طبق آخرین گزارش منتشر شده در شورای عالی آب، 94 درصد مساحت ایرانِ امروز درگیر خشک‌سالی است و بر همین بنیاد، شرایط آبی در استان‌های خوزستان، قم و خراسان شمالی وخیم و در استان‌های خراسان جنوبی، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و بخش‌هایی از استان‌های زنجان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و سمنان با درجات شدید تا بسیار شدید درگیر خشک‌سالی هستند.

بر بنیاد آمار منتشرشده از سوی وزارت نیرو، اكنون 37 میلیون ایرانی در معرض تنش آبی قرار داشته و بیش از 350 دشت کشور، خط قرمزهای اکولوژیک را رد کرده و این‌گونه است که امروز، شرایط برای اقتصادِ جوامع محلی بحرانی‌تر از گذشته شده تا در کنار ورشکستگی آبی، شاهد گسترش فقر و از بین رفتن روستاهای مهم خویش باشیم.

 از سوی دیگر و بر اساس آنچه سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده، در حال حاضر بیش از 10 میلیون نفر در کشور در حاشیه شهرها و در یک محیط‌زیست آلوده همراه با فقر زندگی می‌کنند؛ این در حالی است که در چنین شرایطی، مدیریت و برنامه‌ریزی کار پیچیده‌ای شده و لزوم بازنگری در طرح‌های کلان کشور با رویکرد توجه بیشتر به حفاظت از مناطق روستایی و مردمان حاشینه‌نشین، بیش از گذشته نمایان می‌شود.

برای کشوری که در کمربند خشک و بیابانی جهان قرار گرفته چالشِ خشک‌سالی بلندمدت به دلیل تأثیر عمیق بر محیط زیست انسانی و منابع زیستی یک تهدید جدی است. این در حالی است که نقشه‌های هواشناسی همچنان خشک‌سالی بلندمدت را در پهنه‌های وسیعی از کشور نشان داده و همه نقاط کشور به‌نوعی با درجات خفیف تا بسیار شدید در یک سونامی خشک درگیر خشک‌سالی بلندمدت هستند. متوسط بارندگی در ایران تنها ۲۴۳ میلی‌متر است که توزیع این ریزش‌های جوی نیز از نظر زمانی و مکانی شرایط بسیار نابسامانی داشته که حکمرانی آب را دشوار کرده است.

 امروز با از بین رفتن منابع آب و تشدید خشک‌سالی بلندمدت در کشور، شاهد به خطر افتادن تنوع زیستی و زیستگاه‌های مهم خویش هستيم که در نهایت به امنیت غذایی یک سرزمین 80 میلیونی ضربه خواهد زد. از سوی دیگر چالش کوچ اجباری از روستا به شهر، بسيار افزایش یافته و محیط‌زیست و سلامتِ انسان‌هایی که در حاشیه کلان‌شهرهایی همچون مشهد، اهواز و یا حتی تهران زندگی می‌کنند بیش از گذشته به خطر افتاده است.

 بدون شک پدیدار شدنِ تنش‌های شدید اجتماعی به دلیل کمبود آب در بخش‌ها و مناطق مختلف کشور آمار خشونت‌های فیزیکی را افزایش داده که مالیات‌های آن غیرقابل پوشش است. بر اساس شرایط حاکم بر کشور، مدیریت خردمندانه آب و موضوع خشک‌سالی و خشکیدگی، چالش اصلی دولت دوازدهم خواهد بود.

 تحلیل آنکه، ایجاد سیاست‌های کنترل جمعیت به جهت رسیدگی هر بیشتر به مردم و محیط‌زیست را بیش‌ازپیش دیده و نادیده گرفتن این حقیقت به دلایل مختلف می‌تواند آسیب‌های بیشتری را به کشور تحمیل کند. در شرایط خشک‌سالی و خشکیدگی بسیار شدید، پافشاری بر طرح‌های خودکفایی در کشاورزی نه‌تنها پایداری امنیت غذایی کشور را تضمین نکرده، بلکه با فشارهای اکولوژیک بر منابع آب‌وخاک، کشور را وارد بحران‌های عمیق خواهد کرد.

 این در حالی است که امروز کشت محصولی همچون برنج در بسیاری از نقاط کشور همچون خوزستان و فارس که بحران آب نیز دارند بر تنش‌های موجود افزوده است؛ برای تولید هر کیلو برنج نزدیک به 5 هزار لیتر آب مصرف می‌شود که محدود و یا ممنوع اعلام کردن کشت آن به غیر از استان‌های شمالی آن هم با نظارت و پایش بیشتر و البته به روش ارگانیک که آب کمتری مصرف کرده و در مراحل مختلف خبری از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی نیست، الزامی نشان می‌دهد.

از سوی دیگر در تیرماه سال جاری و به نقل از وزارت جهاد کشاورزی آمده است که روزانه ۳۰ تن گوشت گوسفندی تنها در تهران تولید می‌شود که برای تولید هر کیلو از آن به ‌هزار و 782 لیتر آب نیاز است؛ توجه به آب مجازی و تولید محصولاتی که بر منابع آب فشار زیادی وارد می‌کنند، غیرقابل‌انکار است. از سوی دیگر بازگشت رطوبت به خاک از طریق بازنگری در طرح‌های عمرانی آب، توقف طرح‌های مخربی همچون سدسازی‌های غیراصولی و ایستادگی در برابر بهره‌کشی‌های رایج از منابع آب، نیاز امروز محیط‌زیست کشور است.

 در شرایط کنونی اصلاح سیاست‌های غلط گذشته در ارتباط با منابع آب، به شدت احساس شده و نباید این‌گونه تصور کرد که برخی در کشور، نگاه بازدارنده در روند توسعه داشته و یا نگاه تمام حفاظتی از منابع کشور را دارند؛ برعکس این اکولوژیست‌ها هستند که می‌توانند به گروه‌های سیاسی و اقتصادی کشور اضافه شده تا این‌گونه از روند بسیار شکننده امروز جلوگیری شده و از شدت بسیاری از مشکلات حاکم بر جامعه کم شود. بازیافت آب، نظارت بیشتر بر آب مصرفی در بخش‌های کشاورزی و صنعت الزامی و سیاست مالیات‌های آبی نيز می‌تواند راهگشا باشد.

 هر چند گرفتن رای اعتماد از جوامع محلی، محیط‌زیست و نسل حاضر سخت است اما غیر ممکن نیست. کلام آخر اینکه امروز برای پایداری ایران که یک سرزمین متنوع و غنی از سرمایه‌های اجتماعی و اقلیمی است و در شرایط خاص و پر تنشِ خاورمیانه قرار دارد، استفاده از راهبردهای توسعه پایدار، توجه بیشتر به سیاست‌های جاری در اقتصاد سبز و داشتن راهبردهای آینده محور براي رسیدن به ثبات زیستی، دور از دسترس نیست.

دیدگاه‌ها