طي چند سال اخیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان مدیريت‌هاي مختلفی را تجربه کرد و اكنون نيز با معرفی "محمدرضا اَمانی" از اسفندماه 1392 به عنوان سرپرست جدید این سازمان، فصل جدیدی در تاریخ این نهاد رقم خورده است.

امانی که پیش از این معاونت صنایع دستی لرستان را در کارنامه‌‏ی خود دارد، با ارائه برنامه‌‏هاي جديد برای میراث فرهنگی لرستان، روزهای روشنی را در ذهن می‌‏پروراند.

البته، ناتمام ماندن برخي از کارهای قبلی به همراه پياده كردن برنامه‌‏های آتی، کار وی را در راستای تحقق برنامه‏‌های این سازمان، دو چندان خواهد نمود.

لحظاتی را با وی به گفت‌وگو می‌‏نشینیم تا مروری بر طرح‏‌های ناتمام گذشته و برنامه‏‌های آینده‏ی این نهاد داشته باشیم:

* آقاي اماني یکی از بحث‏‌های مهم در حوزه ميراث فرهنگي لرستان، آزادسازی حریم قلعه‏ی فلک‌‏الافلاک می‏باشد. همان‏طور که می‏دانیم در جلسه‌‏ی علنی 29 آذر 1382، آزادسازی فلك‌الافلاک تصویب شد. پس از رای‌‏زنی با پادگان امام حسین(ع) وابسته به سپاه، زمین‌‏های باغ کشاورزی(فلاحت سابق) با درختانی پیرسال به این یگان داده شده است. از طرفی زمین معوض نیز از نظر تاریخی و طبیعی ارزشمند است. آیا نمی‌‏توان در مکانی دیگر، زمین معوض را در اختیار سپاه قرار داد تا باغ فلاحت نیز با تهدید تخریب مواجه نگردد؟

اين موضوع را اخيراً پی‌گیری نموده‌‏ام. با صحبت‏‌ها و گفت‌وگوهایی که با استانداری، مسکن و شهرسازی، شهرداری و سپاه انجام شده است؛ توانستیم مسوولان سپاه استان را متقاعد کنیم که زمینی را در اطراف باغ فلاحت(كشاورزي) به آن‌ها واگذار کنیم. در گذشته 2.5 هکتار زمین به سپاه داده شده است و 7.5  هکتار دیگر نیز واگذار خواهد شد که در مجموع 10 هکتار زمین معوض در این راستا داده می‏شود. البته طی نامه‏ای که براي جناب سلطانی‌‏فر رئیس سازمان میراث فرهنگی ارسال كرده‌ايم، ایشان پس از مطرح ساختن طرح در هیأت دولت و اخذ مجوز تغییر کاربری زمین‏های مذکور از کشاورزی به نظامی، پاسخ این مطلب را اعلام می‏‌کند. با پیشنهاد دادن این طرح و پذیرفته شدن از سوی سپاه، این نوید را به هم استانی‏‌ها می‏‌دهم که دغدغه‏‌ای در باره‌‏ی بحث حریم قلعه‏ی فلک‌‏الافلاک و باغ فلاحت نداشته باشند و موضوع آن منتفی است.

* با توجه به این‏ که اداره‏‌ی پست و دانشگاه لرستان از حریم قلعه به مکانی دیگر رفته‏‌اند؛ با موافقت رئیس سابق میراث فرهنگی لرستان، قرار بود که زمین آزاد شده‌‏ی اداره‌‏ی پست سابق به مکان نصب خیمه و نمايشگاه تبدیل شود که چهره‏‌ی خوشایندی برای این محوطه‌‏ی تاریخی نخواهد داشت. شما در این خصوص چه اقدامی داشته‏‌اید؟

آقای قربانی(مدير كل سابق ميراث فرهنگي) با این طرح موافقت نموده بودند. ما نیز پس از مکاتباتی که با ریاست جمهوری، استاندار و مسوولان استانی داشتیم، طرح را منحل کردیم و به عرض می‏‌رسانم این بحث نیز به پایان رسیده است. به محض این‏ که سپاه مانند اداره پست و دانشگاه، حریم قلعه را آزاد سازد، سازمان، برنامه‏‌ریزی‏‌های آتی خود را با طرح‏‌های مطالعاتی برای قلعه خواهيم داشت. امیدواریم که حداقل در سال آتی بتوانیم آن‏ را عملیاتی سازیم.

