استاد برجسته روزنامه‌نگاری ایران، عملکرد ۳۹ ساله اولین روحانی روزنامه‌نگار تاریخ مطبوعات ایران را تشریح کرد

استاد سید فرید قاسمی، نامی پرآوازه در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران است؛ متولد ۱۳۴۳ در خرم‌آباد است و بسیاری از اهل‌فن او را به دلیل دانسته‌های زیادش در دانش روزنامه‌نگاری، «حافظه مطبوعات ایرانی» یاد می‌کنند؛ شاید به همین دلیل بود که سال‌ها پیش، مجله معروف گل‌آقا، مطلبی با عنوان «مردی که زیاد می‌دانست» نوشت و پیرو آن، بسیاری از روزنامه‌نگاران کشور، همین تعبیر ساده را یکی از زیباترین تعابیر در وصف استاد سید فرید قاسمی دانستند.

علاقه وی به پژوهش در زمینهٔ مطبوعات ایران باعث شده است تا با عنوان صاحب نظر در زمینه تاریخ مطبوعات ایران، شناخته شده و حسین انتظامی معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد نیز در وصف او بگوید: «فرید قاسمی» برای جامعه مطبوعات ایران یک منبع است.

استاد سید فرید قاسمی در یکی از روزهای شلوغ بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات، میهمان غرفه خبرگزاری «حوزه» شد و ضمن اشاره به تاریخچه اولین نشریات تخصصی دینی و همچنین فعالیت اولین روحانی روزنامه‌نگار در تاریخ مطبوعات ایران، از رسانه‌های دینی درخواست کرد تا از علما و مراجع تقلید در قالب سؤال، استفتاء و ... بخواهند، در رابطه با لزوم صیانت و پاسداری از حقوق پدیدآورندگان آثار، به صورت جدی‌تری وارد صحنه شوند، چرا که وی معتقد است، در شرایط فعلی و با ظهور رسانه‌های نو، حقوق بسیاری از اندیشمندان و پدیدآورندگان در حال پایمال شدن است و اگر این روند ادامه پیدا کند، محققان و پژوهشگران دلسرد شده و رفته‌رفته نمی‌توانیم حرفی از رشد، توسعه و پیشرفت کشور بزنیم.

این استاد روزنامه‌نگاری کشور در بخش دیگری از این گفت‌وگو به خبرنگاران و روزنامه‌نگاران نیز توصیه‌هایی داشت؛ از جمله این که تا می‌توانید بخوانید، چرا که روزنامه‌نگاری نوشتن است و مقدمه نوشتن هم خواندن؛

مشروح گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، با استاد سید فرید قاسمی را در ادامه بخوانید:

فراتر از ایران، اگر به تاریخ مطبوعات جهان نگاهی کنیم، مشاهده خواهیم کرد که اولین نشریه تخصصی با رویکرد اسلامی و البته به زبان فارسی، در کشور هند منتشر شد که البته این نشریه را هم ایرانی‌ها به چاپ رساندند.

ایرانی‌ها اگر چه برای اولین بار، نشریه اسلامی فارسی‌زبان را در کشور هندوستان منتشر کردند، اما ۴۰ سال بعد از آن یعنی در سال ۱۳۲۰ هجری قمری، این اتفاق را در خود ایران رقم زدند و بر این اساس اولین نشریه اسلامی – شیعی، در شهر اصفهان منتشر شد.

اصولاً آموزه‌های دینی، همزاد روزنامه‌نگاری در ایران است؛ زیرا اگر حتی اولین نشریاتی که در تاریخ کشورمان منتشر شده است را مورد مطالعه و دقت نظر قرار دهیم، خواهیم دید که از اولین شماره‌های این نشریات نیز، مطالبی وجود داشته که در لابه‌لای آن‌ها، رویکردهای مذهبی و آموزه‌های دینی به چشم می‌خورد.

