دوران کودکی یک برهه زمانی منحصر به فرد و مهم در زندگی هر فرد به شمار میرود که آموزههای این دوران تا پایان عمر همراه فرد خواهند ماند. بر اساس تحقیقات دانشمندان انسان 50 درصد از مهارتهای زندگی را قبل از چهارسالگی میآموزد و مابقی را تا پایان عمر میآموزد! فلذا این دوران از اهمیت قابلتوجهی برخوردار است چرا که تأثیرات محیطی دوران کودکی در شکلگیری شخصیت ما تأثیری بیبدیل داشته و نقش بسیار مهمی در خلقوخوی کنونی بازی میکنند.
بر همین اساس همواره یکی از بزرگترین دغدغههای پدران و مادران چگونگی تربیت فرزندانی است که شخصیت پایداری داشته باشند و بتوانند در آینده افراد موفق و مسئولیتپذیری باشند. حال این سؤال پیش میآید که دوران کودکی افراد چه تأثیری بر آینده و موفقیت یا عدم موفقیتشان دارد؟ نقش آموزههای مختلف، بازی، والدین، مربیان و فعالیتهای مختلف دوران کودکی در شکلگیری شخصیت افراد در بزرگسالی چگونه توجیه میشود؟ برای پررنگ کردن و برجسته ساختن عناصر موفقیت در کودکان چه اقداماتی میتوان انجام داد؟ آیا مهدهای کودک در این روند جایگاهی دارند و اگر پاسخ مثبت است، مهدهای کودک چه نقشی در آینده سازی کودکان دارند؟
بر همین اساس همواره یکی از بزرگترین دغدغههای پدران و مادران چگونگی تربیت فرزندانی است که شخصیت پایداری داشته باشند و بتوانند در آینده افراد موفق و مسئولیتپذیری باشند. حال این سؤال پیش میآید که دوران کودکی افراد چه تأثیری بر آینده و موفقیت یا عدم موفقیتشان دارد؟ نقش آموزههای مختلف، بازی، والدین، مربیان و فعالیتهای مختلف دوران کودکی در شکلگیری شخصیت افراد در بزرگسالی چگونه توجیه میشود؟ برای پررنگ کردن و برجسته ساختن عناصر موفقیت در کودکان چه اقداماتی میتوان انجام داد؟ آیا مهدهای کودک در این روند جایگاهی دارند و اگر پاسخ مثبت است، مهدهای کودک چه نقشی در آینده سازی کودکان دارند؟
مهدکودک تنها جایی برای نگهداری بچهها نیست!
بسیاری از مردم بر این باورند مهدهای کودک جایی برای نگهداشتن بچههای خانوادههای کارمندان و سرگرم کردن آنها است؛ اما واقعیت چیز دیگری است. هر چند در گذشته نه چندان دور تعداد مهدهای کودک یا کودکستانها خیلی کمتر از دوره کنونی بود، ولی از همان دوران خانوادهها تمایل به شروع تعلیم و تربیت فرزندانشان را در این مکانها داشتند.
اما امروزه تقریباً اکثر والدین اعم از شاغل و غیر شاغل، تمایل به ثبتنام فرزندانشان در مهدهای کودک دارند. بسیاری از آنها حتی ماهها قبل از به دنیا آمدن فرزندشان، اطلاعات زیادی در این باره به دست میآورند.
به منظور آشنایی بیشتر با یک مهد کودک استاندارد و نقش مربیان مهدهای کودک و آموزههای از پیش طراحیشده در شکلگیری شخصیت و آینده کودکان، گفتگویی با «مینا مختارپور کارشناس علوم تربیتی و برنامهریزی آموزشی » انجام دادهایم که حاوی نکات فنی و علمی فراوانی است. ایشان که کارشناس علوم تربیتی و برنامهریزی آموزشی هستند با بیش از دو دهه سابقه آموزش به کودکان، از تجارب خود در این رشته میگوید.
