برای گفت‌وگو پیرامون محیط زیست لرستان به دیدار مردی رفتیم که از دل زباله‌ها و پسماندها دریچهای از نعمات خدادادی و گوشهای از بهشت را ساخته است.
"مظفر افشار" که او را به عنوان « پدر بلوط ایران » می‌شناسند توانسته از این پسماندها جنگلی زیبا در حیاط خانهاش تدارک ببیند. جنگلی که به طور مرتب میزبان گروههای مختلفی از عاشقان محیط زیست است.
برای گفت‌وگو با این فعال محیط زیست به دیدارش رفتیم تا شنونده صحبت‌هایش در بارهی محیط زیست لرستان باشیم.
آقای افشار پیش از این که بحث محیط زیست را شروع کنیم. مایلیم بدانیم شغل اصلی شما چیست؟
پیمانکار و مهندس ساختمان هستم و تا کنون حدود 310 کلاس آموزشی برای آموزش و پرورش ساختهام.
اما گویا فعالیت‌های زیست محیطی شما چشمگیرتر است؟
شاید! زندگی روزانه من با گل و گیاه سپری میشود. سالیانه حدود 2 هزار و 500 تا 3 هزار نهال در خزانه شخصی میکارم و حدود 3 دهه است که در این زمینه فعالیت دارم. در سال 92 حدود 13 هزار بذر بلوط را با مشارکت مردم در جاهای مختلف کاشتهایم. همچنین با مردم حدود 200 هزار بذر بلوط را در بام لرستان کاشتهایم تا اگر روزی لرستان دچار کم آبی شود، بلوط جایگزین کاج و سرو شود، همچنین در این منطقه گونه‌های مختلف بومی از قبیل گیرچ؛ مرو، قلنگ، داغ داغان (تای) کشت کرده‌ایم. لازم است بدانید عمر درختان بلوط بر اساس تخمینهایی که زده شده به دو هزار سال نیز میرسد و گونه‌های همراه آن نیز بین هزار و 600 تا هزار و 800 سال عمر می‌کنند.
عامل این همه کار و فعالیت در چیست؟
قدرشناسی از طبیعت و عشق مهم‌ترین عوامل این موضوع هستند. در این‌کار هیچگاه مادیات نقشی نداشته و به جرات می‌گویم در طی این 30 سال حتی یک ریال از هیچ مقام و یا جایی برای فعالیت‌های زیست محیطی نگرفته‌ام. خوشبختانه در دوره مدیریت افراد مختلف با همهی آن‌ها همکاری داشته و تغییر مدیران، وقفهای در کار من ایجاد نکرده است.
جنگل کوچکِ خانه‌ی شما بسیار زیباست! چه کسانی از این بهشت بهره می‌گیرند؟
خیلی از علاقهمندان و به‌خصوص دانش‌آموزان مدارس معمولا برای بازدید به اینجا می‌آیند. البته قبلاً ما از مدارس درخواست بازدید می‌کردیم، اما حالا وضع به گونهای شده که مدارس از ما درخواست بازدید می‌کنند.
هدف‌تان از این‌کار چیست؟
همینکه دانش‌آموزان بفهمند که حدود 60 درصد اکسیژن زمین را درختان تامین می‌کنند برای من کافی است. برای من اهمیت کار در این است که به بچه‌ها و حتی بزرگ‌ترها یادآوری کنم حتی از ضایعات و زباله‌ها هم میتوانیم به نفع طبیعت استفاده کنیم. من در جای خلال دندان؛ پوست تخم مرغ؛ پوست انار و پرتقال و حتی کفش پاره به شکل نمادین گل و گیاه پرورش دادهام. جالب است برایتان بگویم دختر بچهای که بعد یکی از بازدیدها، به خانه برگشته بود از پدر خود درخواست کرده بود که در پارکینگ گلدان قرار دهد تا جبران دود اگزوز ماشین پدر بشود.
