داوری فوتبال را میتوان از مشاغل سخت و پر استرس نامید. کسانی که مسابقات فوتبال را از تلویزیون دنبال میکنند، داوری را کنترل یک مسابقه فوتبال بین دو تیم از سوی داور وسط و چند کمکداور میبینند که با لباس متحدالشکل به قضاوت میپردازند؛ اما دنیای پر رمز و راز داوری با آنچه که ما در قاب تلویزیون میبینیم تفاوت معناداری دارد و داوری فقط سوت زدن و اعلام خطا یا گرفتن پنالتی و آفساید نیست!
قضاوت در حضور صدها یا هزاران طرفدار پر شور در ورزشگاهها و میلیون یا میلیاردها بیننده تلویزیونی که همگی خواهان پیروزی تیمشان هستند نهتنها کار سادهای نیست، بلکه در زمره یکی از پرمخاطرهترین و پراضطرابترین مشاغل دنیا قرار دارد. بدون شک یک داور که علاوه بر مدیریت و کنترل بازیکنان، جو زمین مسابقه و ورزشگاه، در کسری از ثانیه در مورد حوادث بازی تصمیمگیری میکند و رأی میدهد، قطع بهیقین باید از اعتماد به نفس و شجاعت بالایی برخوردار باشد و در کنار مهارتهای ورزشی و فنون داوری، به علوم روانشناسی، مدیریت و رفتارشناسی نیز تسلط داشته باشد. در حقیقت امروزه داوری فوتبال به یک علم تبدیل شده است که تلفیقی از شاخههای مختلف نظیر فنون داوری، روانشناسی، مدیریت، برنامهریزی، رفتارشناسی و ... است که روزبهروز نیز بر گستردگی و وسعت دامنه آن افزوده میشود. از برآیند گفتار فوق چنین بر میآید قضاوت در فوتبال مدرن و پیشرفته امروز بدون مطالعه و آشنایی با علوم روز دنیا ناممکن خواهد بود و برای داشتن داورانی توانمند و دارای کلاس جهانی باید به توسعه آموزش بپردازیم.
به همین منظور گفتگوی کوتاهی با یکی از داوران ملی کشورمان در خصوص اهمیت آموزش در داوری و شرایط داوری در سطح لیگهای مختلف کشور انجام دادهایم. «مرتضی اصلانی» داور 32 ساله و گلستانی این روزهای کشور که با قضاوتهای عادلانه و جسورانه خود توجه فدراسیون نشینها و کمیته داوری را به خود جلب کرده است کارشناس تربیتبدنی است و داوری را از سال 1382 آغاز کرده است. او که تاکنون بازیهای زیادی را در لیگهای مختلف کشور، قضاوت کرده است، از وضعیت داوری و انتظارات داوران میگوید.
آغاز سخن؛ چرا داوری فوتبال
ورزش فوتبال در استان ما یعنی گلستان طرفداران زیادی دارد و سرگرمی بسیاری از جوانان این دیار محسوب میشود. من هم مثل بسیاری دیگر از بچهها، از همان دوران کودکی به بازی فوتبال علاقهمند شدم؛ اما در همان دوران بازیگری فوتبال به داوری علاقهمند شدم و با تشویق اطرافیان و چند نفر از اساتید داوری استان به داوری فوتبال گرایش پیدا کردم و تصمیم گرفتم داوری را به صورت حرفهای دنبال کنم.