* برخی به «قلعه گوری» لقب تیسفون لرستان را داده‏اند. این اثر باستانی، شوربختانه با آب‏‌گیری سد سیمره، زیر آب رفت و تنها خاطره‏‌ی تلخ آن در اذهان باقی ماند. برای نجات این بنای تاریخی، کاری انجام گرفت؟

با مجوزی که از سوی پژوهشکده‌‏ی باستانی کشور، طی دو مرحله در مورخ 31 اردی‌‏بهشت 90 و پس از آن در 20 مهر 90 به وزارت نیرو داده شده، این مسأله از عهده‏‌ی سازمان میراث میراث فرهنگی خارج است؛ اما به خاطر نجات این آثار مهم، تیم کاوش اداره کل میراث فرهنگی لرستان به سرپرستی آقای عطا حسن‌‏پور طي دو مرحله در زمستان 91 و هم‏چنین 92 دو فصل کاوش نجات‌‏بخش در این اثر به عمل آمد که نتایج منتشره و مواد فرهنگی آن که گچ‏‌بُری‏‌های بی‏‌نظیری از دوره‏‌ی ساسانی را شامل می‌‏شود، در حال حاضر در موزه‏‌ی قلعه‏‏ی فلک‌‏الافلاک نگه‌داری می‌‏شود.

* میراث فرهنگی در زمینه‏‌ی معرفی مکان تفریحی بام لرستان در زمان استاندار سابق(دهمرده)، محدود شده بودند. حال، استاندار جدید(بازوند) در نظر دارد بخش گردشگری را در بام لرستان رونق دهد. به غیر از هتلی که به آقای هاشم‌‏زاده(مجري آزادراه خرم‌زال) داده شده است، آیا میراث فرهنگی برنامه‏‌های دیگری برای توسعه‏‌ی بیش از پیش گردشگری در بام لرستان دارد؟

بام لرستان زیر نظر استانداری می‏‌باشد. ابتدا باید به میراث فرهنگی واگذار شود و سپس مطالعات دقیق درباره‏‌ی این مکان به عمل آید که چه سازه‏‌هایی با محوریت گردش‏گری برای آن‏‌جا داشته باشیم. در حال حاضر رصد‌خانه‌‏ی کاسین در آن‏ جا دایر است که هم رصدخانه می‌‏باشد و هم دارای سوئیت اقامت است. هم‏چنین برای بازدید کنندگانی که به رصدخانه می‏‌روند کافی‏‌شاپ وجود دارد.

* چرا برای بناهای تاریخی و باستانی، حفاظت فیزیکی در نظر گرفته نمی‏‌شود تا قدری از سرعت تخریب و نابودی این آثار جلوگیری شود؟