مهد کودک چه تأثیری بر آینده کودکان دارد؟
مهد کودک به شکلی که امروزه در جوامع مختلف میبینیم، یک پدیده نوظهور است. شاید انقلاب صنعتی را بتوان اولین جرقه در ایجاد مهدهای کودک تلقی کرد چرا که این انقلاب بسیاری از جنبههای زندگی مردم را تغییر دارد و راهاندازی مهد کودک نیز یکی از پدیدهها بود؛ اما در حال حاضر این فلسفه دچار تغییرات اساسی شده و مهدکودک جایگاه مهمی در تعلیم و تربیت دارد و تنها مکانی برای نگهداری کودکان نیست. در حال حاضر مهد کودک بیشتر از اینکه یک مکانی برای نگهداری کودکان در هنگام اشتغال والدین باشد، به یک نهاد آموزشی و پرورشی تبدیل شده که حتی مادران غیر شاغل نیز رغبت و تمایل زیادی برای فرستادن کودکان خود به این مکان پیدا کردهاند. این نهاد آموزشی امروزه به مکانی برای آموزش مهارتهای اولیه زندگی به کودکان تبدیل شده است؛ مهارتهایی که اولاً نیاز ضروری برای زندگی در عصر مدرن است و ثانیاً اینکه به علت تخصصی بودن آن، بیشتر والدین (حتی والدین تحصیلکرده) از آموزش آنها به فرزندانشان ناتوان هستند.
توجه به چه مسائلی در مهدهای کودک ضروری است؟
ایمن بودن مهد کودک از نظر فیزیکی و بهداشت مکانی اولین و مهمترین شاخصه یک مهدکودک است. تخصص و علم مربیان و همچنین رفتار مناسب آنان با کودکان دومین آیتم مهم در یک مهد کودک شاخص و استاندارد محسوب میشود. اجرای برنامههای متنوع و سازگار با روحیات بچهها نظیر بازیهای مناسب، برگزاری رقابتهایی که هوش هیجانی را تقویت میکند، حضور در مراسم مختلف ملی و اسلامی و دعوت از کارشناسانی که روحیه بچهها را میشناسند، از دیگر فاکتورهای یک مهد کودک پویا و مناسب است. در ضمن تعداد کودکان در یک مکان واحد و نحوه مراقبت از آنها نیز شاخصهای مهمی در انتخاب مهد کودک به شمار میروند.
آیا مهدکودک فقط مختص والدین شاغل است؟
در گذشته همواره نگهداری و تربیت بچههای مادران شاغل به یکی از اعضای فامیل نظیر مادر بزرگ یا خاله یا عمه و یا حتی همسایه غیر شاغل سپرده میشد؛ اما با افزایش تعداد زنان شاغل و شرکت بیشتر زنان در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی، لزوم توسعه فضاهایی نظیر مهدکودک بیش از پیش احساس شد؛ اما این همه ماجرا نیست و با افزایش سطح آگاهی خانوادهها، مادرانی که شاغل نیستند نیز تمایل به ثبتنام فرزندانشان در مهدهای کودک پیدا کردند؛ چرا که تجربه نشان داده بچههایی که به مهد کودک رفتهاند در یادگیری مسائل و نحوه برخورد با مسائل آموزشی در مدرسه موفقترند و با روحیه و انگیزه بیشتری پای به مدرسه میگذارند.
چه تفاوتی بین کودکانی که به مهد کودک میروند با سایرین وجود دارد؟
این یک واقعیت است که کودکانی که به مهد کودک میروند به دلیل تعدد بازیها و همبازیهای بیشتر، نسبت به سایر کودکان فعالتر و پرتحرکترند. در مقابل برخی کودکانی که به مهد کودک نمیروند بیشتر بازیهای نشسته انجام داده و اکثر وقت خود را به تماشای تلویزیون و بازیهای رایانهای میگذرانند که میتواند بر سلامت جسمی و روانی آنها تأثیرات منفی جسمی و روحی بگذارد. مهد کودک علاوه بر این میتواند به ارتقاء مهارتهای اجتماعی و شخصیتی، تقویت هوش و یادگیری مهارتهای اجتماعی کودکان کمک کند.
علاوه بر این کودکانی که به مهد میروند از خود خلاقیتهایی نشان میدهند که منجر به تشویق و دریافت پاداش میشود. همین تشویقهای مربیان مهد باعث میشود حس اعتماد به نفس کودکان بالا رفته و از نظر رشد ذهنی و اجتماعی از رشد خوبی برخوردار شوند. همین موضوع باعث میشود که در سالهای تحصیلی، کمتر دچار افت شده و از نظر هوشی نیز نسبت به کسانی که مهد نرفتهاند از هوش و استعداد نسبتاً بهتری برخوردار باشند.
