دریاچه گهر زیباترین دریاچه کوهستانی ایران در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دورود، 21 کیلومتری جنوب شهرستان ازنا و در ارتفاع حدود ۲۳۵۰ متری از سطح دریا واقع شده است که دارای دو بخش گهر کوچک و گهر بزرگ است که وسعت این دریاچه بیش از ۱۰۰ هکتار برآورد شده است.

اقلیم این نگین آبی اشترانکوه، سرد کوهستانی و اکثر ریزش‌های جوی در آن منطقه به‌صورت برف است. هرساله این منطقه و بخصوص دریاچه گهر از انتخاب‌های مهم و در اولویت توریست‌ها و اکوتوریست های داخل و خارج کشور جهت بازدید، تحقیق و تفریح بوده است.

باشکوه‌ترین دریاچه کوهستانی زاگرس با توجه به استاندارها و شاخص‌های کنوانسیون رامسر بعنوان یک تالاب با ارزش نمود می‌کند. همان‌طور که می‌دانیم، امروزه مهم‌ترین عامل انقراض و مهاجرت گونه‌ها، تخریب زیستگاه است. مشاهدات بیانگر این است که در دهه اخیر فعالیت‌های عمرانی و عدم رعایت ظرفیت تحمل، این اکوسیستم کم‌نظیر را تهدید کرده است.

 از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به جاده کشی و سهل‌الوصول شدن دریاچه، هر نوع احداث و ساخت‌وساز در حریم دریاچه، عدم رعایت ظرفیت گردشگری دریاچه و مناطق حریم آن، هجوم بیش از حد اجتماع گردشگری در فصل زادوولد و رشد و رویش طبیعت و حیات‌وحش آن و...می‌توان نام برد.

بر اساس تعریف اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی با دید اکولوژیکی باید حداقل آثار را در منطقه بخصوص دریاچه برای گذاشت به طوری‌که تمام امکانات را در یک کمپ به دور از دریاچه احداث کرد تا اینکه دریاچه آسیب کمتری ببیند و هم اینکه مدیریت جمعیت‌های ورودی به آنجا به سهولت و منطقی انجام بگیرد، فاضلاب‌های انسانی تولید شده موجب آلودگی آب دریاچه و عمل یوتریفیکاسیون می‌شود که بزرگ‌ترین خطر برای یک اکوسیستم آبی مطرح و تلقی می‌شود.

 از طرف دیگر هجوم سیل عظیم و کنترل نشده‌ی گردشگران در فصول بهار و بخصوص تابستان و از طرفی گرایش و علاقه آن‌ها برای برافروختن آتش با هیزم در جهت ایجاد کپ فایر یا پخت‌وپز غذا موجب آسیب‌های جبران‌ناپذیری به درختان و خاک و به طبع آن حیات‌وحش و منابع آبی در این شرایط بحرانی خشکید جنگل‌ها و خشک‌سالی می‌شوند.

اما در کل می‌توان، تهدیدات و معضلاتی که این اکوسیستم را تهدید می‌کنند به ۲ دسته تهدیدات خواسته یا عمدی و تهدیدات ناخواسته یا غیرعمدی تقسیم کرد که هرکدام دارای خصوصیات ویژه خود هستند.

تهدیدات خواسته شامل آن دسته تغییر و تحولاتی است که معمولاً از سوی دستگاه‌های دولتی انجام می‌گیرد که می‌توان به جاده کشی‌های اخیر، تغییرات عمرانی و ساخت‌وسازهای غیرمنطقی در حاشیه دریاچه و تصمیمات مهندسی نشده، اشاره کرد.

اما تهدیدات ناخواسته که معمولاً از سوی گردشگران صورت می‌گیرد، به آن دسته از فعالیت‌هایی گفته می‌شود که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم این اکوسیستم آبی و حاشیه آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از این دست تهدیدات می‌توان به استفاده و ورود شوینده‌ها به آب، قطع درختان و برافروختن آتش، تولید زباله و جای گذاشتن پسماندها، صید و شکار حیات‌وحش، تعرض و کوچک کردن آشیان اکولوژیکی حیات‌وحش و تهدید زیست آن‌ها و... اشاره کرد.

از تمام تهدیدات و تخریب‌های موجود، فعالیت‌های عمرانی بخصوص جاده کشی و ازدحام جمعیت گردشگری به‌عنوان مهم‌ترین و جدی‌ترین تهدیدات دریاچه و منطقه تلقی می‌شوند.

حال نکته اساسی و مهم این است که این دو تهدید فوق‌الذکر باهم رابطه مستقیمی دارند به صورتی که با ایجاد جاده، دسترسی به منطقه بسیار آسان می‌گردد و به‌تبع آن جمعیت متقاضی بیشتر می‌گردد و متعاقباً وسایل و تجهیزات همراه گردشگران بیشتر خواهد شد که این امر موجب سهولت دست‌اندازی و بهره‌کشی از اکوسیستم می‌شود که این امر با روح و روان اکوتوریسم و گردشگری طبیعت‌گرا در مخالفت و تضاد آشکار است. شواهد نشان می‌دهد که در تمام دنیا اکثر اکوسیستم‌هایی که تخریب شده‌اند دیگر به‌صورت قبل احیا و بازسازی نشده‌اند، چون که شرایط آب و هوایی چند دهه اخیر بسیار نامناسب و دارای روند نزولی و نامتعادلی بوده است.

اما چه‌کار می‌توان کرد تا اینکه این دریاچه‌ی زیبا و کم‌نظیر را به‌صورت آبرومندانه به نسل‌های بعد تحویل دهیم تا آن‌ها نیز این امانت را به نسل‌های بعدی بسپارند؟

ما می‌توانیم:

- با به حداقل رساندن فعالیت‌های عمرانی به‌خصوص جاده‌کشی

- ایجاد کمپ‌های اسکان به دور از دریاچه، به‌گونه‌ای که طبیعت گردان فقط جهت تماشا و یا آب‌تنی ساعات محدودی را به کنار دریاچه بروند و به محل اسکان خود بازگردند

- مدیریت جمعیت ورودی به منطقه با توجه به ظرفیت برد

- تهیه و در اختیار قرار دادن وسایل گرمایشی و اجاق خوراک‌پزی در کمپ‌ها در جهت جلوگیری از قطع درختان

- معاوضه زباله‌های جمع‌آوری‌شده توسط گردشگران با مواد غذایی

- طرح‌ریزی جهت دریافت ورودیه و درآمدزایی و مدیریت ورودی و خروجی جمعیت گردشگری

- برگزاری مسابقات و هدایت افراد و کمپ‌ها در جهت حفظ محیط‌زیست و تشویق عموم بهبود فرهنگ طبیعت‌گردی به طبیعت کمک کنیم.

حسن مینایی/ پژوهشگر و محقق منابع طبیعی و محیط‌ زیست

دیدگاه‌ها