ما این چنین توانی در اختیار نداریم. به عنوان مثال نمی‏‌توانیم برای حراست 2 هزار اثر، به همان تعداد نیروی انسانی بگماریم. البته ما یگان حفاظت داریم و نظارت بر آثار ملی و تاریخی به طور بدیهی برقرار است و در صورت مشاهده‏‌ی هر گونه تعرض و تخریب، برخورد قانونی صورت می‏‌گیرد. با توجه به تعداد و کثرت بناهای تاریخی و اماکن و محوطه‏‌ی تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور (بیش از 2300 مورد) تأمین نیرو و بودجه برای این مورد، تقریبأ غیرممکن می‏باشد. استفاده از انجمن‌‏های محلّی، واگذاری کاربری بناهای تاریخی به بخش خصوصی و مرمت و فرهنگ‌‏سازی، از عوامل موثر در جلوگیری از تخریب می‌‏باشد. در این‌جا مثالی بزنم که اگر اثر تاریخی «سنگ نبشته» را به کناره‏‌ی خیابان جابه‌جا نمی‏‌کردند، در عوض دور آن را میدان یا فلکه‏‌ای ایجاد می‌‏کردند، تجسم بفرمائید چه چشم‌‏اندازی به وجود می‏‌آمد. چون خیابان آن‌جا، حدودأ يك و نيم متر پائین‌‏تر از سطح کنونی بود، سنگ نبشته برجسته می‌‏شد و جِلوه‏‌ی بسیار زیبایی می‏‌گرفت و تعرض بر آن کم‌تر می‌‏شد. همان‏ گونه که میدان بوعلی در همدان از آن چنان چشم‌‏اندازی برخوردار است.

* آثار تاریخی و فرهنگی هر جامعه، شناس‌نامه‌‏ی آن جامعه به شمار می‌‏آید. با توجه به این گفته، میراث فرهنگی برای سامان‌دهی بناهای تاریخی مانند حمام بزرگ(گَپ)، پل شاپوری، سنگ نبشته و ... چه طرح‏هایی دارد؟

در بخش‏نامه‌‏ی امسال، سازمان اعلام نموده است که ابنیه‏‌های تاریخی که آمادگی واگذاری دارند را می‌‏توان واگذار کرد. در این راستا، تلاش می‏‌کنیم تا حمام بزرگ را به بخش خصوصی واگذار کنیم. با توجه به راه‌‏کارهایی که در واقع، سازمان مرکزی می‏‌دهد، این‏ طور اماکن به بخش خصوصی واگذار می‌‏شوند که از این طریق بتوان بهره‏‌برداری درستی از آن‏‌ها صورت گیرد. اما پل شاپوری نیز بحثی دیگر دارد. طبق گفت‌وگوهایی که با استاندار و معاون عمرانی داشته‌‏ایم، پس از جلسه با شهردار و شورای شهر، به بخشی از پل شاپوری که ملک شخصی است، مجوز می‏‌دهیم تا زیر نظر سازمان، یک مجتمع خدمات رفاهی راه‏‌اندازی شود و به این صورت هم حریم آن‌جا حفظ شود و هم باعث رونق آن‌جا گردد، مابقی املاک این محدوده، تعداد اندکی هستند که آن‌ها نیز باید پس از تشکیل جلسه با سازمان مسکن، زمین شهری و ... به مالکان، زمین معوض داده شود و سپس بتوانیم ان‌شاءالله پل شاپوری را به سرانجام برسانیم و مستقل کنیم.

* تنگه‏‌ی «کَرگاو» واقع در منطقه‏ی شاه‌زاده احمد، یکی از جاذبه‌‏های تاریخی، گردشگری و طبیعی است که عملیات راه‌‏سازی در آن، در حال اجراست. این تنگه دارای بقایای یک آسیاب آبی تاریخی است؛ همچنین زیست‏گاه گونه‌‏های مختلف جانوری و گیاهی می‏باشد. با احداث راه در مسیر کنونی، بخش‏‌های ارزشمندی از جاذبه‌‏های تاریخی و طبیعی آن، در معرض نابودی قرار می‏‌گیرد. این در حالی است که می‌‏توان جاده را از کنار کوه‏‌های «چوب شکن» و «اِیـر» عبور داد و با احداث تونلی کوتاه به مسافت تقریبی 400 متر، از این آسیب جلوگیری کرد. را در دل کوه تونل بزند. در این مورد، شما چه راه‌کاری دارید؟

تنگه‏‌ی «کرگاو» در حوزه‏ی استحفاظی استان خوزستان قرار دارد. اما به عنوان پیشنهاد به جناب سلطانی‏‌فر(رئيس سازمان ميراث فرهنگي كشور) نامه‏‌ای می‌‏نویسیم و به عنوان نقطه نظر به عرض می‌‏رسانیم که در جریان قرار داشته باشند تا بلکه در حین عملیات راه‏‌سازی، آن بناها تخریب نشوند و سد آبی و زیست‏گاه پرندگان وحشی از گزند، مصون بمانند.