اگر چه در اولین نشریات تاریخ ایران نیز مطالبی با رویکرد دینی و آموزه‌های مذهبی دیده می‌شود، اما فاصله انتشار اولین نشریه عمومی در ایران تا انتشار اولین نشریه تخصصی اسلامی در کشور، حدود ۶۸ سال است؛ و بعد سیر نشریات اسلامی در ایران، با سرعت کم‌وزیاد ادامه پیدا کرد.

امروز که ما با هم صحبت می‌کنیم، حدود ۱۱۵ سال از انتشار اولین نشریه تخصصی اسلامی در ایران می‌گذرد و در طول این ۱۱۵ سال تا به امروز، همیشه شاهد فرازوفرود در فعالیت نشریات تخصصی اسلامی و شیعی، در تاریخ مطبوعات ایران بوده‌ایم؛ یعنی دهه‌هایی رونق رویکرد مشاهده می‌شود و در برهه‌ای از زمان شاهد عدم رونق و رکود در نشریات تخصصی دینی بوده‌ایم.

در خصوص حضور و فعالیت عالمان دینی در عرصه مطبوعات ایران ابتدا باید گفت؛ که اولین عالم دینی کشور ایران که به صورت رسمی روزنامه منتشر کرد و نامش در تاریخ مطبوعات ایران به ثبت رسیده، نشریه اسلامی منتشر نکرد، بلکه یک نشریه عمومی را به جامعه ارائه داد؛ ایشان سید جلال‌الدین حسینی‌کاشانی، مشهور به مؤیدالاسلام بود که در سال ۱۳۱۱ هجری قمری، در شهر کلکته هند، روزنامه‌ای عمومی به نام روزنامه حبل‌المتین را منتشر کرد که این روزنامه بعدها تبدیل به مؤسسه مطبوعاتی بسیار بزرگ و قابل‌اعتنایی شد.

این روزنامه تا سال ۱۳۰۹ خورشیدی، یعنی حدود سی‌ونه سال منتشر می‌شد؛ البته سید جلال‌الدین حسینی‌کاشانی، با این که در دهه آخر عمر خود و به علت کار ممتد، از نعمت بینایی محروم شده بودند، با دستیاری دخترشان کار روزنامه‌نگاری را ادامه دادند و تا سال ۱۳۰۹ این نشریه را منتشر کردند.

شما در خبرگزاری حوزه و در شهری همچون قم که خاستگاه علما و مراجع تقلید شیعه است متمرکز هستید و از این جهت می‌توانید مؤثرتین فعالیت رسانه‌ای را برای پاسداشت حقوق مؤلفان و پدیدآورندگان آثار داشته باشید؛ به نظرم یکی از بهترین کارهایی که رسانه‌های دینی و همین طور رسانه‌هایی که در شهر قم متمرکز هستند، می‌توانند انجام دهند این است که توجه مراجع تقلید و عالمان دینی را به حقوق پدیدآورندگان در ایران جلب کنند.

واقعیت قضیه این است در شرایط کنونی، حقوق پدیدآورندگان آثار در کشور ایران، با ظهور و فعالیت رسانه‌های نو و با محمل‌های جدید، در حال از بین رفتن است؛ شما اگر بتوانید قدری در رفع این مشکل سهیم باشید تا حقوق پدیدآورندگان آثار مکتوب و علمی بیش از این از بین نرود، کار بسیار بزرگی را انجام داده‌اید.

 شما خودتان هم به‌عنوان فعالان رسانه‌ای، پدیدآورنده هستید؛ پدیدآورنده خبر، گزارش، مصاحبه، تصویر و ...؛ یعنی بالاخره در زمره پدیدآورندگان قرار دارید. باید اذعان کرد که در شرایط فعلی جامعه، حقوق بسیاری از پدیدآورندگان چه در عرصه مطبوعات، چه پدیدآورندگان مقالات علمی و چه پدیدآورندگان حوزه کتاب، با این محمل‌های جدید و رسانه‌های نو، در حال از بین رفتن است.

