مدیرعامل شرکت آب منطقه‎ای لرستان گفت: طی یک پروژه پژوهشی مشترک میراث فرهنگی و شرکت آب منطقه‎ای لرستان و در اقدامی بی‌سابقه چاه باستانی و اسرارآمیز قلعه فلک ‎ الافلاک برای نخستین بار مورد مطالعه و بررسی کارشناسی قرار گرفت.

در این رابطه رضا میرزایی، که به بررسی زمین‎شناسی و هیدرولوژی آن پرداخته گفت: چاه قلعه از نوع چاه‌های دهانه‌گشاد و دستکند بوده که به وسیله مقنی و با استفاده از ابزارآلات دستی در سازند سخت کربناته سروک به‌طور قائم حفر شده است.
وی افزود: عمق چاه معادل 40 متر و 60 سانتی‌متر، ابعاد دهانه 192*125سانتی‌متر، چاه در قسمت انتهایی و دستکند چاه 127*108سانتی‌متر و سطح برخورد با آب برابر 38 متر و 20 سانتی‌متر است. ساختگاه چاه در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق نمای بلند قرار دارد.
میرزایی در خصوص وضعیت زمین‌شناسی محل حفر چاه قلعه بیان کرد: این محل از نظر زمین‌شناسی ساختمانی در زون زاگرس چین‌خورده و از نظر چینه‌شناسی در سازند سروک با لیتولوژی آهک‌های مارنی– رسی تیره‌رنگ درز و شکاف دار به سن کرتاسه‌ پائین قرار دارد.

منشأ آب چاه قلعه فلک‌الافلاک ریزش‌های جوی است
مدیرعامل شرکت آب منطقه‎ای لرستان در رابطه با هیدرولوژی این چاه گفت: منشأ آب چاه قلعه فلک‎الافلاک ریزش‎های جوی است که به صورت برف و باران در سیستم‎های درز و شکاف، فروچاله‎ها و سایر اشکال کارستی به درون آهک‎ها نفوذ کرده و سپس از طریق مجاری کارستی به صورت جریان‌های زیرسطحی وارد چاه می‌شوند.
وی ادامه داد: آبخوان سفیدکوه، یک آبخوان کارستی توسعه یافته است که حوضه‌ آبریز نسبتاً وسیعی دارد و سالانه حدود یک‌صد میلیون مترمکعب به‌طور طبیعی از طریق چشمه‌ها و سراب‎های متعدد تخلیه دارد.
میرزایی با اشاره به ضعف دانش زمین‎شناسی و آب‌یابی در عهد باستان، در خصوص چگونگی تعیین محل چاه قلعه اضافه کرد: مهندسین آن زمان با استفاده از شواهد سطحی از جمله سرریز چشمه گلستان در زیر قلعه و احتمالاً وجود یک فرو چاله‌ کارستی قیفی شکل(سینک هول) در محلی که چاه حفاری‌شده، تعیین محل را انجام داده‎اند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‎ای لرستان تصریح کرد: شواهد حاکی از آن است که ابعاد دهانه‌ چاه تا عمق حدود 15 متری، به‌طور طبیعی نسبت به بخش‌های تحتانی بزرگ‌تر بوده و به همین خاطر دهانه آن را با استفاده از آجر و سنگ‌های لاشه ساماندهی و کوچک‌تر کرده‌اند.
میرزایی در خصوص هدف از حفر چاه قلعه بیان کرد : با توجه به اینکه مظهر چشمه گلستان در  مجاورت قلعه واقع‌شده و دسترسی آسان به آب چشمه برای ساکنین قلعه امکان‌پذیر نبوده ، هدف از حفر چاه آهکی فلک الافلاک ، پیش‌بینی تأمین آب ساکنین قلعه در صورت حمله دشمن و محاصره قلعه و همچنین تامین موقت آب در شرایط اضطرار بوده، زیرا تامین آب از طریق چشمه گلستان در آن شرایط سخت و دشوار بوده است.

این چاه از جمله معدود چاه‌های تأمین آب شرب کشور بوده که به‌صورت دستکند است
همچنین عطا حسن‎پور، پژوهشگر باستان‎شناس در این مورد گفت: قبل از ساخت هر بنای تاریخی یا شکل‌گیری زیستگاهی کهن، نزدیکی به منابع آب سطحی یا زیرزمینی موردتوجه سازندگان یا معماران بوده است. به‌ویژه سیستم دفاعی قلاع باستانی در تمام ادوار تاریخی از این قضیه تبعیت می‌کرده چرا که در مواقع حساس همچون محاصره قلعه‌ها یا زمان جنگ، دسترسی به آب شرب یکی از مهم‌ترین نیازهای ساکنان دژها بوده است.
وی افزود: سیستم حفر چاه در قلعه‌ها به‌ویژه در مناطق کوهستانی به دلیل وجود صخره‌ها و زمین سنگلاخ همواره با چالش‌های خاصی همراه بوده است. چاه قلعه فلک ‎ الافلاک از جمله معدود چاه‌های تامین آب شرب کشور بوده که به صورت دستکند در دل صخره‌های آهکی کنده شده است. این چاه در ضلع شمالی حیاط اول و قسمت صخره‌ای تپه فلک ‎ الافلاک حفر شده و در طول حیات فرهنگی قلعه آب موردنیاز ساکنان آن را تأمین می‌کرده و اکنون به‌عنوان یکی از جاذبه‌های جانبی قلعه، در معرض بازدید علاقه‌مندان و گردشگران قرار دارد.