* مرمت برخی از آثار تاریخی شهر به گونه‏‌ای غیرحرفه‌‏ای انجام پذیرفته است. به عنوان مثال مرمت پل شکسته(پل شاپوری) و کف اتاق‌‏های خانه جهانگرد(آخوند اَبو) خرم‌آباد از آن جمله‏‌اَند. آیا برای بازدیدکنندگان قابل قبول است این پل مربوط به دوران ساسانی است؟

آثار تاریخی متعلق به تمام مردم می‌‏باشد؛ لذا از تمامی کارشناسان و صاحب‏‌نظران دعوت به همکاری می‏‌گردد تا اگر طرح و راه‌کار و نظری دارند، در این مورد ما را یاری نمایند. باید گفت اکثر مرمت‌‏ها بر اساس مطالعه صورت می‏‌پذیرد و به نظر سازمان مرکزی و پژوهشگاه می‏‌رسد، بعد اقدام به انجام می‌‏شود و مطالعه بر اساس مستندات تاریخی ادامه پیدا می‏‌کند. به عنوان مثال، گرداب سنگی را در نظر بگیریم؛ با این که بازسازی شده است، سعی شده همان شکل قبلی در ساخت و ساز آن حفظ شود. در مورد پل شاپوری نیز، اگر پایه‏‌ی آن بازسازی نمی‏‌شد، پل کامل تخریب می‌‏شد. در بحث مرمت نگاه‌‏های متفاوت وجود دارد. برخی معتقدند باید عین زمان گذشته مرمت انجام پذیرد. نگاهی دیگر معتقد است مرمت باید به گونه‏‌ای انجام گیرد که با حفظ نمای گذشته، مرمت صورت پذیرفته در آن مشخص باشد که آیندگان بدانند برای نگه‌داری، بازسازی و مرمت آثار اقدامات لازم انجام شده است. پس با این نگاه‌‏های متفاوت، مرمت‏‌ها نیز متفاوت‏‌اند و حال و هوای خود را دارند. اگر بخواهیم از مصالح گذشته در مرمت یک اثر استفاده کنیم، باید از ساروج استفاده کرد که امروزه وجود ندارد و یا آجرهای قدیمی با آن کیفیت تهیه نمی‏‌شود. اگر روزی طاق سنگ سیلا(سنگ سوراخ) از بین برود چه‏ کار می‏توان انجام داد؟ سنگی وجود ندارد که بتوان به صورت طاق و همان‏ گونه، آن‏را سوراخ کنیم. پس مجبوریم پایه بزنیم؛ از ستون استفاده کنیم و نعل‏‌بند آهنی به‏ک ار ببریم که بدین گونه از ریزش بیش‌‏تر آن جلوگیری شود.

* آیا در سال جدید، میراث فرهنگی برای ثبت ملی و یا جهانی آثار باستانی لرستان برنامه‌‏ای در نظر گرفته است که در آینده، پی‌گیری‌های لازم را انجام دهد؟

هر اثری که کاوش و شناسایی می‏‌شود، برای این‏ که شکل قانونی بگیرد، ‏پيشنهاد می‏‌دهیم به عنوان یک اثر در ایران ثبت شود. مثلأ مقبره‌‏ی امام‏زاده حسن الیگودرز جزو آثار ثبتی نبود. چندی پیش سرمایه‏‌گذاری یک شخص نیکوکار، این امکان را فراهم ساخت که دستور بازسازی و مرمت آن داده شود و ان‌شاءالله آن اثر را جزو آثار ثبتی خواهیم برد. بر این قیاس به هر موردی که برخورد می‏‌کنیم، بر حسب وظیفه‏‌ی سازمان، آن اثر را جزو آثار ثبتی خواهیم برد.