آن افرادی که کار عمیق و دقیق علمی و تحقیقاتی انجام می‌دهند، امروز با پدیده‌ای همچون شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نو، مواجه هستند که آثارشان را می‌ربایند؛ متأسفانه اکثریت این افراد هم‌خانه نشین و گوشه‌نشین هستند و بنابراین ابزار، لوازم و اهرم حقوقی برای پیگیری حقوق خودشان را ندارند.

حقیقتاً در چنین شرایطی که حقوق بسیاری از اندیشمندان و پدیدآورندگان در حال پایمال شدن است، لازم است عالمان دینی و مراجع تقلید، در رابطه با این مسئله و دفاع از حقوق پدیدآورندگان آثار به‌صورت جدی‌تری وارد مسئله شوند؛ شما به عنوان رسانه‌هایی که در شهر قم متمرکز هستید یا عموم رسانه‌هایی که در حوزه دین و اندیشه و مذهب فعالیت می‌کنند، می‌توانید به این کار سرعت ببخشید و مثلا در قالب سؤالات و یا استفتاهایی از مراجع تقلید، از این بزرگان بخواهید تا فتاوای خود را در مورد حقوق پدیدآورندگان آثار، چه پدیدآورندگان کتاب، چه پدیدآورندگان مقالات علمی و چه پدیدآورندگان عرصه رسانه‌ای کشور از جمله خبر و ...، بیان کنند.

واقعا اگر این حقوق پدیدآورندگی در کشور ما مورد بی‌توجهی قرار گرفته و رفته‌رفته به صورت کلی از بین برود؛ افرادی که در این مملکت تولید علم می‌کنند، دلسرد می‌شوند و دیگر ما نباید حرفی از رشد و توسعه و پیشرفت کشور بزنیم؛ واقعیت قضیه این است امروز باید تولیدکنندگان علم و پدیدآورندگان آثار را دریابیم. اگر بزرگان ما به این نکته توجه نکنند، ما در دهه‌های آینده دچار مشکل می‌شویم.

متأسفانه در حال حاضر، در سطح این رسانه‌های نو و شبکه‌های مجازی، هر نوع مسئله‌ای، اوقات فراغت بسیاری از افراد را پر کرده و رفته‌رفته کارهای عمقی رنگ می‌بازد و یا این که بدون توجه به حقوق پدیدآورندگان آثار ارزشمند علمی و تحقیقاتی، مورد ظلم واقع می‌شود. فکر می‌کنم توجه به این مسئله از منظر دینی ضرورت داشته باشد.

روزنامه‌نگاری نوشتن است، اما مقدمه نوشتن، خواندن است؛ روزنامه‌نگاران و خبرنگاران تا می‌توانند بخوانند. همچنین آگاهی‌هایی از علم روز داشته باشید، ولی این نکته را هم‌عرض کنم؛ همه این آگاهی‌ها را از فیلتر عقلی عبور دهید.

همچنین باید به این نکته اشاره شود که خیلی از پدیده‌ها هست که با جامعه ما سازگاری ندارد، اما اگر ما این پدیده‌ها را بومی‌سازی کردیم و با فرهنگ خودمان تطبیق دادیم، به‌جایی خواهیم رسید و الا اگر مقلد صرف باشیم، آن هم از جهانی که هیچ ربطی به ما ندارد، آسیب خواهیم دید.

در ادبیات روزنامه‌نگاری و دیگر دروس یا کتاب‌های مرتبط با روزنامه‌نگاری هم که بعضاً شما خبرنگاران و روزنامه‌نگاران می‌خوانید و مطالعه دارید، سعی کنید اگر این کتاب‌ها را با نگاه تحلیلی بخوانید و در ذهن خودتان به تحلیل و بررسی آن اقدام کرده و با نگاه نقادانه به آن‌ها نگاه کنید. حتی اگر این کتاب‌ها، از معروف‌ترین کتاب‌های ترجمه شده باشد؛ در نهایت این که شما به عنوان یک روزنامه‌نگار، هیچ موضوعی را بدون دلیل و منطق نپذیرید.