوند و زمینه را برای ثبت جهانی این دره در کوتاهترین زمان ممکن مهیا کنند. اگر پرونده این اثر برای بررسی به یونسکو فرستاده شود، ارزیابان یونسکو موانع و مشکلات را بیان میکنند و با نگاه جدیتری میتوان برای حل این مشکلات گام برداشت.
مهمترین موانع موجود در مسیر ثبت جهانی دره خرمآباد چیست؟
موانع مختلفی برای ثبت جهانی دره خرمآباد وجود دارد. آزادسازی حریم قلعه تاریخی فلک الافلاک نقش مهمی در ثبت جهانی این دره دارد. پس حریم قلعه باید آزاد شود. از سوی دیگر باید پیگیریهای زیادی از سوی مسئولان برای ثبت جهانی این دره انجام شود.
اولین مناطقی که گردشگران بهعنوان مقاصد گردشگری خود انتخاب میکنند، آثاری هستند که ثبت جهانی شدهاند. تورهای گردشگری دارای فهرستهایی هستند که در آنها نام آثار ثبت جهانی قرار دارد. با ثبت این دره میتوان شاهد توسعه گردشگری و حضور گسترده گردشگران داخلی و خارجی در خرمآباد بود.
از سوی دیگر یونسکو سالانه مبالغی برای آثاری که ثبت جهانی شدهاند، در نظر میگیرد و این اثر پس از ثبت جهانی میتواند از این اعتبارات استفاده کند و بهعنوان یک برند مهم در جهان شناخته شود.
بابک بهاری
این مطلب پیش از این در روزنامه همشهری ضمیمه لرستان منتشر شده است
این مطلب پیش از این در روزنامه همشهری ضمیمه لرستان منتشر شده است
دیدگاهها
راستش روزی نشده من از کنار این قلعه و حریمش و از کنار پل ساسانی عبور کنم و به فکر فرو نرم و حسرت نخورم ....
لطفا پیگیره تابلوی معرفی برای خانه آخوند ابو هم باشید ...
اصلا تابلوی معرفی نداره که یه بچه خرم آباد بدونه کجاست وای به حال یه توریست خارج از شهر و استانمون ...
مخصوصا که ته کوچه است و اصلا مشخص نیست ...
هربار که از کنار پل ساسانی عبور می کنم ، این طرح یا جرقه به ذهنم خطور میکنه که :
چه قدر خوب میشد حالا که میخوان حریم قلعه رو آزادکنن ، پل ساسانی رو هم ببندن و به جای آسفالت فعلیش از سنگفرش های طرح های سنتی استفاده کنن و نورپردازیش هم کنن و حتی از ل تا سبزه میدون رو هم ببندن که این مسیر ، همراه با ارک شهر و باغ دخترونه سابق ! و اون فضای پست سابق یکجا حریم گردشگری بشه ..
حتی من طرح ها رو هم کشیدم و توی خونه دارم ...
کاش کمی هم از عامه مردم یاری ذهنی می گرفتن ..
بخدا قسم ، که چقدر من و من ها طرح واسه این شهر داریم و توی خونه دارن خاک میخورن ....
حاضرم همه طرح ها رو یکجا و بدون چشم داشتی بدم که حداقل نیگاش کنن ..
نمیگم که اجراشون کنن و ادعایی هم ندارم ..
کاش همه ادارات استان ، واقعا بخشی برای پذیرش طرح های مردمی داشتن ..
اگه هم الان دارن فرمالیته است !!
مثل شهرداری که چندین طرح بردم و کم مونده بود بیرونم کنن !!!
ببخشید ، منم مثل همه ی جوونای دلسوز این شهر دل پری دارم و مزاحم شما شدم ..
شایدم اصلا این حرف ها رو کسی هم اینجا نخونه و تمسخر هم کنه ...
موید باشید و استوار ، مثل یافته ...
اقا ساسان عزيز هزاران درود بر شما.به قول معروف بايد بگيم"شهر من من به تو مي انديشم/نه به تنهايي خويش"
با وجود ایرادات مکرر و نقل قولهای غیر مستند در متن بالا که بارها در متن تکرار شده است من هدفی که متن نوشته شده دنبال آن باشد ندیدم!!! ای کاش نویسنده راهکار خود را به طور شفاف در متن بیان مینمود