نقش مربیان مهد کودک را چگونه ارزیابی میکنید؟
در مهدکودکها مربیان وظیفه بسیار مهمی دارند؛ زیرا علاوه بر آموزش، نقش جایگزین مادر را برای کودک ایفا میکنند. مربی در وهله اول باید بتواند اضطراب کودک را به حداقل برساند، احساس امنیت را در کودک تقویت کرده و درعینحال او را کنترل کند؛ بنابراین لازم است در باره شخصیت و نحوه رفتار مربیان و اینکه تا چه حدی قادر هستند نقش جانشین مادر را ایفا کنند، تحقیق کنیم. نکته بعد نحوه انتقال مطالب و آموزش به کودکان است که این کار نیاز به حوصله، تخصص و تجربه بالا دارد و مربیانی در امر موفق هستند که علاوه بر مطالعه از تجارب سایر مربیان کمک بگیرند.
نحوه آمادهسازی کودک برای حضور در مهدکودک به چه صورت است؟
یکی دیگر از مسائل بسیار مهمی که در این زمینه مطرح است، ترغیب کودکان برای رفتن به مهد کودک است؛ زیرا کودکان به همان میزان که نسبت به شرایط جدید اشتیاق نشان میدهند ممکن است دچار اضطراب و ترس نیز بشوند؛ بنابراین آماده کردن کودکان برای رفتن به مهدکودک یک امر بسیار مهم است و نقش مربی در این بین غیر قابل انکار است. در واقع بیشتر کودکانی که رفتن به مهد را تجربه میکنند، در روزهای اول فضای مهد را بهخوبی نمیپذیرند و بیتابیها و اضطرابهای زیادی از خود نشان میدهند؛ اما اگر مربیان تعلیمدیده و مجرب در مهد باشند و تعامل درستی بین والدین و مربیان به وجود بیاید محیط مهدکودک میتواند از جذابیت خاصی برای کودک برخوردار شود.
چه بازیهایی مناسب مهدهای کودک هستند؟
بازیهای کوتاه چند دقیقهای، شیوه خوبی برای آغاز یا پایان یک درس هستند. با انجام آنها در اول کلاس، میتوان فضای شاد و خوبی به وجود آورد و در پایان کلاس هم میتوان با انجام بازیهای کوتاه احساس هیجان و سرخوشی از درسی را که خواندند، در بچهها ایجاد کرد.
بهترین بازیها، آنهایی هستند که برای انجامشان نیاز به آموزش زیاد، زمینهچینی طولانی و استفاده از وسایل بخصوص و گرانقیمت نباشد. بازیهای سنتی، پیدا کردن گمشده، نقاشی در هوا، لبخوانی کردن، سبد میوه و ... تعدادی از این بازیها هستند که با کمترین امکانات قابلاجرا در مهدکودک هستند و علاوه بر افزایش مهارتهای کلامی کودکان باعث تحرک و جنبشپذیری آنها نیز میشوند.
سخن پایانی
در عصر کنونی نمیتوان منکر نقش فعالیتها و آموزشهای دوران کودکی در شکلگیری شخصیت بزرگسالی آنها شد. بدون تعارف دنیای امروز دنیای علم است و حتی تربیت بچهها نیز دارای اصول و قواعد خاصی است و هر قدر خانوادهها در استفاده از این علوم وسواس بیشتری نشان دهند، در آینده با مشکلات کمتری مواجه میشوند و کودک مهارتهایی نظیر نه گفتن، کسب اعتمادبهنفس، درک متقابل افراد، مسئولیتپذیری و نوع دوستی، بیان احساسات، انتقاد کردن و انتقادپذیری، تعامل با سایرین، کنترل خشم، درک اجتماعی و شناسایی ارزشهای جامعه و ... را بهتر میآموزد. فلذا به خانوادهها توصیه میکنم در انتخاب مهد کودک نهایت دقت را به عمل بیاورند و تنها میزان شهریه یا دوری و نزدیکی مهد را مد نظر قرار ندهند و سعی کنند فرزندان خود را تحویل مهد کودکی دهند که مدیر و مربیان آن نسبت به آینده بچهها حساسیت بیشتری نشان میدهند.
در مجموع اینکه مهد کودکهایی را انتخاب کنیم که صرفاً محل نگهداری کودک در ساعاتی از روز نباشند؛ بلکه به روحیات و نیازهای اساسی او نیز توجه داشته باشند، رشد کودک و شرایط فردی او را نیز در نظر بگیرند و برای اجرای برنامههای متنوع تدابیر لازم را اندیشیده باشند.
گفتوگو: وحیدحاج سعیدی