دره «شیرز» کوهدشت لرستان خیلی دیر شناخته شد اما آن‌قدر زیبایی دارد که تنها با انتشار چند عکس، گردشگران خارجی را به سمت خود بکشاند. بسیاری آن را مشابه دره «گرند کنیون» آریزونای امریکا می‌دانند. مقایسه دور از واقعیتی هم نیست.

ایران آنلاین /اما برخلاف آریزونای امریکا که هالیوود نقش بسیاری در معرفی آن به جهان داشته و از آن به‌عنوان «لوکیشن جان فورد» کارگردان وسترن ساز یاد می‌کنند، دره شیرز به تازگی با کمک شبکه‌های اجتماعی چون «توییتر» در حال دیده شدن است. ثبت بین‌المللی شیرز به‌عنوان «ژئوپارک جهانی» در یکی دو سال اخیر روی زبان‌ها افتاده اما هنوز خبری برای اجرایی شدن این «رؤیا» دیده نمی‌شود و در ایستگاه بی‌پولی متوقف شده است. البته دره شیرز در سال آینده هم در فهرست جهانی ژئوپارک‌ها قرار نمی‌گیرد چون ثبت جهانی ژئوپارک «ارس» روی میز مذاکره ایرانی‌ها و یونسکو است. نخستین و تنها ژئوپارکی که از ایران در این فهرست قرار گرفته «ژئوپارک قشم» بود که همکاری نکردن سازمان‌های مختلف از جمله سازمان منطقه آزاد، سازمان جنگل‌ها، سازمان میراث فرهنگی و... به آن کارت زرد داد و از فهرست خارج شد! تنها ژئوپارک ثبت شده در خاورمیانه در حالی از فهرست خارج شد که در کشوری مانند چین ۱۱۱ ژئوپارک بین‌المللی وجود دارد و از این طریق گردشگران بسیاری از سراسر دنیا جذب می‌کند.

شیرز دره‌ای افسانه‌ای روی چین و شکن‌های رشته‌کوه «وره زرد» است. وره زرد خود چین و شکن از زاگرس می‌گیرد. این دره 55 کیلومتری که از «کوهدشت» لرستان فاصله می‌گیرد در تلاقی سه استان لرستان، ایلام و کرمانشاه زیبایی شگفت‌انگیزی به رخ می‌کشد. تنها یکی از زیبایی‌های این دره شگفت‌انگیز، خروش‌های سیمره است که وقتی به خوزستان می‌رسد نام «کرخه» می‌گیرد.


بوم‌گردی عشایری

همان‌طور که دیانوش چراغی معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در لرستان به «ایران» هم می‌گوید لرستان به دلیل طبیعت بی‌بدیل و آبشارهای متعدد عنوان پایتختی «ژئوتوریسم کشور» را دارد. او درباره دره شیرز که گردشگرانی از خارج از کشور را هم به سمت خودکشانده می‌گوید: «دره شیرز به دلیل وجود جنگل‌های بلوط، رودخانه‌ها، آبشارها و سراب‌ها، بر اساس مصوبه هیأت وزیران به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری انتخاب شد.» او از واگذاری این منطقه برای بهره‌برداری بخش خصوصی قوی سخن به میان می‌آورد و می‌گوید:«تبدیل این منطقه به منطقه نمونه گردشگری هم باعث معرفی استان می‌شود و هم اشتغال‌زایی را به دنبال دارد.»

به گفته او مردم‌شناسی شیرز هم می‌تواند یکی از جاذبه‌های توریستی منطقه باشد. چراغی تملک اراضی بخش‌های خصوصی و مردمی را یکی از مشکلات پیش روی تبدیل این منطقه به منطقه نمونه گردشگری می‌داند و می‌گوید: «لرستان از سوی دولت به‌عنوان یکی از سه استان پایلوت اقتصاد مقاومتی است و سازمان میراث فرهنگی می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد.»

او درباره چگونگی انتخاب سرمایه‌گذار برای دره شیرز می‌گوید: «ما در قالب یک همایش به معرفی مناطق نمونه گردشگری از جمله شیرز پرداختیم، اما نحوه واگذاری با مشکلاتی رو به رو شد.»

مشکلاتی که چراغی از آن نام می‌برد، تملک برخی اراضی است که بیشتر متعلق به سازمان جنگل هاست. البته تبدیل شیرز به منطقه نمونه گردشگری و ساخت و ساز در آن به یکی از دغدغه‌های فعالان میراث فرهنگی و افکار عمومی منجر شده است. هر چند برای حضور گردشگری نیاز به مقدماتی است اما چگونگی ساخت و ایجاد آن بدون آنکه آسیبی به دره وارد کند هم از جمله سؤالاتی است که منتظر پاسخ است؟ چراغی می‌گوید: «سازه‌ها در صورت تأمین بودجه به صورت موقت و توریستی خواهد بود.»