طی سال‌های اخیر تشکلهای زیادی در عرصه‌ی محیط زیست فعال شده‌اند، نقش این Ngo ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تشکلهای محیط زیست و Ngo از نظر بنده بسیار مفید هستند و وجودشان برای کمک به محیط زیست ضروری است چون هدف آن‌ها هم حفظ محیط زیست است، اما بعضی از آن‌ها و به خصوص جوانترها با مسایل احساسی برخورد می‌کنند. ما حدود 10 Ngo در خرم‌آباد و حدود 35 Ngo در سطح استان داریم که برخی از آن‌ها مراحل ثبت خود را طی می‌کنند. این تشکل‌ها باید بدانند که لازم است در مسیر حفظ محیط زیست گام بردارند و می‌بایست با مسوولین و متولیان محیط زیست هم‌قدم شوند و دقت کنند که Ngo قدرت اجرایی ندارند و باید در همین چارچوب گام بردارند و وظیفهاشان ارائه راهکار به مسوولین است، پس باید همهی تلاششان در همین راستا باشد.
مردم چقدر در حفظ محیط زیست نقش دارند. آیا طی سال‌های اخیر فرهنگ استفاده از طبیعت پیشرفتی داشته است؟
مردم در خیلی از موارد علاقه‌مند و مشتاق خدمت به محیط زیست هستند و این علاقه طی سال‌های اخیر خیلی بیشتر شده و خوشبختانه فرهنگ استفاده و حفاظت از محیط زیست هر روز در حال توسعه است. بخشی از مراقبت و آبرسانی درختان در بام لرستان را به مردم علاقه‌مند واگذار کرده‌ایم و آن‌ها هم نهایت تلاش خود را می‌کنند. مردم بطریهای خالی را از پایین بام به بالا حمل می‌کنند و در مسیر برگشت درختان را با بطریهای پر شده، آبیاری می‌کنند.
از علاقهمندی مردم به طبیعت خاطرهای هم دارید؟
خاطره فراوان است! عروس و دامادی در بام لرستان حضور یافتند و به آن‌ها پیشنهاد دادم به برکت پیوند فرخندهشان نهالی بکارند. آن‌ها مشتاقانه این کار را انجام دادند و جالب اینکه بعد از گذشت 16 ماه و با فرزندِ تازه متولد شده‌شان نهال درخت را آبیاری و سرکشی می‌کنند. بعد از این جریان عروس و دامادهای زیادی متقاضی این کار شده و پیوند مقدس ازدواجشان را با کاشت نهال بر بام لرستان جشن می‌گیرند؛ یا خانواده دیگری که فرزندشان را از دست داده‌اند در بام لرستان نهال کاشته و به یاد فرزندشان از آن مراقبت می‌کنند.
مردم شما را به عنوان «پدر بلوط» می‌شناسند. این موضوع تکلیف شما را سنگین تر نمیکند؟
همین قدر عرض کنم که شبی که نوبت آبیاری درختان در بام لرستان بود و باید درختان را تا پایین آبیاری میکردم، چون خیلی خسته بودم، می‌خواستم کار را نیمه تمام رها کنم و روز بعد برای آبیاری اقدام کنم؛ اما به یاد آوردم که من را «پدر بلوط» می‌دانند. پس کدام پدر، فرزندانش را بدون آب رها می‌کند؟ دوباره برگشتم و تمام نهال‌ها را آب دادم.
شما با شوقی خاصی از کاشت بلوط در بام لرستان سخن میگویید! اما عدهای اعتقاد دارند کاشت بلوط در این مکان با موفقیت همراه نخواهد بود!
به همه اطمینان می‌دهم که بلوط در سخت‌ترین شرایط و خاک رشد می‌کند و این دغدغه مردم موضوعیت ندارد. مهم این است که ما در دو سال اول به طور مرتب بلوط‌ها را آبیاری کنیم. کارشناسی لازم در خصوص کاشت بلوط در این مکان صورت گرفته و یقین بدانید که در سال‌های نه چندان دور شاهد رشد نهال هایبلوط در این مکان خواهیم بود.
آیا سایر استان‌ها از تجربیات شما استفاده کرده‌اند؟
بله! بارها. همین چند وقت پیش مسوولین اراک، شهردار مرکزی و شهردار سنجان برای کاشت بلوط در منطقه سنجان با من تماس گرفتند تا آن‌ها را در کاشت بلوط یاری دهم. خوشبختانه با مساعدت آن‌ها توانستیم نهال‌های زیادی در منطقه بکاریم. از این موضوع هم خوشحال بودم و هم ناراحت. خوشحال برای اینکه استانهای همجوار علاقه‌مند به کاشت بلوط شده‌اند و ناراحت از اینکه چرا گاهی اوقات برخی مردم و یا مسوولین، همکاری لازم را نمیکنند.