این مطالعه به‌صورت چندجانبه و با کمک از علوم مختلف انجام گرفت
حسن‎پور اطلاعات جدیدی درباره چاه قلعه فلک الافلاک ارائه کرد و گفت: این چاه برای نخستین بار است که مورد بررسی و مطالعه علمی و تحقیقاتی قرار می‌گیرد. این مطالعه به‌صورت چندجانبه و با کمک از علوم و تخصص‌هایی همچون باستان‌شناسی، زمین‌شناسی، هیدرولوژی و معماری انجام گرفت و اطلاعات تکمیلی و بیشتر به‌زودی در قالب کتابی با عنوان معرفی گنجینه لرستان ارائه خواهد شد.
مدیر گنجینه آب استان با اشاره به اینکه بررسی درون چاه در شرایطی بسیار دشوار با هوای نامناسب و رطوبت بالا حدود چهار ساعت به طول انجامید گفت: چاه قلعه از سه بخش تشکیل شده است. دهانه ورودی چاه آجر چین، بخش میانی سنگ چین و قسمت تحتانی آن که بیشترین عمق را نسبت

به سایر بخش‌ها دارد به‌صورت صخره‌کند یا دستکند است.
وی ادامه داد: در هر کدام از جداره‌های ضلع شمالی و جنوبی این چاه، تعداد 75 فرورفتگی مکعبی شکل و در مجموع 150 حفره به صورت قرینه وجود دارد که جهت قرارگیری دستک‎های چوبی برای حفر چاه و همچنین فرود یا صعود به آن ایجاد شده‎اند. در بخش آجر چین چاه هشت حفره، در بخش سنگ‌چین 9 عدد و در بخش دستکند آن 58 حفره در یک ضلع تراشیده شده که نسبت به سایر نقب‌های دستکند در استان لرستان از فراوانی قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار هستند.

نمونه سفال به دست آمده از لابه‌لای دیواره سنگ‌چین چاه مربوط به دوره قبل از ساسانی است
حسن‎پور ضمن اشاره به اینکه در این بررسی جهت انجام آزمایشات از رسوبات کف و بدنه، ملاط بین سنگ‎ها، سفال و آب درون چاه نمونه‎برداری شد، گفت: نمونه سفال به دست آمده از لابه‌لای دیواره سنگ چین چاه مربوط به دوران تاریخی و احتمالاً به قبل از دوره ساسانی متعلق است که البته شواهد باستان‌شناسی به دست آمده از لایه‌نگاری‌های مختلف تپه فلک الافلاک این مطلب را تایید می‎کند.
مدیر گنجینه آب استان اضافه کرد: عمق دقیق آب موجود در کف چاه که با استفاده از دستگاه‌های عمق‌یاب و سطح یاب اندازه‌گیری شد حدود 2 متر 40 سانتی‌متر بود. لازم به ذکر است نتایج به دست آمده از آزمایش آب این چاه که توسط خانم دکتر شیدا برمه‌زیار انجام گرفت نشان می‌دهد، آب در کف چاه هنوز هم جریان دارد و کاملاً قابل شرب است. میزان هدایت الکتریکی یا EC آن 549 میکروزیمنس بر سانتیمتر، میزان سختی آب PPM 220، مقدار باقی‌مانده تبخیر T.D.S برابر با 351 میلی‌گرم بر لیتر، قلیائیت 4 میلی اکی والان گرم بر لیتر، میزان PH 7.72 و میزان کلر موجود در آن 1.1 میلی اکی والان در لیتر است.
حسن‎پور در پایان افزود: این اقدام با پشتیبانی مدیر کل میراث فرهنگی، سرپرستی قلعه فلک ‎ الافلاک، معاونت و یگان حفاظت میراث فرهنگی و با همکاری مهندس دلفان مهندس معمار و نقشه بردار، داریوش ابدالیان، صخره نورد و محمدرضا کرموند، قائم مقام شرکت آب منطقه ‎ ای صورت گرفت که جای تقدیر دارد.

منبع: ایسنا

دیدگاه‌ها