اما میراث فرهنگی لرستان در مرمت پل‌های تاریخی دچار اشتباه بزرگی شد و با مرمت غیراصولی شانس جهانی‌شدن پل‌های شگفت‌انگیز استان در فهرست یونسکو از دست رفت، بنابراین به نظر می‌رسد که هرگونه تغییری در دره شیرز باید با حضور کارشناسان ملی و فعالان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری استان باشد تا یکبار دیگر به جای برداشتن ابرو، چشم گردشگری استان کور نشود! هرچند همین الان هم با توجه به سدهایی که روی سیمره بسته‌اند آن جریان سیالی که در دل دره روان است رو به کاهش نهاده و باید از این زوایه هم زنگ خطر را به صدا درآورد.

همچنین چراغی از حوضچه‌های پرورش ماهی به عنوان یکی از مشکلات شیرز یاد می‌کند که به گفته او سازمان میراث فرهنگی به دنبال رفع آن است. البته فعالان میراث فرهنگی استان اعتقاد دارند آن جدیتی که باید میراث فرهنگی در برخورد با حوضچه‌های ماهی نشان بدهد، دیده نمی‌شود!

چراغی اعتقاد دارد که می‌توان با ایجاد خانه‌های بوم‌گردی، عشایری و روستایی مشکل اقامتی گردشگران را در دره شیرز حل کرد بدون اینکه ساخت‌وسازی مغایر با محیط زیست آن اتفاق بیفتد. به گفته چراغی این بوم‌گردی با توجه به زیست بوم خود منطقه اتفاق می‌افتد و استقبال استان از آن‌ها مطلوب است.

بر اساس آمارهای او تا به امروز مجوز اولیه 10 مرکز اقامتی –بوم‌گردی از سوی سازمان میراث فرهنگی صادر شده است. او این شیوه اقامتی را متناسب با بحث اقتصاد مقاومتی می‌داند و می‌گوید: «این مراکز با حداقل سرمایه‌گذاری‌ها قابل ایجاد هستند.» چراغی از ایجاد یک هلدینگ با حمایت استانداری و مسئولان برای رشد گردشگری استان سخن می‌گوید.

هیأتی از یونسکو سال گذشته به همراه سازمان زمین شناسی کشور به لرستان سفر کرد. پس از این سفر بود که مسئولان استانی به گفته معاون هماهنگی امور اقتصادی لرستان دره شیرز را در فهرست ملی ثبت کردند. استان لرستان به دلیل طبیعت بسیار زیبا به‌ عنوان پایتختی «ژئوتوریسم ایران» نام برده می‌شود. این پایتختی بیش از هر چیزی به دلیل وجود دریاچه «گهر» و دره شیرز است.

به گفته مهرداد غضنفری معاون استانداری لرستان ۱۴ تا ۱۵ درصد ژئوپارک‌های ثبت شده در کشور در لرستان قرار دارد. این استان غربی 20 ژئوپارک رنگارنگ دارد که هر کدام می‌تواند مقصد گردشگری باشد. موج‏‌نشان (ریپل‌‏مارک)، چین‏‌خوردگی ایستگاه کشور، غارماهی کور، دریاچه گهر، زمین‏‌لغزش سیمره، تالاب‏‌های پلدختر، ساختمان‌‏های سه‏‌گوش، هسته تاقدیس سلطان، ناودیس معمولان، لایه‏‌های رنگین، پلانچ خاوری تاقدیس امیران، آبشار افرینه، آبشار آب‌‏سفید، چشمه آب‏گرم، رادیو لاریت، ناو معلق، دره شیرز، ساختمان فراجسته و آبشار بیشه از جمله ژئوپارک‌های این استان زاگرسی است که دارای اهمیت محلی، ملی و بین‌المللی است.

مسئولان استانی امیدوارند با ثبت جهانی دره شیرز راه برای ورود سرمایه‌گذار باز شود تا استان لرستان از «معبر گردشگری» به «مقصد گردشگری» تبدیل شود. لرستان بر سر راه استان‌های جنوبی و جنوب غربی کشور است. سالانه گردشگران زیادی از این استان می‌گذرند تا به استان‌هایی چون خوزستان و... برسند اما ماندگاری که بتواند به نفع اقتصاد استان بشود، اتفاق نمی‌افتد.

احد فاضلی مدیر کل زمین شناسی و اکتشافات معدن استان لرستان هم بی‌پولی را یکی از سنگ‌های بزرگ پیش روی ثبت جهانی دره شیرز می‌داند و می‌گوید: «برای ثبت جهانی این دره منحصر به فرد باید یک سری مطالعات تفصیلی در آن انجام شود و اقدامات عملیاتی لازم را باید انجام دهیم که این موضوع نیازمند اعتبارات ویژه‌ای است.»

 به گفته فاضلی از ویژگی‌های مهم ژئوپارک‌ها این است که جوامع محلی را هم در خود درگیر می‌کنند و در حقیقت هرآنچه در این منطقه برای گردشگران مورد استفاده قرار می‌گیرد از ظرفیت‌های موجود در منطقه است و این باعث می‌شود فرهنگ موجود در این مناطق به دنیا معرفی شده و در کنار آن اشتغال خوبی هم برای افراد محلی به وجود بیاید.

