خانواده در جوامع انسانی به گروهی از افراد گفته می‌شود که از طریق خونی، سببی یا مکان زندگی مشترک بوده و درواقع اولین نهاد شکل‌گیری جامعه‌پذیری افراد محسوب می‌شود.

با صنعتی شدن جوامع و رشد تکنولوژی به میزان چشمگیری شاهد کاهش ارتباطات بین فردی و اجتماعی در بین افراد یک جامعه و به تبع آن کم رنگ شدن مفهوم خانواده هستیم.

در شکل جدید خانواده‌های امروزی دیگر خبری از پدر بزرگ و مادربزرگ نیست و خانواده‌ها به معنای واقعی کوچک شده و حداکثر سه یا چهار نفر در هر خانواده زندگی می‌کنند که همین تعداد نیز ارتباطی مانند گذشته‌ها با یکدیگر ندارند و هر کس به کار خود مشغول است.

کمتر خانواده‌ای را می‌توان یافت که اعضای آن دور یکدیگر جمع شده و در خصوص ارتباطات روزمره و فکر و عقایدشان با یکدیگر به گفت‌وگو بپردازند و ساعاتی را در کنار هم گذرانده و از کنار هم بودن و رابطه عاطفی حاکم لذت ببرند.

در واقع هرچه بر ابعاد و وسعت جامعه افزوده می‌شود، از وسعت و کارکرد خانواده کم می‌شود و شاید از مهم‌ترین علل تغییر خانواده مدرنیزاسیون و تأثیر آن بر جامعه است.

البته ناگفته نماند که همه اقشار و خانواده‌ها به یک‌میزان تحت تأثیر مدرن شدن قرار نگرفته‌اند، برخی از خانواده‌ها به‌طورکلی و برخی جزی از این تغییر تأثیر گرفته‌اند که بر اساس میزان آن، تغییرات خانواده‌ها متفاوت است.

 

اساس شکل‌گیری خانواده ازدواج زن و مرد با یکدیگر و تولد فرزند است که طبق برخی آمارهای گزارش‌شده در کشور حدود ۱۴ درصد از خانواده‌های ایرانی بدون فرزند و ۳۳ درصد از آن‌ها دارای تنها یک فرزند هستند که برای کاهش تمایل به داشتن تعداد زیاد فرزند به دلایل مختلفی می‌توان اشاره کرد.

لیلا رازقیان جهرمی متخصص اعصاب و روان یکی از دلایل این موضوع را مسئله سرمایه‌گذاری والدی که به معنای هزینه زمانی، مالی و خطرپذیری است، عنوان کرد و گفت: سرمایه‌گذاری والدی که برای حفاظت از فرزندان موردنیاز است که نسبت به گذشته هزینه برتر شده است.

وی با اشاره به اینکه انسان به طور طبیعی تمایل دارد ژن‌های خود را به نسل بعد منتقل کند، افزود: انسان درگذشته برای دست یافتن به این تمایل مجبور به داشتن تعداد زیادی فرزند بود چراکه خیلی از آن‌ها در اثر بیماری از بین می‌رفتند، اما امروز با پیشرفت بهداشت و درمان مرگ‌ومیر نوزادان کاهش‌یافته است.

وی با بیان این که درگذر به سمت نوگرایی تامین هزینه‌های فرزندان نسبت به گذشته دشوار شده، تصریح کرد: مشکلات اقتصادی روز افزون به این موضوع دامن میزند؛ همچنین برافزایش توقعات بشر در دنیای امروز برخی از زوج‌ها ترجیح می‌دهند امکانات زندگی خود را به جای تقسیم با چند فرزند با یک فرزند تقسیم کنند.

بدیهی است هرچه خانواده مدرن‌تر شود، دچار تغییرات بیشتری خواهد شد و پایه‌های سنتی آن سست‌تر می‌شود البته همه ازدواج‌ها به شیوه مدرن و با تصمیم دختر و پسر شکل نمی‌گیرند و ازدواج‌هایی که به شیوه سنتی و با تصمیم پدر و مادر شکل می‌گیرند نیز وجود دارند که این نشان از تأثیرات متفاوت مدرن شدن بر خانواده‌ها دارد.

 

در جامعه ما با وجود همه تغییراتی که در شکل و کارکرد خانواده می‌بینیم، خانواده هنوز از ارزش و اهمیت بالایی در بین مردم برخوردار است، اما افزایش سن ازدواج نیز باعث نگرانی در مورد سلامت فرزندان و کاهش تمایل زوجها به داشتن فرزندان بیشتر می‌شود.

این روزها جوانان بعد از این که به سن قانونی رسیدند و توانستند استقلال مالی داشته باشند، ترجیح می‌دهند به‌صورت مستقل و به دور از والدین زندگی کنند که این پدیده شاید تجربه جدیدی برای آن‌ها باشد، اما ازدواج و به دنبال آن فرزند آوری را به تأخیر می‌اندازد.

 

می‌توان گفت تک‌فرزندی مانند شمشیر دو لبه بوده که دارای معایب و مزایایی است و گاهی برخی از مشکلات روان‌شناختی نیز تمایل زوج‌ها به داشتن فرزند را کاهش می‌دهد.

