آیین خاک‌سپاری مردگان که نشات گرفته از باورهای انسان نسبت به دنیای ماوراءالطبیعه است از گذشته‌های دور تاکنون در میان اقوام مختلف با سبک و سیاق گوناگون رواج داشته است.
تصور وجود دنیای پس از مرگ مهم‌ترین باوری است که بر چگونگی آیین‌ها تأثیرگذار است. در استان لرستان کنونی تنوع گویشی و منطقه‌ای لک‌ها، لرها و بختیاری‌ها سبب گردیده که هر کدام متناسب با باورهای خویش نوعی از آیین و مراسم را به نمایش گذارند که در جایگاه خویش در خور بررسی و کنکاش هستند.
در سده‌های اخیر اسلوب دفن مردگان در نقاط مختلف از یک الگوی کلی پیروی می‌کند و آن نوعی از تدفین است که با قرار دادن جسد در گور و پوشاندن سطح آن با تخته‌سنگ صورت می‌گیرد.
در چنین وضعیتی تنها سمبل‌های حک‌شده بر روی سنگ‌قبرها است که نوعی تمایز را در بین اقوام مختلف نشان می‌دهند. در واقع آرایش قبر متوفی نشانگر برخی ویژگی‌های منحصر به فرد است که در چهارچوب پارامترهای فرهنگی قومیت‌ها قلمداد می‌گردند.
علاوه بر ویژگی‌های قومی عوامل دیگری چون جنسیت و جایگاه اجتماعی متوفی در تنوع سمبل‌ها، نقوش و حتی اندازه سنگ‌قبرها تأثیرگذار بوده است. شهرستان‌های کوهدشت و الیگودرز در لرستان معرف شمار زیادی از قبرستان‌هایی است که هرکدام از آن‌ها می‌تواند نقش بارزی در پژوهش‌های مردم‌شناسی چند سده اخیر داشته باشند.
این قبرستان‌ها به‌مثابه موزه‌هایی در فضای باز هستند که موضوعات گوناگونی از نقوش بر روی سنگ‌قبرها به نمایش درآمده است.
نقش سوارکاران، نقوش تیر‌اندازی، رقص دسته‌جمعی، حیوانات شکاری، صحنه‌های شکار کل و بز، تصاویر گلیم‌بافی زنان، موتیف‌های گیاهی و درختی و همچنین تصاویر آلات مذهبی و طهارت همچون مهر، تسبیح، آینه، قیچی، شانه، آفتابه و لگن بر روی این سنگ‌قبرها مشاهده می‌شوند که بازتابی از زندگی روزمره و جایگاه افراد متوفی هستند.
شایان ذکر است تهیه این گزارش و عکس‌ها حدود سه سال زمان برد و عکس‌های زیادی از این قبیل توسط نگارنده تهیه شده که در این مقال نمی‌گنجد و امید است این مطلب شروعی برای پژوهش‌های جدید در این مسیر شود.
گزارش و عکس: کامی دولتشاه