سطح داوری در کشور ما و لیگ برتر چگونه است؟
حقیقت امر این است که داوری در کشور ما یک حرفه تخصصی محسوب نمیشود و شغل دوم یا حتی سوم داوران محسوب میشود؛ بنابراین داشتن نگاه و انتظار حرفهای به این مدل داوری چندان منطقی نیست. با این وجود ما شاهد ظهور داوران بزرگی در کشور هستیم که در حساسترین رقابتهای جهانی عرضاندام میکنند و بهترین قضاوتها را انجام میدهند. هر چند دستهای پشت پرده و مافیای رسانهای بیشترین هجمهها را علیه داوری کشور روا میدارند و سعی در تخریب وجهه داوران زحمتکش و خدوم دارند. البته نمیتوان منکر وجود داوران ناکارآمد و مشکلدار شد ولی وجود چند نفر ناپاک در سیستم پاک داوری کشور امری طبیعی است و این در همه دنیا دیده میشود. از سوی دیگر در دنیا برای کف زدن بازیکنان و مربیان بهمنظور تمسخر داور جریمه سه جلسهای در نظر گرفته میشود ولی در کشور ما کار از توهین و بیاحترامی و استفاده از الفاظ رکیک گذشته است و بدترین فحشهای ناموسی به خانواده داور نثار میشود ولی در عمل اتفاق خاصی نمیافتد؛ بنابراین در چنین سیستمی که حمایت از داوران بیشتر تئوری است تا عملی، داوری سختتر میشود و نباید انتظار داوری روز و حرفهای داشت؛ اما با وجود چنین بیمهریهایی در فوتبال، باز هم شاهد داوریهای منصفانه و بدون غرض در لیگهای کشور و درخشش داوران ایرانی در سطوح مختلف بینالمللی هستیم که نشان از توانمندی داوران ایرانی دارد.
داوری در استانها را چگونه ارزیابی میکنید؟
همانطور که در بیشتر رشتههای ورزشی کمبود امکانات و تجهیزات ورزشی در شهرستانها باعث میشود، جوانان علاقهمند به آن رشتهها قید ورزش کردن را بزنند، داوری نیز در استانها چنین حالتی دارد و بسیاری از مسئولین رغبتی به حمایت و سرمایهگذاری روی داوران جوان ندارند و بر این باورند تمام داوران باید در تهران یا شهرهای بزرگ مثل مشهد، تبریز، اصفهان و ... رشد کنند. در صورتی که چنین نیست و امروزه شاهد هستیم که داوران و ورزشکاران بزرگی از شهرستانها در میادین بزرگ بینالمللی خوش درخشیدهاند. فلذا از مسئولین ورزش استانها تقاضا میشود، نسبت به همه ابعاد ورزش حساس باشند و تمام بخشهای ورزش را با دقت رصد کنند تا اگر کسی در یک بخش از ورزش مهارت دارد، بتواند توانمندیهای خود را به منصه ظهور بگذارد.
آموزش در موفقیت داوران چقدر تأثیرگذار است؟
توجه به مقوله آموزش در همه عرصهها امری منطقی است و اثرات انکارناپذیر دارد. داوری نیز از این مقوله مستثنا نیست. داوری دارای ریزهکاریها و ظرفیتهای خاصی است و آموزش هر کدام از این بخشها نیاز به تخصص و مهارت کافی دارد؛ بنابراین صِرف گذراندن دوره داوری و دریافت کارت داوری ملاکی برای انجاموظیفه خطیر قضاوت نیست. بلکه در کنار کار عملی و مطالعه منابع مختلف، باید از تجارب اساتید حوزههای مختلف بهره برد و به کسب دانش پرداخت. برگزاری دورههای مختلف در داخل و خارج کشور میتواند به اعتلای حرفه داوری در سطح کشور منجر شود.
بهعلاوه قوانین فوتبال دائماً در حال تغییر هستند و داوران باید بهطور دائم با علم نوین داوری و قوانین تغییریافته داوری آشنا شوند و خود را بینیاز از مطالعه ندانند.
سخن پایانی
داوری یک از اضلاع تأثیرگذار هرم ورزش است که توجه جدی و حرفهای به این مقوله میتواند در رشد و توسعه ورزش در همه سطوح مؤثر باشد. جا دارد مسئولین ورزش استانها به مقوله داوری در استانها و شهرستانها نگاه و عنایت ویژه داشته باشند و افتخارات داوری را کمتر از کسب رتبه و افتخارات ورزشی قلمداد نکنند. در پایان از همه مربیان و پیشکسوتان و اساتید داوری بهویژه آقای حاتم بک پور، مسعود عنایت و خانوادهام و سایر عزیزان و بزرگواران که در پیشرفت بنده سهم بسزایی داشتند، قدردانی میکنم و امیدوارم روزی بتوانم در بالاترین سطح ورزش این مملکت قضاوتهای عادلانهای داشته باشم و بتوانم بخشی از محبت بدون چشمداشت خانواده ورزشی داوران را نسبت به اینجانب جبران کنم.
گفتگو: وحید حاج سعیدی