تاريخ بناي اوليه قلعه فلك‌الافلاك را به عصر "ساسانيان" نسبت مي‌دهند. در آن زمان از اين بنا به نام "دژ شاپورخواست" نام برده شده است.

پس از ايجاد شهر خرم‌آباد در قرن هشتم هجري كنار شاپورخواست، قلعه به نام‌هاي "دز بز" و "دژ سياه" نيز ناميده شده است كه مقر حكومت اتابكان و سپس واليان لرستان در دوران صفويه تا زنديه بوده است.

اوايل عصر قاجار به دستور "محمدعلي ميرزا دولتشاه" حاكم لرستان [و غرب كشور] كه فرزند فتح‌علي‌شاه قاجار بود، مرمتي اساسي در ساختار اين بنا صورت پذيرفت و حريم پيرامون آن موسوم به "عمارت گلستان" به عنوان مقر حكومت والي خرم‌آباد مورد استفاده قرار گرفت. از همين زمان بود كه نام فلك‌الافلاك (سپهر سپهران- فلك نهم) بر آن نهاده شد. البته عده‌اي معتقدند كه اين نام‌گذاري به خاطر وجود اتاقكي بر فراز يكي از برج‌هاي شمالي قلعه بوده كه بدين نام خوانده مي‌شده است.

حصار اطراف عمارت گلستان تا اواخر عصر قاجار بر پا بود. اين حصار كه 6 برج گرداگرد آن قرار داشت، داراي دو دروازه‌ي اصلي شمالي و جنوبي بود كه دروازه جنوبي به دليل طغيان آب در عصر قاجار، از بين رفت. اين حصار چند دروازه كوچك فرعي نيز داشته است.

در تصوير نمايي از يكي از برج‌هاي حصار پيراموني در محل سابق سينما فلسطين و درب كنوني مجموعه فلك‌افلاك ملاحظه مي‌شود كه آثاري از معماري دوره سلجوقي در آن هويداست. متأسفانه در سال 1386 به دنبال تخريب "سينما فلسطين" جهت گسترش ورودي قلعه، قسمت اعظم اين برج از بين رفت.

با ورود نظاميان به خرم‌آباد و شكستن حصر عشاير در آذرماه 1302 هجري خورشيدي، به فرمان آن‌ها، تغييراتي در حصار اطراف قلعه ايجاد شد تا ميزان نظارت بر فضاي داخلي آن افزايش يابد. همچنين ساختماني برزگ در جهت غربي‌شرقي جهت آسايشگاه سربازان در همان سال‌ها بنا شد كه اين بنا هم‌اكنون نيز وجود دارد.

حدود 80 درصد ديواره اين حصار در گذر زمان به خاطر توسعه شهر خرم‌آباد و خيابان‌كشي‌ها، در اواخر عصر پهلوي برچيده شد و فقط بخش‌هايي از شمال و شرق آن باقي بود كه اخيراً با طرح آزادسازي حريم قلعه، باقي‌مانده‌هاي اين حصار نيز در خطر تخريب قرار گرفته است.

در سال 91 ميراث فرهنگي لرستان اقدام به بازسازي بخش غربي حصار نمود.

تصوير زير مربوط به اواخر دهه 30 خورشيدي است زماني كه هنوز خيابان فلك‌الافلاك آسفالت نشده و حدود آن معيين نگرديده بود.

رضا جايدري

نوشتن دیدگاه