او وجود محوطه‌های باستانی به جا مانده از دوره‌های عصر حجر را از دیگر ویژگی‌های خاص دره شیرز می‌داند که موجب شده تا سازمان میراث فرهنگی هم در طرح جامع گردشگری لرستان توجه ویژه‌ای به این منطقه داشته باشد.

به گفته فاضلی، حسن ژئوپارک‌ها این است که گردشگرانی که به دنبال زندگی و بازدید از طبیعت هستند و می‌خواهند از فرهنگ‌های جوامع مختلف محلی بازدید کرده و مدتی با این‌گونه فرهنگ‌ها زندگی کنند به این ژئوپارک‌ها مراجعه می‌کنند و این موضوع باعث شناسانده شدن فرهنگ‌های محلی در سطح دنیا می‌شود.

به گفته این زمین شناس، استان لرستان ظرفیت‌های بسیار زیادی در حوزه ژئوپارک دارد به گونه‌ای که علاوه بر تنگه شیرز، ثبت جهانی ژئوپارک گهر، اشترانکوه و ژئوپارک پلدختر هم در برنامه است: «اگر اعتبارات لازم به ما داده شود مطالعات تفصیلی و جمع‌آوری مستندات را برای ثبت جهانی این ژئوپارک‌ها انجام می‌دهیم.»
سکونت 20 هزار ساله

 عطا حسن‌پور کارشناس میراث فرهنگی استان سابقه حیات فرهنگی در دره شیرز را با توجه به وجود محوطه‌های باستانی از هزاره سوم قبل از میلاد تا هزاره اول میلاد یعنی بین سه تا پنج هزار ساله می‌داند و می‌گوید: «حیات فرهنگی با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در محوطه‌های باستانی دره شیرز به اثبات رسیده است.»

حسن‌پور همچنین از وجود چندین غار تاریخی در اطراف دره شیرز خبر می‌دهد و می‌گوید: «از ابتدا تا انتهای این دره چند غار پیش‌ از تاریخ وجود دارد که قدمت این غارها هم بر اساس بررسی‌های اولیه صورت گرفته به ۲۰ هزار سال پیش‌ برمی‌گردد.»

او با بیان اینکه همچنین مسیری که آب رودخانه سیمره از یک غار بیرون می‌آید به کوهی به نام کوه «هنجس» در شرق آن می‌رسد که این مسیر بسیار بکر و دیدنی است، می‌گوید: همچنین غیر از محوطه‌های باستانی درون دره شیرز در اطراف این دره نیز چند محوطه باستانی وجود دارد.

در اطراف دره شیرز زیتون‌های هزار ساله‌ای به نام «وره زرده» وجود دارد که به گفته حسن‌پور این زیتون‌ها به‌عنوان میراث طبیعی لرستان به ثبت ملی رسیده‌اند.

در سه‌راهی رسیدن به دره شیرز غار تاریخی «هومیان» با نقوش صخره‌ای بسیار زیبا و دیدنی وجود دارد که پیش از شیرز نام و آوازه‌اش جهانی شده است.

به گفته حسن‌پور عبور گله‌های عشایر از این منطقه و به‌جا ماندن مسیر حرکت آنها از دل کوه‌ها و صخره‌ها خود ویژگی بی‌نظیری محسوب می‌شود.

آریزونا لوکیشن محبوب «جان فورد» است، شیرز اما تازگی‌ها سر زبان‌ها افتاده. از دل شیرز هم مانند آریزونا رود خروشان سیمره می‌گذرد. جریان زندگی «گرند کنیون» آریزونا هم به دست رودخانه «کلرادو» است. شگفتی‌ها این دو را همنام کرده و امروزه بسیاری از دره شیرز به نام آریزونای ایران نام می‌برند؛ اما بی‌پولی شانس جهانی شدن را از شیرز گرفته است، در حالی که «گرند کنیون» سال‌هاست که یکی از پارک‌های ملی امریکاست. گرند کنیون یکی از عجایب هفت‌گانه طبیعی جهان و از جاذبه‌های بزرگ گردشگری امریکا است.

مسئولان، جهانی شدن شیرز را نخستین گام برای استفاده اقتصادی از گردشگری «پایتخت ژئوتوریسم کشور» از سوی جوامع محلی می‌دانند. لرستان نزدیک به یک دهه است که در صدر استان‌هایی قرار دارد که بیشترین بیکاران را در خود دارد. بسیاری گردشگری را با توجه به پتانسیل بالای استان، مهم‌ترین گام برای عبور از محرومیت‌ها می‌دانند. هر چند ثبت جهانی ژئوپارک شیرز گام خوبی است اما استفاده از آن برای بهره بردن جوامع محلی نباید منوط به این ثبت شود، باید کمی عجله کرد.