این متخصص روان‌پزشکی یکی از مسائل عمده در افزایش خانواده‌های تک‌فرزندی را طی دو دهه گذشته افزایش آمار طلاق دانست و گفت: ریسک طلاق در والدینی که فقط دارای یک فرزند هستند بیشتر از خانواده‌های چند فرزندی است و به ازای اضافه شدن هر فرزند به خانواده هفت درصد احتمال طلاق کاهش می‌یابد.

وی ادامه داد: علاوه بر این موضوع شیوع اختلالات روان‌شناختی مانند افسردگی و اضطراب و صفات شخصیتی مانند درون‌گرایی نیز تمایل زوج‌ها به داشتن فرزند را کاهش می‌دهد.

رازقیان جهرمی بیان کرد: در جامعه مدرن امروزی به دلیل کاهش شبکه‌های حمایتی (شامل خانواده، دوستان و همسایگان که نقش آن‌ها در کمک‌رسانی به خانواده‌ها کمرنگ‌تر از گذشته شده است) تک‌فرزندی افزایش‌یافته و برای بسیاری از والدین اهمیت داشتن خواهر و برادر در زندگی فرزندشان به‌صورت علامت سؤال درآمده است.

 

این متخصص اعصاب و روان در پاسخ به این سؤال که تک‌فرزندی بهتر است یا چند فرزندی اظهار داشت: در پاسخ به والدین درباره داشتن یک فرزند یا چند فرزند می‌توان گفت که این موضوع برای هر خانواده پاسخ متفاوتی با توجه به شرایط آن خانواده و شیوه‌های تربیتی آن‌ها دارد.

وی افزود: این تصمیم‌گیری در نهایت باید توسط والدین صورت بگیرد، اما برای داشتن اطلاعات بیشتر در مورد مزایا و معایب تک‌فرزندی می‌توانند از روان‌پزشکان و روانشناسان بالینی کمک بگیرند.

رازقیان جهرمی در خصوص برخی مزایای تک‌فرزندی بیان کرد: از مزایای تک‌فرزندی می‌توان به اعتمادبه‌نفس بالاتر کودکان تک‌فرزند اشاره کرد که درواقع آن‌ها امنیت بیشتری را احساس می‌کنند زیرا نگران تقسیم سرمایه‌های عاطفی و مالی والدین با خواهر و برادر خود نیستند.

به گفته وی، دیدگاه خانواده‌های افراد تک‌فرزند این‌گونه است که فرزند آن‌ها معمولاً به پیشرفتهای تحصیلی و شغلی بیشتری دست پیدامی کند و بیشتر از سایرین فرصت ورود به دانشگاه را داشته و در دوران تحصیل خود عموما از دیگران موفق ترند.

این متخصص اعصاب و روان درباره شیوع افسردگی بین تک فرزندان تصریح کرد: در برخی موارد کودکان تک فرزند خوشحال تر از سایرین هستند اما این افراد در جواب اینکه آیا حاضرند منابع خود را در ازای بدست آوردن خواهر یا برادر تقسیم کنند اکثرا جوابشان منفی بوده است.

وی ادامه داد: کودکان تک‌فرزند نسبت به دیگر کودکان تمایل کمتری برای حضور در فعالیت‌های جمعی و گروهی دارند و معمولاً درون‌گرا هستند و به دنیا از پشت عینک بزرگ‌سالی می‌نگرند چراکه زودتر از کودکان دیگر وارد دنیای بزرگ‌سالان می‌شوند.

به گفته این روان‌پزشک، کودکان تک‌فرزند پرتوقع و زودرنج هستند و در صورت مراقبت بیش از حد توسط والدین استقلال آن‌ها به خطر می‌افتد و به علت توجه همه‌جانبه والدین به کودک تک‌فرزند ممکن است در کودک کمال‌گرایی نهادینه شود که در این صورت یا موفقیت بسیاری کسب می‌کند و یا قربانی توقعات بیش‌ازحد والدین شده و زیر فشارهای روانی له می‌شود.

 

این روزها رفت‌وآمدهای فامیلی نسبت به قبل کمتر شده و نزدیک‌ترین اقوام هم بیش از سالی یکی دو بار همدیگر را نمی‌بینند، ورود ابزارهای ارتباطی مجازی، گسترش شبکه‌های اجتماعی و مشغله‌های روزمره زندگی ماشینی در محدود شدن روابط خانوادگی بی‌تأثیر نبوده است به‌طوری که بسیاری از روان‌پزشکان و روانشناسان معتقدند افرادی که با اقوام و خویشاوندان خود روابط محدودتری دارند بیشتر دچار افسردگی و سردی روابط می‌شوند. رواج بسیاری از پدیده‌ها در زندگی مدرن امروزی خانواده‌ها را آسیب‌پذیر کرده است.

این روزها برخی از زندگی‌ها با تلنگری از بین می‌رود و زن و شوهری که با کلی امید و آرزو پای سفره عقد نشستند، روزهای خوش خود را در خلاصی از زندگی مشترک می‌بینند.

دیدگاه‌ها