* آثار دیگری در شهرهای استان هستند که در برنامه‌‏های کاری میراث قرار داشته باشند؟

بله؛ آثار مختلفی در شهرهای دیگر داریم. برای نمونه در بروجرد یک حمام تاریخی، مسجد تاریخی، مقبره‏ی تاریخی طباطبایی، مجموعه‏‌ی فرهنگی تاریخی سادات طباطبایی را داریم که همگی در شورای فنی تصویب شده‏‌اند و رسیدگی خواهند شد. آزادسازی فاز اول مسجد جامع بروجرد که از سال‏‌ها پیش دنبال شده است، صورت گرفته است. آزادسازی حریم مسجد با لحاظ نمودن ضوابط بافتی است. کار فاز اول، ایجاد ارتباط مسجد با محور مجاور خیابان جعفری است.

* درباره‏‌ی وضعیت غارها و نگاره‏‌هایی که در حال از بین رفتن می‏‌باشند، چه تصميماتي اتخاذ نموده‌‏اید؟

از آن‏ جا که اعتبارات ما محدود می‌‏باشد و با توجه به بحث مطالعاتی که روی غارهای لرستان شده است، به نوبت روی آن‏ها کارهای اثر بخش انجام خواهد شد. برخی غارها مانند غار کوگان، سامان‏‌دهی شده‏اند و به ترتیب و بسته به اعتباراتی که اختصاص داده شده است، مراحل سامان‌بخشی غارها را انجام خواهیم داد.

* چرا تپه‏‌های باستانی کاوش نمی‏‌شوند؟

با وجود 5 هزار و 500 تپه‏ی باستانی و محوطه‏‌های تاریخی موجود، هر کدام بر اساس اولویت در آینده‌‏ای نه چندان دور، پی‌گیری خواهند شد، بحث کاوش به اعتبار نیازمند است.

* موزه، به خصوص موزه‏‌هایی چون موزه‏‌ی مفرغ، آثار مکتوب، سکه و... چرا به نمایش گذاشته نمی‌‏شوند؟

بیش از 10 هزار شیء مفرغی در گنجینه‏‌ی ما موجود است که بایگانی شده‏‌اند و در معرض عموم نمی‌‏باشند. مشکل اصلی ما نبود موزه‏‌ی تخصصی است که بتوانیم این اشیاء را از لحاظ حفاظت فیزیکی داشته باشیم. اگر اعتبارات کافی در اختیار داشته باشیم که بتوانیم حفاظت فیزیکی و اداره‏‌ی موزه‏‌ها را در سطح شهرها دایر کنیم، موزه‏‌ی دست‏‌نوشته، سفال، مفرغ و... را در اختیار عموم قرار می‏‌دهیم. اما با نبود فضای کافی، در حال حاضر این مهم برای سازمان مقدور نمی‏‌باشد.

* طی چند سال گذشته، سازمان میراث فرهنگی در بحث بودجه با مشکل روبه‌رو بوده است. آیا جهت افزایش بودجه در سال جدید اقداماتی صورت گرفته است؟

کار نامحدود و منابع محدود است. اعتبارات دستگاه‏‌ها مشخص و تأئید شده است و هر سال درصدی از طریق دولت افزایش پیدا می‏‌کند. سازمان با توجه به حجم زیاد کاری، پرسنلی، نظارت، خرید، مرمت و ... لازم است اعتباراتی بیش از پیش در اختیار داشته باشد. مطمئنأ اگر دست سازمان در زمینه‌‏ی بودجه بازتر باشد، جای کار بیش‌تری داریم.

گفت‌وگو از: امين  ماسوري / اين گفت‌وگو به صورت كامل در شماره 153 نشريه "جامعه و اقتصاد" منتشر شده است.
بازنشر در پایگاه خبری یافته‌

نوشتن دیدگاه