با اینکه پدیدهٔ مطبوعات در ایران سال‌ها پیش از پیروزی مشروطه در 1252 قمری به همت میرزا صالح شیرازی ظهور یافته بود ، اما به واقع اوج شکوفایی مطبوعات و تأثیرگذاری آن را باید دورهٔ مبارزات مشروطه و پس از آن دانست.

فرمان مشروطه در حالی توسط مظفرالدین شاه امضا شد که مطبوعات به آرامی شیوه‌های نقد را متأثر از مطبوعات فارسی‌زبان خارج ایران و نیز مطبوعات قفقاز آموخته و به عرصه نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی وارد شده بودند.

با پیروزی مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی و روی کار آمدن محمد علی شاه، نقد اجتماعی کم‌کم به نقد حاکمیت منجر شد و شجاعت مطبوعات به جسارت و تهور و در نتیجه افراط و تفریط مبدل شد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که مطبوعات عهد مشروطه همان‌طور که در پیروزی مشروطه سهیم بودند، در شکست و به توپ بسته شدن مجلس هم بی‌تأثیر نبودند.

از این بررسی تاریخی می‌توان به این نتیجه رسید که افراط و تفریط عامل بازدارنده در حرکت جامعه است و به همان اندازه که تفریط سکون و ایستایی را موجب می‌شود، آفت افراط نیز حرکت‌های روبه‌جلو و خیزش‌ها را با ناکامی مواجه می‌کند.

 از این منظر نشریاتی چون صوراسرافیل، حبل‌المتین، تمدن، قانون و مجلس مورد بررسی آسیب شناسانه قرارگرفته‌اند و نتایج قابل‌تأملی به دست آمده است.

 محمدجعفر محمدزاده

 

 
* افراط و تفریط در مطبوعات دوره مشروطه، مجله رسانه و امت، شماره 3، ص 112