اخیراً شاهد هستیم در کوهستان‌های اطراف خرم آباد خطوطی به شکل V در پای درختان کشیده شده. علت این اقدام چیست؟
این طرح که به طرح V مشهور است با مدیریت منابع طبیعی لرستان و در منطقه شوراب بهصورت آزمایشی اجرا شده که جواب هم داده است. در شیب پایین درختان بلوط، شیاری به طول يك متر و به شکل عدد 7 فارسي ایجاد کرده‌ایم که در انتهای آن چاله‌ای به عمق نیم متر کنده‌ایم. این کار باعث ایجاد آب انبار شده و درختان مدت زیادتری از نعمت باران استفاده می‌کنند. از مردم هم می‌خواهم که در تفریحات آخر هفته خود همین کار را انجام دهند و به ماندگاری آب در محیط پیرامونی درختان کمک کنند.
در شیب پایین درختان بلوط، شیاری به طول 1 متر و به شکل عدد 7 فارسي ایجاد کنیم
یکی دیگر از مشکلات موجود چرای گوسفندان در مناطق کوهستانی است . نظر شما در این باره چیست؟
بارها شاهد بودهایم که چوپان‌ها و دامدارها شاخه‌های بلوط و درختان دیگر را بریده‌اند و گوسفندان را در فصل بذر به چرا برده‌اند. گوسفندهایی که در دسته‌های بزرگ از شاخه‌های بریده بلوط‌ها آویزان می‌شوند و برگ‌های آن را می‌خورند. بلوط‌هایی که بیش از ۲۰۰ سال عمر دارند . آیا این ظلم به طبیعت نیست؟ اما ما خسته نمیشویم و به تلاشمان ادامه میدهیم
با این همه اقدام، اما بحث «زوال بلوط» جدی است.
همین جا خبر خوشی به شما می دهم. قبلا" اعلام شده بود که 17 میلیون اصله درخت بلوط در منطقه زاگرس که به بیماری «زوال بلوط» دچار شده‌اند می‌بایست قطع شوند؛ اما به شما مژده می‌دهم بارندگی‌های اخیر باعث شد که درختان به ظاهر خشک شده، جوانه‌های جدیدی زده و شاخ و برگشان رشد کرده است. البته از همان ابتدا بنده و مسئولین محیط زیست استان با کندن درختان بلوط مخالف و نگران بودیم .
خبر خوشحال کنندهای بود و خوشحالی ما را بعد از اقدام خوب چوپان فداکار لرستانی دو چندان کرد. حال که بحث به نوروز کشید نظر شما در بارهی کار " نوروز" چیست؟
من ارتباط نزدیکی با نوروز دارم متاسفانه برخی خودی‌ها و غیر خودی‌ها قصد داشتند کار او را لوث کنند. من به جرات و قاطعیت عرض می‌کنم که کار نوروز بسیار ارزشمند بود و او کار خوبش را با بخشیدن خسارت بزهایش به کمال رساند و ثابت کرد ارزش وجودی پلنگ و سایر گونه‌های وحشی در منطقه از دام‌هایش ارزش بیشتری داشته و با این کار به همه ما درس داد. من به همه شما و به خصوص رسانه‌ها سفارش می‌کنم که این کار خوب نوروز را تبلیغ کنند و به اقدام این روستایی بافرهنگ باشک نگاه نکنند. در همین رابطه عرض کنم که سال قبل در جریان نمایشگاه دستآوردهای محیط زیست که در تهران برگزار شد، در حضور بنده 25 میلیون تومان بابت خسارت به نوروز کمک کردند اما نوروز از قبول این هدیه از مسوولان خودداری کرد و گفت من به خاطر عشق به سرزمینم این کار را کرده‌ام.
و کلام آخر؟
از همه می‌خواهم با طبعیت و محیط زیست مهربان باشند
گفت‌وگو: عبدالرضا قاسمی/ یافته
* سازمانهای مردم‌نهاد یا NGO: سازمانی با شخصیت حقوقی مستقل، غیر‌دولتی، غیر انتفاعی و غیر‌سیاسی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، بشردوستانه و بر اساس قانونمندی و اساس‌نامه مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین‌نامه‌های اجرایی آن فعالیت می‌کند.